Morgunblaðið - 29.04.1989, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. APRÍL 1989
í>8ö r ,Í5«HA GS flUDAnHADUAJ 'öIGAMKUOflOM
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. APRÍL 1989

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
MatthíasJohannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Ámi Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjóm og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Varaliðið
og ríkisstjórnin
Umræður um skýrslu utanrík-
isráðherra til Alþingis fóru
fram á mánudag og þriðjudag.
Þar var enn á ný staðfest að
meiri samstaða er um megin-
þætti stefnunnar í öryggis- og
vamarmálum nú en jafnvel
nokkru sinni frá því að hún var
mótuð fyrir 40 árum með aðild
að Atlantshafsbandalaginu og
síðan vamarsamningi við Banda-
ríkin.
Deilumar snúast um fram-
kvæmdaatriði stefnunnar og eitt
þeirra var ofarlega á dagskrá
skömmu fyrir umræðumar í
þinginu og er þar vísað til deiln-
anna um æfingar varaliðs Banda-
ríkjahers hér á landi. í hinum
skriflega texta skýrslu utanríkis-
ráðherra er ekki gefíð neitt annað
til kynna en í sumar verði hér
efíit til æfíngar 1.000 manna úr
þessu varaliði og til viðbótar þeim
komi hingað 200-300 manns úr
landher, flugher og flota Banda-
ríkjanna vegna annarra þátta
æfíngarinnar og til að fylgjast
með henni. í ræðu sinni í þinginu
á mánudag skýrði Jón Baldvin
Hannibalsson utanríkisráðherra
hins vegar frá því að hann hefði
ákveðið að fækka þátttakendum
í æfíngunni um sem svarar þriðj-
ungi og sagði ráðherrann, að þar
með yrði §öldi þátttakenda nú
minni en hann hefði verið í ýms-
um æfmgum sem áður hafa verið
á vamarsvæðunum.
Það var fyrst tilkynnt íslensk-
um stjómvöldum í október 1986
að þessar æfíngar yrðu hér í sum-
ar. Hins vegar er það aðeins
tveimur mánuðum áður en þær
hefjast sem þau geta tekið af
skarið um, hve margir menn
mega taka þátt i þeim. Ástæðan
fyrir þessum seinagangi er ein-
föld: Jón Baldvin Hannibalsson
þurfti að þóknast duttlungum
forsætisráðherra í málinu og Al-
þýðubandalagið, sem segist vera
á móti dvöl vamarliðsins, þurfti
dúsu til að kyngja æfingunni.
Utanríkisráðherra telur sig vafa-
laust vera að bjarga stjómarsam-
starfínu með fækkun þátttak-
enda í æfingunni. Hér skal full-
yrt að hvorki forsætisráðherra
né Alþýðubandalagið hefðu
sprengt stjómina, þótt utanríkis-
ráðherra hefði heimilað varalið-
inu að æfa samkvæmt upphaf-
legri áætlun sinni.
Afstaða Alþýðubandalagsins
til þessa máls staðfestir aðeins
enn einu sinni, hvílíkt hyldýpi er
milli orða og athafna flokksins í
þessum málaflokki. Þegar flokk-
mnn átti aðild að ríkisstjóm
1980 til 1983 var hafíst handa
við hinar stórtæku framkvæmdir
á vegum vamarliðsins hér. Nú
hefur snörp umræða leitt til þess
að heræfingar Bandaríkjamanna
verða hér þrátt fyrir að ráðherrar
Alþýðubandalagsins segist vera
þeim andvígir og Hjörleifur Gutt-
ormsson hafí sagt þær ógna
stjómarsamstarfinu. I þessum
málaflokki er Alþýðubandalagið
orðið eins og hvert annað
pappírstígrisdýr og er einkenni-
legt að utanríkisráðherra skuli
hræðast það.
Talsmaður vamarliðsins hefur
sagt, að fækkun á mannafla í
æfíngunum hafi aðeins í för með
sér að færri af þeim sjálfboðalið-
um sem æfa sig undir að veija
ísland fái tækifæri til að kynnast
aðstæðum. Hvað sem því líður
ber að hafa í huga að það styrk-
ir ekki stöðu okkar í viðræðum
við Bandaríkjamenn eða aðrar
erlendar þjóðir, að staðið sé að
ákvörðunum eins og gert hefur
verið í þessu máli. Raunar varð
upphlaup í ijölmiðlum til þess að
ráðherramir og ríkisstjómin fóru
að nötra með þeirri afleiðingu að
utanríkisráðherra dró í land. Slík
vinnubrögð em ekki til marks um
styrka forystu og markvissa
stjóm.
