Morgunblaðið - 03.09.1989, Blaðsíða 14

Yfirlýsing um tak-
mörkun ábyrgðar
í síðasta pistli sagði af lög-
fræðingi nokkrum sem átti held-
ur óskemmtileg viðskipti við
fatahreinsun. I pistlinum var
velt upp ýmsum lögfræðilegum
álitacfnum sem lofað var að
leysa úr í næsta pistli. Álitaefnin
snertu yfirlýsingu sem fram kom
á miða sem afhentur var þegar
flíkurnar voru lagðar inn til
hreinsunar. Þótt ágreiningurinn
virðist á yfirborðinu hversdags-
legur og Qalla um tiltölulega litla
hagsmuni, er ekki þar með sagt
að hann sé auðleystur. Hér verð-
ur rúmsins vegna að stikla á
stóru.
Fyrsta spurningin sem leysa
þarf úr er sú hvort orðalag
umræddrar yfirlýsingar sé með
þeim hætti að hún taki ekki til
þeirra hluta sem lögfræðingurinn
lagði inn til
hreinsunar. Er
þar auðvitað átt
við teppið, renni-
lásinn og smell-
urnar á úlpunni.
Það má reikna
með að sá sem
eftir Davíð Þór samdi þessa yfir-
Björgvinsson lýsingu hafi ekki
ætlað sér að undanskilja þessa
hluti. A.m.k verður ekki komið
auga- á rökin fyrir því. Ég býst
þess vegna ekki við að eigandi fata-
hreinsunarinnar verði látinn gjalda
fyrir þetta sérstaklega og að ekki
verði gagnályktað þannig að ætlun
hans hafi verið að bera ábyrgð á
öllu sem ekki er nákvæmlega upp
talið í títtnefndri yfirlýsingu. Vissu-
lega er orðalagið þó með þeim
hætti að það er þrasgjörnum mönn-
um gjöful uppspretta útúrsnúninga
og röfls. Eiganda hreinsunarinnar
er þess vegna ráðlagt að kippa
þessu í liðinn til að firra sig hugsan-
legum vandræðum síðar.
Þá erum við komin að því atriði
sem er í reynd miklu áhugaverð-
ara, en það er spurningin um það
hvort svo víðtæk yfirlýsing um tak-
mörkun á ábyrgð stenst þegar á
reynir. Það er einmitt þessi spurn-
ing sem er tilefni þess að miðinn
frá fatahreinsuninni er hér til skoð-
unar.
Yfirlýsingar um takmörkun
ábyrgðar með þessum hætti er
ekki einskorðuð við fatahreinsanir,
heldur er þær víða að finna þar sem
þjónusta af ýmsu tagi er látin í té.
T.d. eru þær mjög algengar í flutn-
ingaþjónustu, hvort sem um er að
ræða fólks- eða vöruflutninga á
sjó, landi eða í lofti og í sumum
tilfellum er beinlínis kveðið á um
hana í lögum, sbr. t.d. 173. gr.
siglingalaga nr. 34/1985. Þá er
gjarnan að fínna hliðstæðar yfirlýs-
ingar þar sem veitt er viðgerðar-
þjónusta af ýmsu tagi, t.d. á raf-
magntækjum. Þess ber þó að geta
að takmörkun ábyrðar getur í gróf-
um dráttum verið með tvennum
hætti. Annars vegar þar sem til-
gangur takmörkunarinnar er að
binda bótaábyrgð við tiltekna fjár-
hæð og hins vegar þar sem koma á
í veg fyrir að viðkomandi stofni til
bótaskyldu yfirleitt eða takmarka
stofnun bótaskyldu við tiltekin at-
vik.
Sú yfirlýsing sem hér er til um-
ræðu er af síðarnefnda taginu. Til-
gangurinn með henni er að koma
í veg fyrir að fatahreinsunin verði
bótaskyld vegna skemmda sem
kunna að verða á þeim hlutum sem
tekið er við til hreinsunar og firra
sig þar með ábyrgð sem hún myndi
annars bera samkvæmt almennum
reglum. Spurningin hér er sú hvort
og þá að hve miklu leyti slík
ábyrgðartakmörkun stenst gagn-
vart viðskiptavininum.
