Morgunblaðið - 25.06.1989, Blaðsíða 6

T D
6 C
esei IkOl .ss auDAQWHua tÍAsJUÍÍÍ/Mm qiQAjawuoaoK
MORGUNBLAÐIÐ MINIMIIUGAR SUNNÚDÁGUR 25. JÚNÍ 1989
Dr. theoL Jakob
Jónsson — Mínnmg
Mig setti hljóðan er ég heyrði
andlátsfrétt guðföður míns og ferm-
ingarföðurj sr. Jakobs Jónssonar,
dr. theol. Eg sá hann síðast austur
á Þingvöllum, þar sem við vorum
báðir viðstaddir hina samkirkjulegu
guðsþjónustu, er haldin var í tilefni
komu páfans. Hann heilsaði jafn-
hlýlega og virtist jafnkátur og
endranær og síst grunaði mig, að
þessi mót ættu eftir að verða þau
síðustu. En dauðinn gerir ekki boð
á undan sér. Hver sem er getur átt
von á honum, ekki síst sá sem kom-
inn er svo á háan aldur sem dr.
Jakob.
Minningarnar hrannast upp í
huganum. Ég man ekki öðruvísi
eftir mér en sr. Jakob væri í nánd
sem presturinn og heimilisvinurinn.
Fyrstu ár Hallgrímssafnaðar í
Reykjavík störfuðu þeir saman sem
sóknarprestar í Hallgrímssókn, fað-
ir minn og sr. Jakob, og bundust
þá vináttuböndum, sem entust.
Lítill var ég, er ég fór að sækja
kirkju til sr. Jakobs og í mínum
huga var hann lengi fram eftir
presturinn. Hann var ákaflega
prestlegur í öllu fasi, en það var
honum eðlilegt. Honum fórust emb-
ættisverk ákaflega vel úr hendi,
virðulega, en jafnframt eðlilega og
án allrar tilgerðar. Fermingarundir-
búningurinn og síðan sjálf ferming-
arathöfnin eru mér minnisstæðir
atburðir, sem ég lít ætíð til með
þakklæti. Erfitt er að geta sér til
um bein áhrif, en það sem ein-
kenndi prestinn sr. Jakob og vakti
athygli mna og virðingu var skyldu-
ræknin, alúðin og ekki síst lotning-
in, sem hann sýndi heilagri köllun.
Eiginkona hans, frú Þóra, fylgdi
honum ætíð og rækti skyldur
prestskonunnar af stakri alúð. Ég
minnist þeirra sem gesta á heimili
foreldra minna á hátíðarstundum
fjölskyldunnar. Heimilisvinurinn sr.
Jakob var hinn glaði og síreifi, sem
sat í miðjum gestahópi og hélt uppi
stemmningu. Gleði og gamansemi
einkenndi hann og því ekki undar-
legt, að hann sem fræðimaður valdi
að rannsóknarverkefni hæðni og
kímni í Nýja testamentinu. í tilefni
doktorsritgerðar sr. Jakobs orti líka
sr. Helgi Sveinsson í Hveragerði:
Oft oss Jakob kæta kunni
og klerkurinn sá gleði ann.
Brandarana i Biblíunni
betur skildi en nokkur hann!
Sr. Jakob'vann það mikla afreks-
verk að ljúka samningu doktorsrit-
gerðar ásamt annasömum prests-
störfum í stórri sókn, kominn fram
yfir miðjan aldur. Doktorsritgerð
dr. Jakobs er mikilsvert framlag til
Nýjatestamentisrannsókna og hef-
ur notið alþjóðlegrar viðurkenning-
ar. Um 20 árum eftir, að ritgerðin
var lögð fram við Háskóla íslands,
var hún endurútgefin af viður-
kenndu alþjóðlegu forlagi að undir-
lagi heimsþekkts fræðimanns í
greininni, prófessors Krister
Stendahls, Stokkhólmsbiskups, og
er slíkt ekki vanalegt um doktorsrit-
gerðir. Fram til síðustu stundar
fylgdist dr. Jakob vel með því, sem
var að gerast í Biblíufræðum og
þekking hans á því sviði var afar
góð.