Skáldskap-
armál
Um helgina er eftit til ráð-
stefnu hér í Reykjavík um
íslenskar fombókmenntir. Við
fátt hefur íslenska þjóðin meiri
skyldur en þær. Ber að fagna
þessu framtaki ungra fræði-
manna.
Eftir að handritin em komin
heim hvílir ríkari skylda á okkur
en ella að hafa forgöngu í fræði-
legum umræðum um fombók-
menntimar. Þeir sem að ráð-
stefnunni standa hafa vakið at-
hygli á, að það sé mál manna að
á undanfömum ámm höfum við
íslendingar verið eftirbátar er-
lendra fræðimanna við rannsókn-
ir á bókmenntaarfí okkar. Með
fyrirlestrum og umræðum á ráð-
stefhunni er ætlunin að spoma
gegn þessari þróun og einnig með
því að he§a útgáfu á ársritinu
Skáldskaparmál, tímariti um
íslenskar bókmenntir fyrri alda.
Ætti öllum sem unna íslenskri
tungu og menningu að vera
kappsmál að þetta starf beri
árangur í samræmi við háleitt
markmið sitt.
Veik ríkisstjórn,
ábyrg andstaða
eftir Þorstein
Pálsson
Fyrir nokkrum dögum mætti ég á
fömum vegi góðum og gegnum sjálf-
stæðismanni. Honum fannst Sjálf-
stæðisflokkurinn vera allt of linur í
stjómarandstöðunni. Þegar ég bað
um rökstuðning, var svarið þetta:
„Þið hefðuð átt að taka hressilega
undir kröfur háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna. Þær eru ekki aðeins
sanngjamar, heldur er nauðsynlegt
að láta verkfall sem þetta brenna sem
heitast á ríkisstjóminni."
Viðmælandi minn taldi að Sjálf-
stæðisflokkurinn yrði að grípa tæki-
færi sem þetta til þess að komast inn
í þjóðmálaumræðuna af auknum
krafti. Vissulega má segja að það
sé nánast hefð í þjóðfélaginu að
stjómarandstöðuflokkar grípi sér-
hveija kröfugerð á lofti til þess að
sauma að ríkisstjómum. Fólk þekkir
nánast ekki önnur vinnubrögð af
hálfu stjómarandstöðuflokka.
Sannleikurinn er á hinn bóginn sá
að Sjálfstæðisflokkurinn vill ekki
starfa af sama ábyrgðarleysi í stjóm-
arandstöðu og aðrir flokkar telja sér
sæma. Sjálfstæðisflokkurinn hefur
verið kjölfestan í íslenskum stjóm-
málum og það eru gerðar til hans-
kröfur í samræmi við það hlutverk.
Auðvitað liggur ríkisstjómin og eink-
um þó forysta Alþýðubandalagsins
vel við höggi vegna fyrra ábyrgðar-
leysis í kjaramálum. En það eru
langtíma hagsmunir þjóðarinnar og
Sjálfstæðisflokksins að við aðstæður
sem þessar sé ábyrgðin látin sitja í
fyrirrúmi.
Skýrir kostir í stjórnmálum
Starf núverandi stjómarflokka
bæði innan ríkisstjómar og utan
einkennist af fíölmiðlauppákomum
og merkingarlitlum slagorðum.
Sjálfstæðisflokkurinn er ekki í sam-
keppni við þá um vinnubrögð af
þessu tagi. Hann heldur fram yfir-
vegaðri, fíjálslyndri stefnu sinni
gegn handahófskenndri miðstýring-
arstefnu vinstri flokkanna. Hann
teflir fram festu og hófsemi gegn
rótleysi og valdhroka.
Það era einmitt þessir andstæðu
kostir í íslenskum stjómmálum sem
komið hafa svo skýrt fram í dags-
ljósið á síðustu mánuðum. Þessi
skil era því miður ekki sýnileg í
málamiðlunarsamstarfi margra
flokka í ríkisstjóm svo sem raun
ber vitni frá starfí síðustu ríkis-
stjómar. En þau verða æ gleggri
eftir því sem vinstri stjómin situr
lengur að völdum. Það er einmitt
þetta sem gerir það að verkum að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur verið
að auka við fylgi sitt á ný sam-
kvæmt vísbendingum skoðana-
kannana.
Sjálfstæðisflokkurinn mun því
ekki láta hrekja sig út í yfirboð og
ábyrgðarleysi í kröfugerð og mál-
flutningi í þeim tilgangi að öðlast
einhveijar stundarvinsældir.
Nátttröll í heimi nýrrar
vonar
I þessari viku fóra fram langar
og ýtarlegar umræður á Alþingi í
framhaldi af skýrslu utanríkisráð-
herra um utanríkismál. Þingmenn
Sjálfstæðisflokksins bára hitann og
þungann af þessum umræðum sem
stóðu í tvo daga og eina nótt að
auki.