í því sambandi þarf fyrst að at-
44
huga hvort samningur um tak-
mörkun ábyrgðar hafi stofnast
yfirleitt, en það er auðvitað frum-
skilyrði til þess _ að takmörkunin
verði talin gild. í raun er um að
ræða einhliða yfirlýsingu þess sem
þjónustuna selur og svigrúm við-
skiptavinarins til að semja um þetta
atriði í bókstaflegri merkingu þess
orðs ekkert. Til eru nokkrir íslensk-
ir Hæstaréttardómar þar sem á
þetta atriði hefur reynt. Ef marka
má þá er sennilegt að litið verði
svo á að samningur hafi stofnast
í þessu tilfelli enda tekur viðskipta-
vinurinn við miðanum og leggur
fötin inn til hreinsunar án athuga-
semda.
Énda þótt meginreglan sé sú að
aðilum viðskiptasambands sé
fijálst að semja um takmörkun á
ábyrgð og að slíkir samningar séu
almennt gildir, er hugsanlegt að
þeim verði vikið til hliðar. í fyrsta
lagi kunna þeir að fara í bága við
skýr lagaákvæði þar sem mælt er
fyrir um ábygrð. T.d. er að finna
í sigiingalögum og loftferðalögum
ákvæði sem takmarka heimild
farmflytjanda til að undanþiggja
sig ábyrgð. í öðru lagi hafa dóm-
stólar haft visst eftirlit með slíkum
samningsákvæðum. Ef samningsá-
kvæði af þessu tagi telst bersýni-
lega ósanngjarnt geta dómstólar
hugsanlega vikið því til hliðar á
grundvelli 36. gr. samningalaga
nr. 7/1936, sbr. 6. gr. 1. 11/1986.
Að öðru leyti hafa dómstólar haft
tilhneigingu til að skýra svona
ákvæði þröngt til hagsbóta fyrir
þann sem höllum fæti stendur.
Þetta síðastnefnda leiðir til þess
að sé tjón á hlutunum að rekja til
ásetnings eða stórfellds gáleysis
þess sem undanþiggur sig ábyrgð
eða starfsmanna hans, er harla
ósennilegt að það fái staðist og
raunar alls ekki þegar hlutir þessi
eru beinlínis notaðir i leyfisleysi
eins og lýst var með kjólfötin góðu.
Ekki er við neina íslenska dóma
að styðjast í þessu sambandi en
þetta er í samræmi við viðhorf
fræðimanna. Ég held að ég geti
fullyrt að eigándi fatahreinsunar-
innar yrði að bæta lögfræðingnum
kjólfötin, en sennilega slyppi hann
með hitt, a.m.k. svo lengi sem lög-
fræðingnum tækist ekki að sanna
að tjónið á teppinu og úlpunni
væri að rekja til ásetnings eða stór-
fellds gáleysis starfsmanna hreins-
unarinnar eða eigandans sjálfs,
sem auðvitað er ekki útilokað.
Þetta dæmi ætti að sýna okkur
að fáorð yfirlýsing á miða frá fata-
hreinsun sem Iítið lætur yfir sér í
fyrstu getur orðið lögfræðingum
mikið þrætuefni.
______68GI ÆWMaTqaa .e. itupAGUM, jiymnvi qiciAjaviudiiom
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR sunnudagur 3. SEPTEMBER 1989
HAGFRÆDI/ Ernídst
á einstaklingum í nafni
jafnréttis ogfélagshyggju?
„Með þessari breytingu, sem
er fagnaðareftii, er girt fyrir
að eftirlifandi maki þurfi að
selja ofan af sér... Hækkun
eignaskatts, ekknaskatturinn,
gengur í þveröfuga átt.1
heimskulegur
HÆKKUN eignarskatts sem ríkisst jórnin knúði fram á síðasta þingi
hefur í munni almennings verið nefnd ekknaskattur. Skatturinn leggst
með þunga á einstaklinga, einhleypinga, fráskilda, ekkjur og ekkla,
sem eiga fasteignir yfir tilteknum mörkum. Stynur nú mörg ekkjan
undan hinni óskiljanlegu harðneskju sem skattlagning þessi felur í sér.
Á að hrekja fólk af heimilum sínum fyrir þá sök eina að hafa misst
maka sinn?