Síðasta embættisverk sitt fram-
kvæmdi dr. Jakob í Hallgrímskirkju
í maímánuði síðastliðnum, er fluttir
voru þrír einþáttungar eftir hann á
sviði, sem búið var fyrir framan
gamla altarið í Hallgrímskirkju, er
sr. Jakob þjónaði við alla sína prest-
skapartíð þar. Sú stund var virkileg
hátíðarstund. í einþáttungunum
talaði í senn skáldið, fræðimaðurinn
og presturinn Jakob Jónsson. Hver
einþáttungur er sjálfstætt skáld-
verk og gott skáldverk hver um sig
og ekki sakaði, að fengnir voru
framúrskarandi leikarar til þess að
flytja verkin, er allir skiluðu sínu
verki með stakri prýði undir stjórn
dóttursonar sr. Jakobs. Það sem
gerði þessa einþáttunga að góðum
skáldverkum var hin mikla þekking,
sem skáldið naut í fræðimanninum
dr. Jakob, á samtíma Jesú, persón-
um og valdahlutföllum. En það sem
framar öðru lyfti þáttunum var
næmi sálusorgarans á mannlegar
tilfinningar og skylda kennimanns-
ins að prédika Krist, er svo vel skín
fram í verkunum. Erindi þessara
einþáttunga er að benda á Jesú
Krist sem fyrirmynd, Drottin og
frelsara.
Það birtist kirkjugestum á
áhrifamikinn hátt, þegar síðasta
einþáttungnum lauk og ljós voru
slökkt á sviðinu. Þá hófu kirkjugest-
ir að klappa fyrir leikurum og höf-
undi, en brátt hljóðnaði klappið.
Höfuðpersónan í leikþáttunum öll-
um var eftir á sviðinu, Jesús Krist-
ur: Einn ljóskastari lýsti upp mynd
hins krossfesta Drottins og frelsara
á altaristöflunni. Jesús Kristur var
höfuðpersónan í þáttunum öllum,
þótt ósýnilegur væri. Aðrir leikarar
voru aðeins í aukahlutverkum og
hlutyerk höfundarins þetta eina:
Að benda á Krist.
Mér eru þessi áhrif ógleymanleg.
Leiksýningin í Hallgrímskirkju í
maí vakti hjá mér minningar um
hátíðastundir æskunnar í þeirri
kirkju undir embættisgjörð sr. Jak-
obs. í söknuði kveð ég dr. Jakob
Jónsson, en jafhframt er ég þakk-
látur fyrir að hafa mátt kynnast
honum. Ég og kona mín sendum
frú Þóru og börnum þeirra og fjöl-
skyldum innilegar samúðarkveðjur
og biðjum Guð að helga söknuð
þeirra og þakklæti.
Einar Sigurbjörnsson
Séra Jakob Jónsson dr. theol.
fyrrv. sóknarprestur í Hallgríms-
kirkju er fluttur til hærri heima.
Ötull boðberi kærleikans, lét sér
einstaklega annt um andleg mál og
„mál málanna" framhaldslíf mann-
sálarinnar eftir líkamsdauðann.
Séra Jakob Jónsson var einlægur
og sannur stuðningsmaður spírit-
ismans. Hann lagði áherzlu á í
ræðum sínum, að meginþáttur þess
bezta í starfsemi spíritista ætti að
vera að hjálpa sjúkum og syrgjandi
og andlega veglausum. Séra Jakob
vann með varúð og samvizkusemi
að einu mikilverðasta máli veraldar-
innar.
Bernskuheimili mitt var á Lauga-
vegi 79 hér í borg, stutt að fara í
messur til hans. Séra Jakob vakti
strax athygli mína, er hafði næman
skilning á öllu, fólkinu, fuglunum,
gróðrinum og veðrinu, lífi og litum.
Þau kynni er ég hafði af séra Jakob
eru gull.
Góðvinur minn og frændi, Árni
G. Eggertsson hæztaréttarlögmað-
ur í Wynyard og síðar Winnipeg
nú látinn, minntist með gleðibrosi
samverustundanna í Vesturheimi
og taldi frú Þóru og séra Jakob
hafa lifað lífinu til góðs.
Tengsl séra Jakobs við frændur
okkar og vini í Vesturheimi, rofn-
uðu aldrei, eftir dvöl þeirra hjóna
þar.
