Morgunblaðið - 25.06.1989, Blaðsíða 13

e8«M0RGUNBLAÐIÐ,IVIANNláF®STRAUWlAR^^APlí^aÚW,^89
□ Csri3
TUDOR
FÆRAVINDU - RAFGEYMAR

TUDOR
borinn út úr íslenskum réttarsal í
spennitreyju áður en hann fengi
lokið máli sínu.
Það yrði langt mál og snúið að
lýsa sönnunarreglum bandarísks
sakamálaréttarfars í smáatriðum,
enda er yfirleitt fjallað um þær á
sérstökum námskeiðum í banda-
rískum lagaskólum. Þessar marg-
breytilegu sönnunarreglur eru þó
skýringin á því hversu mikla áherslu
lögmennirnir leggja á það að eyði-
leggja málatilbúnað hvors annars
og þeirri áráttu að koma sífellt á
óvart með nýjum vitnum og nýjum
sönnunargögnum til að slá and-
stæðinginn út af laginu. Varðandi
fyrrnefnda atriðið er algengast að
handritahöfundar leggi út af þeirri
reglu sem kallast á máli innfæddra
„exclusionary rule“ og nefna mætti
„útilokunarreglu“ á íslensku. Regl-
an er í stuttu máli þess efnis að
komist dómstóllinn að þeirri niður-
stöðu að við öflun tiltekinna sönn-
unargagna hafí verið brotinn réttur
á sakbomingi, útilokar hann notkun
þeirra. Þetta gildir enda þótt um
sé að ræða sönnunargögn sem hafa
úrslitaþýðingu varðandi sönnun um
sekt sökunauts. Þannig eru þær
ófáar senurnar í lögfræðingaþátt-
um og kvikmyndum þar sem jafn-
vel hinir forhertustu glæpamenn
sleppa við réttláta refsingu vegna
fákunnáttu og klaufaskapar lög-
reglumanna við rannsókn málsins.
Seinna atriðið, að koma andstæð-
ingi sínum sífellt á óvart, er hvergi
eins áberandi og í Bandaríkjunum.
I íslensku sakamálaréttarfari, sem
og réttarfari annarra ríkja í V-
Evrópu, er slíkt nánast útilokað.
Aður en þingað er í máli hafa aðil-
ar átt þess kost að kynna sér ræki-
lega þau sönnunargögn, þ.m.t.
framburð vitna, sem byggt er á og
taka afstöðu til þeirra. í Banda-
ríkjunum á sakborningur hins vegar
ekki rétt á að kynna sér í smáatrið-
um þau gögn sem saksóknari
hyggst byggja á eða fá vitneskju
um hugsanleg vitni. Upp úr þessu
hafa handritahöfundar mikið velt
sér, þar sem mikilvæg vitni koma
inn í réttarsalina á síðustu stundu
og gjörbreyta farvegi málsins í einni
svipan. Þættimir um Matlock eru
raunar dæmigerðir fyrir þetta, þar
sem aðstoðarmaður Matlocks er á
þeysingi út og suður að eltast við
sönnunargögn á meðan hann sjálfur
teygir lopann í réttarsalnum og
ruglar andstæðinginn í ríminu.
Að síðustu má nefna að banda-
rískir saksóknarar líta öðrum aug-
um á hlutverk sitt en venja er í
V-Evrópu. Hlutverk þeirra er að fá
sakborning sakfelldan hvað sem
það kostar og mótast meðferð
þeirra á málinu og framganga í
réttarsalnum mjög af þessu við-
horfi. Þeir fylgja málstað sínum
fastar eftir en starfsbræður þeirra
í Evrópu, sem telja það frekar hlut-
verk sitt að leggja sitt af mörkum
til þess að upplýsa sannleikann í
hveiju máli.
Það sem hér hefur komið fram
er harla yfirborðsleg lýsing á
bandarísku sakamálaréttarfari. Ég
hygg þó að þessi atriði sem hér
hafa verið gerð að umtalsefni skýri
hvers vegna réttarsalir og það sem
þar gerist eru svo vinsælt viðfangs-
efni í bandarískum sjónvarpsþátt-
um og kvikmyndum.
V^terkurog
>3 hagkvæmur
auglýsiiigamiðill!
í tilteknu máli. Hefur verið sagt að
í kviðdómi sitji hinn fullkomni með-
almaður, oftast hvítur. Hlutverk
kviðdómsins er einkum að skera úr
um það, á grundvelli þeirra sönnun-
argagna sem fram hafa komið,
hvort tiltekin atvik hafi gerst eða
ekki. Þeir dæma m.ö.o. ekki um
lagaleg atriði. Hafa tilburðir lög-
manna til að sannfæra kviðdóm um
ágæti síns málstaðar verið höfund-
um handrita að slíkum þáttum
óþijótandi yrkisefni þar sem lög-
maðurinn spilar óspart á tilfinning-
ar kviðdómendanna og þá ekki síður
áhorfendanna. Verður vandi lög-
mannsins ekki minni fyrir það að
einatt þarf hann að sannfæra allá
kviðdómenduma, eða a.m.k. yfir-
gnæfandi meirihluta þeirra. í þessu
skyni er lögmaðurinn stundum lát-
inn sleppa svo gjörsamlega fram
af sér beislinu að líklega yrði hann
SAGNFRÆÐI/Sagnastefib?
