Morgunblaðið - 03.09.1989, Side 22

22 C
M(.)Bfjl/NBLABl» FIÖLMIÐLAit^USNIJDA.aUÍt (i. SKJ’TEMUKR 1989
INGIBJÖRG
ÓÐINSDÓTTIR
FOLK
í fjölmiðlum
■ Enn sem komið er verða
Islendingar að fara til útlanda
til að nema fjölmiðlafræði.
Margir eru núna að læra þessi
fræði bæði austan hafs og vest-
an. Ingibjörg Óðinsdóttir er
meðal vestur-
faranna og
dúxaði hún í
námi sínu við
fjölmiðlafræð-
ina við háskól-
ann í Athens í
Ohio í Banda-
ríkjunum.
Bandaríkja-
mönnum þykir
góður námsár angur nokkurs
virði. Öldungadeildarþingmað-
ur fylkisins sendi heillaóskir og
Ingibjörgu hefur verið boðið að
vera lærifeðrum sínum til að-
stoðar. Skólagjöld næsta vetrar
verða væntanlega felld niður.
Fjölmiðlafræðin við Ohiohá-
skóla er Qögurra ára nám að
BS-gráðunni. Ingibjörg hefur
lokið þremur árum. A næsta
ári verður aðaláherslan á
prentmiðlana en einnig mun
hún í vetur fara í þriggja vikna
námsferð til að kynna sér starf-
semi alþjóða fréttastofa austan
hafs og vestan. Hugur Ingi-
bjargar stendur til frekara
náms á framhaldsstigi og mun
hún þá líklega læra til starfa
við sjónvarp.
Ingibjörg sagði í samtali við
Morgunblaðið að henni litist vel
á fyrirhugað fjölmiðlanám við
Háskóla Islands. Sérstaklega
þótti henni það vænlegt að nem-
endur lykju prófi í öðrum fóg-
um og bættu svo við einu ári í
fjölmiðlun. Þetta fyrirkomulag
væri að sumu leyti markvissara
heldur en námið í Bandaríkjun-
um þar sem menn veldu hvert
úr sinni áttinni námskeið í öðr-
um fögum til viðbótar við fjöl-
miðlafræðina.
Ingibjörgu þótti íslenskir
Qölmiðlar standast nokkuð vel
samanburð við bandaríska.
E.t.v. væri þó umfjöllun þeirra
um erlend málefni of „hrá“. Það
mætti gera meira af því að velja
og hafna og setja þessar fréttir
í samhengi við íslenskar að-
stæður.
■ Eigendur móttökudiska
munu eiga erfitt með að fylgjast
með efhi gervisjónvarpsstöðva í
illviðri, því að miklar rigningar
valda truflunum. Breskur
visindamaður, dr. John Norbury,
hefur skýrt frá þessu í samtali
við Daily Telegraph. Aðeins úr-
hellisrigning mun koma að sök,
segir hann.
Slekkur sjónvarp
á börnum?
Er sjónvarpið f itandi?
■ Lfkamleg áhrif sjón-
varps á börn eru sannan-
legri en andleg áhrif
SJÓNVARP heillar og hryll-
ir. A sama tíma og talað er
um hversu öflugt tæki sjón-
varp geti verið til þess að
uppfræða ungviði og efla þess
dáð, heyrast örvæntingafull-
ar raddir um að sjónvarpið
sé að gera börn að tilfínning-
asljóum ofbeldismaskínum og
glæpahólkum. Þetta siðferði-
lega tvíeðli sjónvarps verður
mönnum æ ljósara. í sumar
hittumst um 4.000 læknar.í
París til þess að ræða áhrif
sjónvarps á börn og unglinga.
Um margt var skrafað en í
hnotskurn var spurningin
hvort börn gætu slökkt á
sjónvarpinu eða hvort sjón-
varpið slökkti á þeim.
Sjónvarpsgláp er vanabind-
andi, fyrir því virðast
liggja óyggjandi sannanir.