Það lýsir vel veikri stöðu vinstri
sijómar í utanríkismálum að harð-
asta gagnrýnin sem fram kom á
utanríkisráðherra í þessum umræð-
um og þá stefnu sem ísland fylgir,
kom frá aðaltalsmanni Alþýðu-
bandalagsins. Með öðram orðum
höfuðgagnrýnin á grandvallaratriði
1 utanríkisstefnunnar kom úr herbúð-
um ríkisstjórnarinnar sjálfrar!
Umræðumar á Alþingi sýndu enn
einu sinni að Alþýðubandalagið hef-
ur dagað uppi í fomeskjulegri af-
stöðu sinni gegn vamarsamstarfi
lýðræðisþjóða. Talsmenn og for-
ystumenn flokksins skilja ekki að
hin nýja gleðilega þróun í alþjóða-
samskiptum, sem leitt hefur til þess
að kominn er skriður á afvopnunar-
mál og fækkun kjamorkuvopna, á
fyrst og fremst rætur að rekja til
staðfestu Atlantshafsbandalagsins.
Alþýðubandalagsmenn era þannig
eins og nátttröll í heimi nýrrar von-
ar.
Alþýðuflokkurinn og Framsókn-
arflokkurinn urðu að kaupa stjóma-
raðild Alþýðubandalagsins því verði
Þorsteinn Pálsson
„Starf núverandi
stjómarflokka bæði
innan ríkisstjórnar og
utan einkennist af Qöl-
miðlauppákomum og
merkingarlitlum slag-
orðum. Sjálfetæðis-
flokkurinn er ekki í
samkeppni við þá um
vinnubrögð af þessu
tagi. Hann heldur fram
yfirvegaðri, fijáls-
lyndri stefiiu sinni gegn
handahófekenndri mið-
stýringarstefiiu vinstri
flokkanna. Hann teflir
fram festu og hófsemi
gegn rótleysi og vald-
hroka.“
að í stjómarsáttmála vinstri ríkis-
stjómarinnar er hvergi vikið að
grandvallaratriðum utanríkisstefn-
unnar. Aðildin að Atlantshafs-
bandalaginu er ekki nefnd á nafn
né heldur vamarsamstarfíð við
Bandaríkin. Engin ríkisstjóm á
síðari tímum hefur verið mynduð á
svo veikum málefnalegum granni
að því er varðar þýðingarmestu
þætti utanríkisstefnunnar.
Veikleiki Alþýðuflokksins
í flestum efnum hefur utanríkis-
ráðherra þó fylgt fram þeirri grand-
vallarstefnu í utanríkismálum sem
mikill meirihluti þjóðarinnar að-
hyllist. Framkvæmd þeirrar stefnu
þarf auðvitað að móta í ljósi- nýrra
viðhorfa í alþjóðamálum. Það hefur
utanríkisráðherrann gert með eðli-
legum hætti í flestum atriðum, þó
að nokkrir alvarlegir brestir hafi
komið fram, einkum vegna þess
grandvallarágreinings sem er á á
milli ríkisstjómarflokkanna.
í upphafi þessa stjómarsam-
starfs var á það bent að hætta
væri á að Alþýðubandalagið myndi
notfæra sér veika stöðu Alþýðu-
flokksins í þeim tilgangi að knýja
smám saman fram breytingar á
framkvæmd utanríkisstefnunnar.
Því miður virðist ýmislegt benda til
þess að veikleiki Alþýðuflokksins
sé orðinn svo mikill að hann sé
byijaður að láta undan þrýstingi
af þessu tagi.
Ljósasta dæmið um þetta era
æfingar þær sem fyrirhugaðar era
á sumri komanda á vegum vamar-
liðsins. Utanríkisráðherra hafði lýst
því yfir að þær væra í einu og öllu
eðlilegar. í skýrslu hans til Alþingis
kemur ekki annað fram en að þær
vefði heimilaðar á þeim ^randvelli
sem ráðgerður var. A síðustu
stundu er þó ákveðið að fækka
þátttakendum um þriðjung. Að vísu
er hálf hjákátlegt að sjá Alþýðu-
bandalagið kyngja æfingunum með
þessum breytingum eftir öll stóra
orðin, en þessi ákvörðun sýnir samt
mjög augljóslega veikleika Alþýðu-
flokksforystunnar gagnvart kröfum
Alþýðubandalagsins.
Annað augljóst dæmi af þessu
tagi er forkönnun vegna hugsanlegs
varaflugvallar sem hér yrði byggður
á vegum Atlantshafsbandalagsins.