Ranglátur
skatturog
Fleiri verða fyrir þessum skatti
en þeir sem bera hann með b
um hætti. Gera verður greinarmun
á þeim sem greiða skatt og þeim sem
bera hann á endanum. Maður sem á
eign sem hann vill
leigja út hlýtur að
krefjast þess að
leigan standi undir
sköttum og skyld-
um sem á fast-
eignina eru lagðar.
Jafnframt þarf
eftir Ólof hann að ætla fyrir
ísleifsson viðhaldi og af-
skriftum á eigninni. Fyrir utan þenn-
an kostnað, sem hann ber, er eðlilegt
að leigutekjur af fasteigninni stand-
ist samjöfnuð við tekjur sem fá
mætti ef verðmæti hennar væri fest
í annars konar eignum, t.d. bankabók
eða í verðbréfum. Loks þarf að reikna
með því að leigutekjur eru skattlagð-
ar með sama hætti og launatekjur.
Fólk sem býr í leiguhúsnæði má af
þessum sökum búast við að leigusali
krefjist hækkunar á leigu sem skatt-
inum nemur.
Margvíslegar ástæður liggja til
þess að fólk leitar í leiguhúsnæði um
lengri eða skemmri tíma. Sumir vilja
frekar leigja en kaupa. Aðrir eiga
e.t.v. ekki annarra kosta völ, t.d.
vegna hjónaskilnaðar, vanefna eða
sjúkleika. Námsmenn og fólk sem
' er að hefja búskap getur þurft á
leiguhúsnæði að halda um tiltekinn
tíma.
Alkunna er að leigumarkaður er
þröngur hér á landi og leiguhúsnæði
dýrt. Háum ijárhæðum er veitt úr
ríkissjóði á ári hverju til að byggja
félagíjlegar íbúðir, svonefndar kaup-
leiguíbúðir, til að mæta þörfum leigj-
enda. Hófleg skattlagning á húsnæði
gæti hins vegar verið mun ódýrari
kostur fyrir ríkissjóð til að mæta
þörfum leigjenda. Vafalaust gæti
leigumarkaður vaxið í eðlilega stærð,
a.m.k. á stærri þéttbýlisstöðum, ef
slakað væri á klónni gagnvart eig-
endum húsnæðis, og þannig gætu
einkaaðilar í auknum mæli séð fyrir
þörf á leiguhúsnæði. Þess í stað hef-
ur nú verið spillt fyrir þessum mögu-
leika og auknar byrðar lagðar á leigj-
endur með vanhugsuðum skatta-
hækkunum á húseigendur.
Um sama leyti og hækkun eigna-
skattsins var lögfest samþykkti Al-
þingi lög sem heimila maka að sitja
í óskiptu búi eftir fráfall maka síns.
Með þessari breytingu, sem er fagn-
aðarefni, er girt fyrir að eftirlifandi
maki þurfi að selja ofan af sér til
að mæta kröfum erfingja um skipti
á búi. Hækkun eignaskatts, ekkna-
skatturinn, gengur í þveröfuga átt,
jafnvel þótt veittur sé fimm ára
umþóttunartími. Þegar kröfuhörðum
erfingjum hefur verið bægt frá heim-
ili ekkju.eða ekkils knýr fjármálaráð-
herra dyra. Veit vinstri höndin ekki
hvað sú hægri gjörir?
Ilækkun eignarskattsins, sem
vafalaust var lögfest í nafni jafnrétt-
is og félagshyggju, er með lakari
verkum ráðamanna á síðustu misser-
um og eru þó ýmis önnur ógóð.
Megi marka kannanir fjölmiðta eiga
þeir eftir, svo notað sé orðalag Jóns
biskups Arasonar, að hreppa harða
pínu af handaverkum sínum.
Hannermjúkur • hannersætur • hannergóÖur
Barnaís meó lakkrísídýfu, algjört sælgæti
'tf b
fif á
á 1 00 kall í dag, sunnudag.
Hjá okkur er jógúrtísinn á sama
verði og annar ís.
Skalli, Laugalæk 8 - Skalli, Reykjavíkurvegi 72
LÖGFRÆÐI/Hver ber ábyrgd á
flíkunum? — Framhald