Börn ánetjast sjónvarpi ekkert
frekar en fulloðrnir en hins veg-
ar er talið að fólk í örum þroska
verði fyrir meiri áhrifum en það
sem eldra er og tornæmara.
Vísindamönnum gengur hins
vegar ennþá
mjog illa að
staðfesta hver
áhrif sjón-
varps eru á
andlegt líf og
tilfinningar
barna. Ennþá eru engin haldbær
rök fyrir því að ofbeldismyndir
hneigi börn til illra verka, önnur
en hið gamalkveðna að börn
læri það 'sem fyrir þeim er haft.
Þvert á móti benda sumar rann-
sóknir til þess að tilfinningaleg
samsömum með atburði í sjón-
varpi (eða kvikmynd) hverfi
jafnharðan og staðið er upp frá
tækinu. Sumir hafa raunar leyft
sér að benda á að í þá þijá ára-
tugi sem sjónvarp hefur breiðst
hve hraðast út hefur sjaldan
verið eins friðsælt á þessari plá-
netu. Þó ber að nefna að sjón-
varp virðist hafa einhver áhrif á
börn í tilfinningalegu ójafnvægi.
Rannsóknir hafa t.d. sýnt örlitla
fylgni milli tíðni sjálfsmorða
barna og sýninga á sjónvarps-
myndum sem
BAKSVIÐ
eftir Ásgeir Friðgeirsson
fjalla um
sjálfsmorð og
sjálfsmorðstil-
raunir.
Margir hafa
áhyggjur af
því að sjónvarp rústi samskipti
innan fjölskyldunnar, þ.e. að
foreldrar og börn hætti að tala
saman. Enn og aftur eru sann-
anir fátæklegar því sjónvarp-
snotkunin virðist frekar vera
einkenni en orsök. Samskiptin
eru hvort eða er í rusli og ef
ekki væri sjónvarpið þá hefði
afkvæmið heyrnartólin úr
geislaspilaranum á höfði sér.
Einhugur virðist vera á meðal
vísindamanna um að sjónvarpið
hafi breytt því hvernig fólk beiti
athyglinni. Athuganir hafa leitt
í ljós að svokallað athyglisþan
25 ára gamalla námsmanna hef-
ur minnkað um þriðjung. Fæstir
vilja draga þá ályktun að fólk
sé nú sljórra en áður heldur hitt
að það beiti hugarkraftinum
minna en áður.
Læknar og aðrir vísindamenn
hafa átt auðveldar með að greina
áhrif sjóvarpsgláps á líkamlega
heilsu ungmenna en andlega.
Ljóst þykir að mikið gláp dregur
úr svefni barna og gerir hann
slitróttari. Hvíldin verðu því af
skornum skammti. Einnig veldur
samfellt sjónvarpsáhorf í marg-
ar klukkustundir bak-, augn- og
hausverkjum. Fræðimenn sem
láta sig það einhveiju varða
hvaða áhrif sjónvarp hefur á
börn virðast sömuleiðis sammála
að glápið geti verið fitandi, eink-
um og ser í lagi fyrir börn.
Hreyfingarleysi og slæmar mat-
arvenjur virðast vera orðnir
óhjákvæmilegir fylgifiskar þes
að dvelja tímunum saman fyrir
framan imbakasssann. Daglega
gerist það að hópur barna og
einnig fullorðinna, raðar í kring-
um sig kóki, fitugu og „orkum-
iklu“ nasli og dísætu sælgæti.
Fjarstýringin er að sjálfsögðu í
seilingarijarlægð svo ekki þurfi
að erfiða við að skipta um rás
eða hækka og lækka hljóðstyrk-
inn. Það má ekki gera hlé a'
þessari hvunndagssinfóníu
eyrna, augna og munns.
Læknarnir í Frans kölluðu
foreldra barnanna til ábyrgðar.
Þeir ályktuðu á þá leið að for-
eldrar ættu alls ekki að leyfa
börnum sínum að horfa lengur
á sjónvarp en í tvær stundir á
sólarhring. Einnig mæltu þeir
með því að foreldrar reyndu að
horfa á sjónvarpið með börnum
sínum og ræða við þau um það
sem fyrir augu bar. Þannig
gagnaðist glápið þeim best. Til
þess svo að fullkomna uppeldið
er hér lagt til að foreldrar taki
börnin með sér í göngutúr og
viðri þau fyrir svefninn.