Utanríkisráðherra og talsmenn Al-
þýðuflokksins hafa margsinnis lýst
því yfir að eðlilegt sé og sjálfsagt
að þessi forkönnun fari fram. Ut-
anríkisráðherra ítrekaði það í um-
ræðunum á Alþingi nú í vikunni.
Hann lýsti því hins vegar einnig
yfir að ákvörðun um þetta yrði ekki
tekin á næstunni. Niðurstaðan er
því sú að utanríkisráðherra heldur
við skoðun sína í orði en ætlar á
borði að láta undan kröfu Alþýðu-
bandalagsins. Þjóðviljinn greindi
líka frá því fyrir skömmu að allar
hugmyndir utanríkisráðherra um
þetta mál hefðu þegar verið brotnar
á bak aftur innan ríkisstjómarinn-
ar. Sú fullyrðing virðist því miður
standa.
Fyrirvarastefiian
Djúpstæður klofningur milli
ríkisstjómarflokkanna hefur einnig
komið fram að því er varðar ut-
anríkisviðskiptamálin. Forsætisráð-
herra og Alþýðubandalagið hafa
gert mjög skýra fyrirvara um tvo
höfuðþætti á því sviði. Annars veg-
ar varðandi yfirlýsingar Norður-
landaþjóðanna um nánara efna-
hagssamstarf. Hins vegar varðandi
yfirlýsingar EFTA-ríkjanna um
stefnumörkum í viðræðum við Evr-
ópubandalagið. Utanríkisráðherra
hefur á hinn bóginn lýst yfír and-
stöðu við þessa fyrirvarapólitík, sem
hann verður þó að framkvæma.
Þessi staða sem upp er komin í
ríkisstjóminni skaðar mjög hags-
muni íslands. Augljóst er að það
er fyrirvarastefnan sem verður ofan
á og ríkisstjómin fylgir. Slík stefna
beinist gegn hagsmunum íslend-
inga og rýrir álit okkar á erlendum
vettvangi.
Forsætið í Fríverslunarsamtök-
unum kemur í hlut íslendinga nú á
miðju sumri. Það verður því utan-
ríkisráðherra íslands sem á að hafa
fofystu í viðræðum samtakanna við
Evrópubandalagið. Hætt er við að
það dragi mjög úr trausti sam-
starfsþjóða okkar i þessu mikilvæga
forystustarfi að ríkisstjóm íslands
skuli vera með fyrirvara um höfuð-
þættina í þeim málum sem Fríversl-
unarsamtökin taka nú upp í viðræð-
um við Evrópubandalagið.
Það er því nokkum veginn sama
hvar borið er niður. Augljóst er að
vinstra samstarf skaðar hagsmuni
okkar á erlendum vettvangi, hvort
heldur sem við horfum til vamar-
°g öryggismála eða hinna nýju við-
horfa í alþjóðlegum samskiptum á
sviði efnahagsmála.
Húsbréfakerfið eyðilagt
Svonefnt húsbréfaframvarp hef-
ur valdið allnokkram deilum innan
stjómarflokkanna síðustu daga.
Upphaflegar hugmyndir um hús-
bréf komu fram í starfshópi sem
starfaði á vegum fyrri ríkisstjómar.
Félagsmálaráðherra kaus að
sniðganga tillögur þessa starfshóps
í ýmsum veigamiklum atriðum í
þeim tilgangi að koma til móts við
andstæðinga húsbréfakerfisins inn-
an ríkisstjómarinnar. eitt grand-
vallaratriðið í því að koma hér á
húsbréfakerfi er að lækka kaup-
skyldu lífeyrissjóðanna af skulda-
bréfum byggingasjóða ríkisins.
Þetta grundvallaratriði felldi fé-
lagsmálaráðherra út úr ffumvarp-
inu til þess að þóknast andstæðing-
um þess innan stjómarliðsins.
Ég lýsti því yfir í fyrstu umræðu
um þetta mál á Aiþingi að ég teldi
húsbréfakerfið um margt eðlilegra
og stefna bæri að því að taka það
upp í hinum almennu húsnæðislán-
um. Ég kvað það á hinn bóginn
skilyrði fyrir framgangi málsins
með stuðningi sjálfstæðismanna að
kaupskylda lífeyrissjóðanna yrði
lækkuð og fyrir lægi heiidarstefnu-
mótun um uppbyggingu húsnæðis-
lánakerfisins þannig að tryggt yrði
að séreignastefnan yrði fest í sessi,
en ekki leiguliðastefnan, sem Al-
þýðubandalagið og Kvennalistinn
hafa verið aðalmálsvarar fyrir.