A LETTARI
NÓTUNUM
SÚ STEFNA heftir átt fylgi að
fagna að sagnfræði eigi að tilreiða
létta og læsilega. Þetta er einmitt
yfiriýst steftia ársritanna Sagna
og Nýrrar sögu sem nú eru kom-
in út. í þessum ritum getum við
séð hvað efst er á baugi hverju
sinni í fræðunum. — Og í ár er
það meðal annars: Ættfræðin auð-
vitað — en einnig íslenskur land-
búnaður, hugmyndasaga, máleini
kvenna og barna, jaftirétti kynj-
anna og kynferðismál.
Astarsaga
Astleitni og elskulegheit í
íslenskri sagnfræði eru ekki
alveg nýtilkomin. Að öllum líkindum
er ekki ósanngjarnt að tilnefna Má
Jónsson sagnfræðing og fyrrum
fréttamann hjá
Ríkisútvarpinu
höfuðpostula
þessarar stefnu.
Hann hefur legið
yfir sakeyris-
reikningum,
dómabókum og
eftir Pál Lúðvík fleiri heimildum
Einarsson innlendum . sem
erlendum um kynferðismálin. I Nýrn
sögu gerir hann lesendum grein fyr-
ir Bamsfeðrunum og eiðatökum á
17. öld. Það fer ekki hjá því að kapp
og ákafi Más hafi leitt fleiri sagn-
fræðinga út á þessa braut; það er
að segja að kanna „líkamlega losta-
semi“, „holdlegt samband" hórdóm,
saurlifnað og frillulífi. — Að sjálf-
sögðu með fræðilegum hætti. Guð-
mundur J. Guðmundsson er þó kristi-
lega þenkjandi: Klerkar í klípu.
Hjónabönd og fríllulíf kirkjunnar
manna á miðöldum. Matthew James
Driscoll bókmenntafræðingur fjallar
um Skikkju skírlífisins í ljóði, ridd-
arasögu og rímum.
Sumir eru þeirrar skoðunar að
fijálshyggjan heyri sögunni til, Guð-
mundur Hálfdánarson skrifar: Frelsi
er ekki sama og fijálshyggja. Það
má ráða af orðum Guðmundar að
frelsistal íslendinga á nítjándu öld
hafi ekki verið af rótum fijálshyggj-
unnar runnið. „Vandræði nýfijáls-
hyggjumanna í dag eru því þau að
þeirra frelsi hefur aldrei náð að festa
rætur á íslandi.“
Máleftii kvenna og barna
Sagnir eru málgagn sagnfræði-
nema. Ritstjórn þar á bæ er e.t.v.
nokkuð settlegri en hjá kollegum
þeirra í Nýrri sögu. Hugmynda-
sagan er ofarlega á blaði t.d. fjall-
ar Gunnar Halldórsson um Lút-
herskan rétttrúnað og lögmál
hallæranna og Hilmar Garðarsson
um Upplýsingu gegn hjátrú. Við-
horf ög mat upplýsingamanna á
hjátrú íslendinga.
Málefnum kvenna og bama eru
gerð nokkur skil, Erla Hulda Hall-
dórsdóttir skrifar um Konuna.
„Góð guðsgjöf til síns brúks“.
Andstaða karla gegn jafnrétti
kynjanna 1880-1915. Það verður
hver og einn að gera það upp við
sig hvort þessar kvenréttindakon-
ur voru — og em — „kynferðis-
lega vanræktar, lesbískar eða að
öðmm kosti, stafi hegðun þeirra
af móðursýki af völdum tíða-
hringsins."
Blessuð börnin fá sinn skammt
vel útilátinn. Um blessaðan
lífsávöxt á 17. og 18. öld. Viðhorf
til barnauppeldis og aga er sam-
antekt eftir Ingunni Þóm Magn-
úsdóttur, Ungbörn þjáð af þorsta
— stutt athugasemd um ung-
barnadauða og viðurværi, eftir
Helga Skúla Kjartansson. Og Gísli
Gunnarsson spyr, Hvað varð um
ómagabörnin, sem skýrt var frá
í manntalinu 1801? Urvinnsla úr
fjórum nemendaritgerðum. í grein
Gísla er gerð grein fyrir næsta
eftirbreytniverðum vinnubrögðum
á námskeiði í fjölskyldusögu.
Nemendur samræmdu rannsóknir
sínar og stöðluðu vinnubrögð.
Sögu- og ættfræðiunnendur
fagna eflaust þessu framtaki.
Gallað manntal!
Halldór Bjarnason færir ætt-
fræðiunnendum ískyggilegar
fréttir af Manntalinu 1816 og
útgáfu þess. Halldór leiðir af því
líkur að útgáfan á stærstum hluta
manntalsins sé ekki ,jafn góð og
efni standa til.“ Með hliðsjón af
alkunnum ættfræðiáhuga lands-
manna er næsta líklegt að þeir
sém nota manntalið frá 1816 vilji
kynna sér grein Halldórs.
Allt heyrir að lokum sögunni
til og umfjöllunarefni þessara
tveggja ársrita em eftir því fjöl-
breytileg. Að miklu leyti má segja
þau dragi dám af því sem sé efst
á baugi í þjóðfélaginu hveiju sinni.
Sagnfræðin er í takt við tímann.
Hugmyndin með kviðdómi er að
komast að því hvað hinn góði og
gegni þegn telur vera sannleikann
Tilboösverö á hinum
geysivinsælu TUDOR rafgeymum.
Takmarkaöar birgðir.
TUDOR rafgeymir með 9 líf.
Umboðsmenn um land allt.
BÍLDSHÖFDA 12 S: 680010