Ég hef heyrt það sjálfur og í
bréfum lesið frá þeim hvernig eldra
fólkið í íslendingabyggðum talar
og skrifar af lotningu og kærleika
um íslenzku prestana sína, ferming-
arfeður sína, eins og þeir væru
prestar þess enn. íslenzku prestarn-
ir í Vesturheimi hafa veitt ómetan-
legan stuðning að varðveita íslend-
ingseðlið óskert, íslenzka tungu og
þjóðerni. Prestarnir hafa unnið af-
rek á þessu sviði. Brennandi ætt-
jarðarást Vestur-íslendinga er bezt
metin héðan að heiman, að enn
fáist íslenzkir prestar til starfa
meðal þeirra.
Helgi Vigússon
Ein skýrasta myndin frá
Reykjavík bernskunnar er af há-
timbruðum turni Hallgrímskirkju.
Meðan ég klambraði saman, af litl-
um efnum, kofahrófum í garðinum
heima hugsaði ég stundum um allar
spýturnar sem mætti fá úr verk-
pöllum guðshússins; og gerðu það
tilsýndar eins og risakofa sem allir
heimsins strákar í Vesturbænum
hefðu byggt í sameiningu. Framan
af, meðan eignaréttur var bara
hugtak á borð við námsárangur,
fannst mér líka að ég ætti meira í
þessari kirkju en aðrir strákar á
mínu reki. Þarna messaði afi minn.
Ég man fyrst eftir honum í fjöl-
skylduboðum í prestsbústaðnum við
Engihlíð. Þar var hann sjálfkjörinn
til að stjórna leikjum ungviðisins
og brast hvorki fjör né hugmynda-
auðgi. Ef hlé varð á leiknum átti
hann í fórum sínum ógrynni af sög-
um sem hann deildi af sjaldgæflega
mikilli ánægju með öðrum. At-
burðir sem kannski gerðust austur
á Djúpavogi á fyrsta áratug aldar-
innar lifnuðu aftur í frásögn afa.
Fyrri heimsstyrjöldin, frostavetur-
inn mikli, kreppan; eitthvað sem
fyrir mér tilheyrði ævafornri tíð,
hafði hann upplifað sjálfur. Og ef
eitthvað vantaði til að fylla upp í
myndina svo rétt væri, kom- amma
til skjalanna; eins og til að undir-
strika að minningasögur geta lotið
strangvísindalegum lögmálum.
Það gat stundum verið ruglings-
legt að eiga afa sem hét séra Jak-
ob. Eiginlega allir virtust þekkja
séra Jakob; og nafnið eitt hafði
sérstæðan hljóm hjá fólki. Ég þekkti
afa mætavel, en séra Jakob var
eiginlega eins og stofnun, á borð
við Landsbankans eða Símonarbak-
arí. Ég var ekki gamall þegar ég
þurfti í fyrsta sinn að svara þeirri
spurningu hvort ég ætlaði ekki að
verða prestur eins og afi. Þess
vegna ákvað ég barnungur að verða
prestur, kannski fyrst og fremst til
að hafa svar á takteinum við þess-
ari síendurteknu spurningu. Það
kostaði talsvert hugarstríð; ég hafði
nú einu sinni ætlað að verða lögga
eða bóndi. Og við hátíðlega athöfn
gekk ég fyrir afa, gægðist upp fyr-
ir skrifborðið hans, og sagði honum
að ég ætlað að verða prestur.
Nú eru liðin um það bil tuttugu
ár frá því að ég minnist hans fyrst.
En á meðan ég.safnaði árum fannst
mér afi ekki eldast að sama skapi.
Á einhvern hátt var hann óháður
ellinni, hugsunin skýr og starfsork-
an ómæld til hins síðasta. Hann
hafði mikla ánægju af að ræða
hugðarefni sín og sjóndeildarhring-
urinn var víður; kreddur hvers kon-
ar voru ekki honum að skapi. Skoð-
anir okkar fóru ekki alltaf saman
og það held ég að okkur hafi báðúm
fundist harla gott; fyrir vikið gátum
við rætt fram og aftur um allt milli
himins og jarðar. Ég gaf preststarf-
ið upp á bátinn fyrir löngu, en afi
sýndi lifandi áhuga á viðfangsefn-
um mínum og lagði jafnan eitthvað
gott til málanna.
Hann sagði mér oftar en einu
sinni síðustu árin að nú væri hann
ferðbúinn; þakklátur guði sínum
fyrir gifturíka ævi. Hann var reiðu-
búinn að ganga fyrir þann guð sem
hann þjónaði og helgaði líf sitt. En
hann sat ekki með hendur í skauti
og beið kallsins, heldur var sístarf-
andi; að skriftum og skáldskap eða
rannsóknum. Og þegar þrék ömmu
tók að bresta sýndi hann mikla
umhyggju og ástúð; sannarlega er
missir hennar mestur.