Félagsmálaráðherrann hefur far-
ið þá einkennilegu leið að eyði-
leggja framvarpið í samstarfi við
raunveralega andstæðinga hús-
bréfanna fremur en að semja við
stuðningsmenn húsbréfakerfisins
um að bæta framvarpið og móta
skýra heildarstefnu um uppbygg-
ingu húsnæðislánakerfísins í
landinu. Það er af þessum sökum
sem Sjálfstæðisflokkurinn telur
eðlilegt að framvarpinu verði vísað
til ríkisstjórnarinnar.
Húsbréfin búa ekki til
peninga
Þó að húsbréfakerfi, á eðlilegum
grandvelli, sé um margt til bóta og
.stuðli að heilbrigðari viðskiptahátt-
um á húsnæðismarkaðinum býr það
ekki til neina nýja peninga. Félags-
málaráðherrann hefur látið i það
skína að í framvarpinu felist ein-
hver töfralækning á umframeftir-
spumum eftir húsnæðislánum.
Þetta er hrein blekking eins og for-
seti Alþýðusambands Islands hefur
bent á í þeim umræðum sem fram
hafa farið að undafömu.
Mjög mikilvægt er að skapa tiltrú
á sérhveijum breytingum sem gerð-
ar era á húsnæðislánakerfinu. Við-
urkenna ber að síðustu breytingar
vora framkvæmdar í of miklum flýti
og án þess að nýtt skipulag væri
kannað nægilega vel áður en h&ldið
var af stað. Það væri ábyrgðarleysi
að endurtaka nú mistök af því tagi.
Og það leysir ekki húsnæðisvand-
ann þótt Kvennalistinn sé keyptur
til fylgis við húsbréfafrumvarpið
með 600 milljón króna innistæðu-
lausri ávísun, sem næsta ríkisstjóm
á að leysa út.
Höfundur er formaður Sjálfstæð-
isfíokksins.
Utanríkisstefiian má aldrei
verða pólitísk verslunarvara
eftir Matthías A.
Mathiesen
Athygli vakti þegar núverandi
ríkisstjóm var mynduð, að í stjómar-
sáttmálanum var látið hjá líða að
ræða um þátttöku íslendinga í því
fjölþjóðlega samstarfi sem verið hef-
ur undirstaða utanríkisstefnu þjóðar-
innar í meira en fjöratíu ár. Ástæðan
er augljós. Friðkaupin við Alþýðu-
bandalagið hafa verið slík að ákveðið
hefur verið að nefna ekki Sameinuðu
þjóðimar og norrænt samstarf til
þess að þögnin um Atlantshafs-
bandalagið yrði ekki of æpandi í
stjómarsáttmálanum. Áhrif Alþýðu-
bandalagsins á yfirlýsingu ríkis-
stjómarinnar um utanríkismál kom
þó gleggst fram í lokaorðum hennar
þar sem fram kemur sú ætlun ríkis-
stjómarinnar, að stöðva eðlilega þró-
un vamarsamstarfs okkar við ríki
Atlantshafsbandalagsins.
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem
samstarfsflokkar Alþýðubandalags-
ins í ríkisstjóm láta undan og fallast
á skilyrði sem sá flokkur hefur sett
fyrir stjómarþátttöku og varða þenn-
an þýðingarmikla málaflokk. Slík
skilyrði hafa yfirleitt verið höfð í
sérstökum leynisamningum. Ut-
anríkisráðherram viðkomandi ríkis-
stjóma hefur þó ekki þótt ástæða til
að taka leynimakkið of hátíðlega og
talið. eins og glöggt kemur fram í
skýrslu Ólafs Jóhannessonar, þáver-
andi utanríkisráðherra, árið 1983,
að „liðssveitir Bandaríkjamanna eru
fyrst og síðast hér til vama- og eftir-
litsstarfa í þágu okkar sjálfra og þá
að sjálfsögðu jafnframt þeirra þjóða
sem við eram í vamarbandalagi
með“. Ólafur Jóhannesson lét ekki
sitja við orðin tóm og er þar skemmst
að minnast framgöngu hans, þegar
hann kom í veg fyrir að Alþýðu-
bandalaginu tækist að stöðva nauð-
synlegar nýframkvæmdir og end-
umýjun á búnaði vamariiðsins.
Þegar Jón Baldvin Hannibalsson,
utanríkisráðherra, fylgdi skýrslu
sinni úr hlaði á Alþingi sl. mánudag,
kom þessi tvískinnungur vel fram,
en hann fann sig knúinn til sérs-
takra orðskýringa og las það í eyður
stjómarsáttmálans, sem undir eðli-
legum kringumstæðum hefði átt að
standa þar berum orðum. Hann
neyddist meira að segjá til að horfa
framhjá lokaorðum yfíriýsingar ríkis-
stjómarinnar um utanríkismál þegar
hann fullyrti í ræðu sinni, að hún
fylgdi í raun sömu stefnu í öryggis-
og varnarmálum og allar íslenskar
ríkisstjómir hafa fylgt sl. 40 ár.
Fátt staðfestir betur þann ágreining
sem er innan ríkisstjómarinnar um
stefnuna i öryggis- og vamarmálum
og gerir utanríkisráðherra erfitt um
vik að láta athafnir fylgja orðum.
Stefnumörkun
sjálfstæðismanna
Ekki verður framhjá þvi gengið
að í skýrslu utanríkisráðherra kveð-
ur nokkuð við annan tón en í fram-
angreindri stefnuyfírlýsingu ríkis-
stjómarinnar. Til marks um þetta
má vitna í þau orð Jóns Baldvins
Hannibalssonar í skýrslunni að ut-
anríkisstefna sú, sem jafnan hefur
verið fylgt, hafi reynst þjóðinni far-
sæl og eigi það jafíit við um örygg-
is- og vamarmál sem viðskiptamál.
Undir þetta skal tekið. Hann segir
í skýrslunni að haldið verði áfram
að auka hlutdeild íslendinga í þróun
áætlana varðandi vamir landsins
svo og að íslendingar gerist virkari
aðilar að Atlantshafsbandalaginu.
Þessi stefna var mörkúð í ráðherra-
tíð sjálfstæðismanna í utanríkis-
ráðuneytinu m.a. með þeirri skipu-
lagsbreytingu að stofnuð var sér-
stök vamarmálaskrifstofa og skip-
aðir vamarmálafulltrúar til að fylgj-
ast með þessum málaflokki. Ég ef-
ast ekki um að félagar Jóns Bald-
vins í núverandi ríkisstjóm fagni
þessum stuðningi við stefnumörkun
okkar sjálfstæðismanna.
Þá kemur fram í skýrslu utanrík-
isráðherra stuðningur við stefnu
Atlantshafsbandalagsins í afvopn-
unarmálum. Þetta er lofsvert þegar
hafður er í huga félagsskapur ut-
anríkisráðherrans í núverandi ríkis-
stjóm. Enn sem komið er virðist
utanríkisráðherra þó ekki treysta
sér að fullu til að sýna félögum
sínum í verki að hann sé í raun og
sanni stuðningsmaður Atlantshafs-
bandalagsins eins og forverar hans
gerðu, sem störfuðu við svipuð skil-
yrði og hann og ég vitnaði til hér
að framan.
Raunsærri hugmyndir
Eins og marga rekur eflaust
minni til sagði þáverandi utanríkis-
ráðherra, Steingrímur Hermanns-
son, í skýrslu sinni til Alþingis í
fyrra, að hann vonaðist til þess að
ísland gæti orðið „miðstöð umræðu
um ýmis vandamál heimsins". Við
fleiri tækifæri lét hann í ljós áhuga
á því að hér á landi yrði sett á lagg-
ir stofnun þar sem reynt yrði að
kryfía til mergjar helstu vandamál
heimsbyggðarinnar og leysa þau.
Ekki var þó ljóst með hvaða hætti
hann hugsaði sér þessa stofnun,
t.d. að hve miklu leyti hún kæmi
inn á verksvið Sameinuðu þjóðanna.
Sjálfur sýndi hann fram á haldleysi
eigin hugmynda með ótímabæram
og illa ígrunduðum yfírlýsingum
varðandi hin ýmsu málefni, td.
vandamálin fyrir botni Miðjarðar-
hafs. Ekki jók sú frammistaða álit
á getu Steingríms til að leysa „ýmis
vandamál heimsins“ og ekki eykur
frammistaða hans sem forsætisráð-
herra í núverandi ríkissljóm tiltrú
á honum sem heimsleiðtoga, enda
er gott minni ein forsenda þess að
menn nái árangri.
Augtjóst er af skýrslunni, að
núverandi utanríkisráðherra hefur
raunsærri hugmjmdir en forveri
hans um ráðstöfun þeirra takmörk-
uðu fíámuna sem við getum lagt
til þessa málaflokks. Hann ætlar
utanríkisþjónustunni öðra fremur
að þjóna íslenskum hagsmunum í
viðskiptamálum og í vamar- og
öryggismálum. Þetta er skynsam-
legt og í samræmi við þá stefnu sem
flestir forverar Jóns Baldvins hafa
fylgt. Þá boðar hann að utanríkis-
þjónustan verði efld til að sinna
viðskiptahagsmunum þjóðarinnar
og sýnist það í samræmi við þá
stefnu, sem áður hefur verið fylgt
í ráðuneytum utanríkis- og við-
skiptamála. Það á hins vegar enn
eftir að koma í ljós í framkvæmd
með hvaða hætti Jón Baldvin mun
efla utanríkisþjónustuna að þessu
leyti og hvort um annað og meira
verður að ræða en að hann hygli
sínum eigin flokksbræðram.