Við töluðum saman örfáum dög-
um áður en hann fór austur til
Djúpavogs í síðasta sinn. Hann var
að vitja bernskustöðvanna, sem mér
fannst ég þekkja svo vel af sögum
hans. Eftir annaríkan og ánægju-
legan hátíðadag kom kallið. Og
þannig lauk langri ferð þar sem hún
hófst; ferð sem spannar hálfan
níunda áratug og ótal stórviðburði
hvort heldur á mælikvaðra heimsins
eða eins manns; en hann komst
heim.
Hrafn Jökulsson
Traustir austfirskir ættstofnar
úr fjörðum og af Héraði stóðu að
séra Jakobi. I hópi forfeðra hans
og formæðra voru embættismenn,
fræðamenn, skáld, athafnamenn og
forustumenn í félagsmálum. Til alls
þessa fólk hefði hann sótt eins og
fjölhæfni hans og vítt áhugasvið
bar vitni. Hann var embættismaður
í besta skilningi þess orðs og hafði
næma tilfinningu fyrir þeim skyld-
um sem embættið krafðist, hann
var vísindamaður á heimsmæli-
kvarða, hann var frjótt og hug-
myndaauðugt skáld og hann naut
sín einkar vel sem forystumaður í
félagsmálum, glöggskyggn á
vandamál og viðfangsefni mannlegs
samfélags.
Jakob var fæddur á Hofi í Álfta-
firði, annar í röðinni af þremur son-
um Sigríður Hansdóttur Beck og
séra Jóns Finnssonar. Elstur var
Finnur er lést nokkurra vikna gam-
all, en yngstur var Eysteinn fyrrver-
andi ráðherra. Tvær fóstursystur
áttu þeir Jakob og Eysteinn, Elísa-
betu Hansdóttur Beck og Guðríði
Sveinbjarnadóttur sem báðar eru
látnar. Á heimili þeirra Sigríður og
séra Jóns var mikið af bókum og
mikið lesið og Djúpivogur þar sem
þau áttu lengstaf heima yar gamal-
gróinn verslunarstaður. Á öndverðri
öldinni fóru þar um nýir straumar
þjóðfrelsis og jafnaðarstefnu sem
ungt fólk með réttlætiskennt hreifst
af og var gaman að heyra séra
Jakob segja frá því hver áhrif þess-
ar nýju hugmyndir hjöfðu haft á
hann. Nýjungar í verslunar- og
menningarmálum voru einnig á
döfmni á Djúpavogi á þessum
tímum og upplestrar og le[ksýning-
ar ekki ótíð fyrirbæri. Úr þessu
umhverfi lá leiðin í Menntaskólann _
í Reykjavík og guðfræðideild Há-
skólans. Á þessum árum voru einn-
ig ýmsar hræringar í guðfræðileg-
um efnum sem guðfræðinemar tóku
virkan þátt í með útgáfu tímaritsins
Strauma sem Jakob stóð að ásamt
fleirum. Þar var andæft við gamal-
guðfræði, en haldið fram frjáls-
lyndri guðfræði eða nýguðfræði
svonefndri og sumir nýguðfræðinga
aðhylltust einnig spíritisma að ein-
hverju leyti. var haldið uppi fjörug-
um og lifandi orðaskiptum á milli
þessara hópa í ræðu og riti.
Séra Jakob vígðist til Djúpavogs
sem aðstoðarprestur föður síns árið
1928. Frá 1929 til 1935 þjónaði
hann Norðfjarðarprestakalli, en
gegndi prestþjónustu hjá íslenskum
söfnuðum í Kanada 1935 til 1940.
Frá 1941 til 1974 þjónaði hann
Hallgrímsprestakalli í Reykjavík.
Hann sat í stjórn Prestafélags ís-
lands í 18 ár, þar af formaður fé-
Iagsins í 10 ár. Auk þess voru hon-
um falin mðrg trúnaðarstörf á veg-
um stéttarfélagsins og kirkjunnar,
m.a. var hann fulltrúi íslensku kirkj-
unnar á stofnfundi alkirkjuráðsins
í Amsterdam 1948 og sat fjölmarga
aðra fundi á alþjóðavettvangi fyrir
kirkjunnar hönd.