Eitt eiga þeir þó sameiginlegt
þeir Jón Baldvin og Steingrímur
Hermannsson, en það er yfirlýs-
ingagleðin sem kemur fram í þeirri
áráttu að fara utan, beija sér á
bijóst og gefa stórkarlalegar yfir-
lýsingar, koma síðan heim og segja
eins og karlinn, sem varð undir í
slagnum: „Sjáið þið hvemig ég tók
hann!“ Á ftindi norrænna utanríkis-
ráðherra í Þórshöfn á dögunum, þar
sem utanríkisráðherra Islands var
staddur ásamt fríðu föraneyti, sá
danski utanríkisráðherrann ástæðu
til þess að verðlauna hann fyrir eina
slíka yfírlýsingu með gjöf, sem hon-
Matthías Á. Mathiesen
„Enn sem kornið er
virðist utanríkisráð-
herra þó ekki treysta
sér að fullu til að sýna
félögnm sínum í verki
að hann sé í raun og
sanni stuðningsmaður
Atlantshafebandalags-
ins eins og forverar
hans gerðu, sem störf-
uðu við svipuð skilyrði
og hann og ég vitnaði
til hér að framan.“
um þótti við hæfi, en hann rétti
honum undirmáls karfa. Spumingin
er: Þjónar það íslenskum hagsmun-
um að haga málflutningi sínum
þannig að fulltrúar annarra þjóða
sem við eigum samstarf við svari
fyrir sig með slíkum hætti? Gera
menn sér grein fyrir að danski ut-
anríkisráðherrann, einn norrænna
stjórnmálamanna er í ráðherra-
nefnd Evrópubandalagsins?
Arangurí
afvopnunarmálum
Ég hef áður getið þess að víða
er að finna í skýrslu utanríkisráð-
herra stuðning við stefnu Atlants-
hafsbandalagsins í afvopnunarmál-
um og í öryggis- og vamarmálum.
Þetta er vissulega jákvæt enda hef-
ur sú stefna gefist vel og tryggt
friðinn í okkar heimshluta í fjöratíu
ár. Sérstaklega vil ég vekja athygli
á því raunsæi, sem felst í þeim
ummælum utanríkisráðherra, að
yfírburðir Varsjárbandalagsins yfír
Atlantshafsbandalagið á sviði hefð-
bundins vígbúnaðar óg skamm-
drægra kjarnavopna séu gífurlegir
og skapi mikla ógn fyrir aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins í Mið-
Evrópu.
Skammdrægu kjamavopnin era
talin verða úrelt um miðjan næsta
áratug og segir utanríkisráðherra í
skýrslunni að ekki ætti að útiloka
þann möguleika, að birgðir Atlants-
hafsbandalagsins verði endumýjað-
ar við núverandi aðstæður. Þetta
er athyglisverð afstaða. Er um hana
einhugur í ríkissljóminni? Ég efast
um að svo sé. Sjálfur vona ég að
árangur geti orðið það mikill í við-
ræðunum milli austurs og vesturs,
sem eru nýhafnar í Vín um hefð-
bundinn vígbúnað annars vegar og
„traustvekjandi aðgerðir" hins veg-
ar, að í kjölfar þeirra geti hafist
viðræður um niðurskurð vígbúnaðar
á öðram sviðum, svo sem hvað
snertir skammdræg kjamavopn.
Þá er einnig ástæða að taka
undir með utanríkisráðherra að við-
ræðumar í Vín eru nokkur próf-
steinn á raunverulegan friðarvilja
Sovétmanna. Eins og flestum er
kunnugt taka viðræðumar um hefð-
bundnu vopnin við af viðræðum um
gagnkvæma fækkun og jafnvægi í
heijum í Mið-Evrópu (MBFR-við-
ræðunum svonefndu) sem staðið
höfðu frá því árið 1973 og ekki
skilað árangri. í viðræðunum í Vín
er samkomulag um að þar skuli
ekki fíallað um sprengjuflugvélar,
skotbúnað fyrir skammdrægar eld-
flaugar eða vígbúnað á höfunum.
Að vísu hafa Sovétmenn hvað eftir
annað reynt að fá sjóheri inn í dag-
skrá Vínarfundarins en það hefur
verið stefna Atlantshafsbandalags-
ins að ójafnvægi á sviði hefðbundins
vígbúnaðar sé svo gífulegt f Evrópu
að nauðsynlegt sé að draga úr því
áður en viðræður um önnur mál
heljast. Ríki Varsjárbandalagsins
mynda eina landfraeðilega heild og
hafa því miklu betri möguleika en
ríki Atlantshafsbandalagsins til að
flytja heiji og vopn með skömmum
fyrirvara. Atlantshafsbandalagið er
hins vegar flotabandalag og þarf
nauðsynlega að tryggja öragga
samgönguleið yfir Atlantshafið.
Það verður að vega upp ójafnvægi
á sviði hefðbundins vígbúnaðar m.a.
með öflugum flota. Það skilja engir
betur en Islendingar hve mikilvægt
það er, að nánustu viðskipta og
samstarfsþjóðir okkar tryggi með
okkur fijálsar siglingar á höfunum.
Þetta þekkjum við úr margra alda
sögu okkar.
Samstaða
Atlantshafsríkjanna
í ræðu utanríkisráðherra íslands
við upphaf Vínarfundana var að
finna ummæli sem gátu gefíð til
kynna að íslendingar tækju undir
það sjónarmið Sovétmanna, að
flotamál skyldu rædd þar á næst-
unni, en það er ekki í samræmi við
markaða stefnu Atlantshafsbanda-
lagsins sem við íslendingar höfum
tekið þátt í að móta, m.a. á fundi
utanríkisráðherra Atlantshafs-
bandalagsins hér í Reykjavík árið
1987. í skýrslu utanríkisráðherra
kemur á hinn bóginn fram stuðn-
ingur við stefnu ríkja Atlantshafs-
bandalagsins í þessu efni, þ.e. að
fyrst verði að g’ást árangur í við-
ræðunum um hefðbundinn vígbún-
að áður en menn fari að ræða önn-
ur mál, þ.á.m. flotamálin. Ástæða
er til að undirstrika þessa forgangs-
röðun málefna sem nýtur stuðnings
utanríkisráðherra að því er fram
kemur í skýrslunni.
Ýmsir íslenskir stjómmálamenn
hafa í ræðu og riti reifað hugmynd-
ir ekki ósvipaðar þeim, sem fram
komu í frægri ræðu Mikhails S.
Gorbatsjovs, Sovétleiðtoga, sem
hann hélt í Murmansk í október
1987. Ég vil hvetja menn til að
gæta að sér í þessum efnum. Þegar
grannt er skoðað kemur í ljós, að
tilgangur Sovétleiðtogans virðist
vera sá, að vekja samstöðu ríkja
Atlantshafsbandalagsins með því
að höfða til ákveðins hóps þeirra
og blanda saman umhveifismálum
og öryggismálum. Þannig á að
veikja varnir Atlantshafsbanda-
lagsins á siglingaleiðinni yfir Atl-
antshafið. Ég met skýrslu utanrík-
isráðherra svo, að hann vilji áfram
treysta samstöðu ríkja Atlantshafs-
bandalagsins og koma í veg fyrir
að rekinn verði fleygur í það með
vanhugsuðum tillögum af þessu
tagi. Norræn ríki innan Atlants-
hafsbandalagsins era hluti af vam-
arsvæði þess og reynslan kennir að
samstaðan færir okkur nær raun-
hæfum markmiðum í afvopnunar-
málum. Saga meðaldrægu lcjama-
vopnanna í Evrópu (INF-samning-
urinn svonefndi) er besta dæmið
um það, að ríki Atlantshafsbanda-
lagsins nota samtakamátt sinn til
að tryggja öryggi og frið við eins
lágt stig vígbúnaðar og frekast er
unnt
Ekki þarf að taka það fram, að
við íslendingar styðjum heils hugar
allar raunhæfar tilraunir til af-
vopnunar, en til þess að unnt sé
að ræða þessi mál af hreinskilni
verða menn að gera sér (jósa grein
fyrir grundvallar staðreyndum:
Öfriðarhættu verður ekki bægt frá
með einhliða afvopnun vestrænna
rQga. Þvert á móti kynni hún að
aukast ef út á þær brautir yrði farið.
Orö og athafnir
Þótt víða komi fyrir í skýrslu
utanríkisráðherra rökstuðningur
fyrir stefnu, sem ég er sammála,
er ástæða til að ætla að ekki ríki
einhugur um hana innan þeirrar
ríkisstjómar sem hann á sæti í. Af
þeim sökum virðist hann eiga í erf-
iðleikum með að hrinda í fram-
kvæmd tilteknum þáttum stefnunn-
ar, sem verða piófsteinn á það,
hvort hann þorir að fylgja þeirri
stefnu á borði sem hann styður í
orði í skýrslu sinni til Alþingis.
Höfundur er alþingismaður Sjálf-
stæðisBokks fyrir Reykjaneskjör-
dæmi.