Prestsstarf og prestþjónusta var
séra jakobi í blóð borið. Hann var
einstaklega vinsæll prestur, nær-
færinn sálusorgari og rómaður
predikari. Ræðusnilld hans var ein-
stök, leiftrandi af andagift og visku,
mál hans var ljóst og lifandi og
hann kryddaði einatt ræður sínar
með dæmum úr daglegu líf. Vissu
ef til vill ekki allir að ræður hans
flutti hann oftast blaðalaust af
munni fram. Hann var einarður og
djarfur í boðun orðsins og flutti það
sem fyrir honum var sannast og
réttast á hverjum stað og hverri
stundu. Ég dáðist oft að uppbygg-
ingu hans á þessum blaðalausu
predikunum, hvernig öllu var til
skila haldið og þræðirnir dregnir
saman í lokin. Síðustu predikun af
þessu tagi flutti hann í Seljakirkju
fyrir nokkrum vikum.
Fyrir hönd stéttar sinnar var
séra jakob mjög metnaðarfullur og
áhugasamur um menntun presta
og kjör. Árum saman vann hann
að því að bæta kjör presta. Hann
vildi að þeir gætu helgað sig prest-
þjónustunni óskipti án þess að hafa
áhyggjur af afkomu sinni.
Ritstörf voru ætíð snar þáttur í
starfi séra Jakobs, fræðirit, sögur,
ritgerðir, leikrit og ljóð. Mesta verk
hans á vettvangi fræðimennsku var
doktorsritgerðin um kímni og skop
í Nýjatestamentinu sem hann varði
við Háskóla íslands árið 1965. Rit-
gerðin var gefin út á ensku og not-
uð við háskólakennsku við guð-
fræðideildir. Hún seldist því upp og
var endurútgefin fyrir fárum árum
af erlendu útgáfufyrirtæki. Á
síðasta ári vann séra Jakob að þýð-
ingu doktorsritgerðarinnar á
íslensku og hafði nýlega lokið við
að lesa prófarkir af útgáfunni er
hann lést. Mun ritgerðin koma út
hjá Menningarsjóði fyrir næstu jól.
Árið 1966 var dr. Jakob kjörinn
meðlimur í alþjóðlegu félagi Nýjat-
estamentisfræðinga og var hann
eini íslenski guðfræðingurinn sem
hefur hlotnast þesi vísindalegi heið-
ur. Sótti hann marga fundi í þessum
samtökum sem árlega eru haldnir
í hinum ýmsu löndum. Á síðasta
ári sótti hann fund sem haldinn var
í Cambridge og hann hafði fyrir-
hugað að sækja fund í Dublin nú í
sumar. Á þessum vettvangi fylgdist
hann vel með og kynnti sér nýjung-
ar í Nýjatestamentisfræðum í
tengslum við fundina. Þá kynntist
hann einnig mörgum erlendum
Nýjatestamentisfræðingum per-
sónulega og átti við marga þeirra
tíð bréfaskitpi um hin margvísle-
gustu viðfangsefni.
Hér er ekki rúm til að telja rit-
verk séra Jakobs, en á síðari árum
ritaði hann bók um Hallgrímssálma
og höfund þeirra og tvær rannsókn-
arritgerðir um Nýjatestamentið. Á
síðustu árum komu einnig tvær
h'óðabækur út eftir hann og hann
fékkst við ljóðagerð allt fram á
síðasta dag. Bókin sex leikrit kom
úr árið 1948 en fyrir hálfum öðrum
mánuði voru þrír nýjir einþáttungar
hans Sjáið manninn! frumsýndir í
Hallgrímskirkju við mjög góðar
undirtektir og síðar sýndir á nokkr-
um stöðum utan Reykjavíkur og í
tengslum við það naut hann
ánægjulegrar samvinnu við listafólk
sem var honum mikils virði. Var
aðdáunarvert hve vakandi og Iifandi
hugur séra Jakobs var til hinstu
stundar, áhugaefnin óþrjótandi og
viðfangsefnin næg. Er hann féll frá
á áttugasta og sjötta ári hafði hann
enn fjölda verkefna á prjónunum.
í einkalífi sínu var Jakob gæfu-
maður. Hann kvæntist árið 1928
Þóru Einarsdóttur. Foreldrar henn-
ar voru Einar Ólafsson múrari í
Reykjavík og Guðrún Jónsdóttir frá
Mörk á Landi. Hjónaband þeirra
HABITAT