Hver segir hvað og við hvern
ÝLEGA var hér á
fjölmiðlasíðum
blaðsins fjallað um
fjölmiðlagagnrýni. Þar var
meðal annars bent á að fjöl-
miðlar fjölluðu mikið um fjöl-
miðla og að oft væri sú um-
fjöllun í formi nokkurs konar
sjálfsdýrkunar. Um leið var
svo bent á að önnur hlið fjöl-
miðlagagnrýni fæli í sér rök-
fræðilega greiningu á fjöl-
miðlum og úrskurð í fram-
haldi hennar og að við
íslenskir fjölmiðlaneytendur
værum rétt að byija að kynn-
ast þessari hlið — miðlarnir
væru að þreifa fyrir sér með
hentugt yfírbragð og form.
Úti í hinum stóra heimi nær
saga fjölmiðlarannsókna aft-
ur til síðustu aldamóta þegar
fjallað var um yfírlit og stöðu
dagblaða. Seinna kom síðan
einn ágætur fræðingurinn
með hina hagnýtu formúlu
sem á að ná yfir það sem
menn vilja athuga í sam-
bandi við miðla nútímans —
hver segir hvað með hvaða
hætti við hvem og með
hvaða áhrifum?
Með þessa formúlu úr heimi
fjölmiðlarannsókna að leið-
arljósi getur fjölmiðlagagn-
rýnirinn veitt aðhald, aðhald
sem er nauðsynlegt þegar
tekið er tillit til hinna marg-
víslegu áhrifa miðlanna.
Flestir eru sammála um þá
staðreynd að máttur fjöl-
miðla er mikill. Sjónvarps-
miðillinn er mikið gæludýr
fræðinga í rannsóknum og
athugunum á áhrifamætti
miðla. Allt frá því að fyrstu
sjónvarpsútsendingar í þess-
um heimi hófust hafa menn
velt fyrir sér áhrifum sjón-
varps og starfsaðferðum.
Fyrstu tilraunir með sjón-
varpsútsendingar hófust í
Bandaríkjunum upp úr 1920
en reglubundnar útsendingar
þar hófust á meðan á heims-
sýningunni í New York stóð
árið 1939. í öðru fjölmiðla-
veldi, Þýskalandi, hófust
reglubundnar útsendingar
árið 1935 og á Ólympíuleikj-
unum í Berlín 1936 var sjón-
varpað daglega. í byijun
sjónvarps i Þýskalandi var
stimpluð orðsending á öll
umslög. Sú var frá þýsku
sjónvarpsstöðvunum og
sagði eitthvað á þessa leið:
Upplifið sjálf hlutina með því
að horfa á sjónvarp. Og neyt-
endurnir upplifðu hlutina,
kynntust nýjum heimi, tóku
ástfóstri við nýjar persónur
sem birtust daglega á skján-
um.
Sjónvarp varð brátt hluti
af lífi fólks út um allan heim,
hluti af samfélaginu. Fjöl-
miðlunum fylgdi brátt sú
hætta að þeir hefðu sterk
áhrif og stjórnuðu vissum
þjóðfélagslegum þáttum.
Þeim var hægt að misbeita
og þeir gátu innrætt ákveðið
gildismat ef svo bar undir.
Þeir samlöguðust iðnaðar-
framleiðslunni og lögmálun-
um um framboð og eftir-
spurn og börðust um mark-
aði sem um leið varð til að
móta starfsaðferðir þeirra.
Neytendur virtust og fljótt
hafa tröllatrú á sjónvarps-
miðlinum.
Við hér á íslandi höfðum
eitt sinn útvarpsrás, síðan
sjónvarpsrás, þá komu
myndböndin, síðan önnur
rás, kapalkerfi, önnur sjón-
varpsrás, aðrar útvarpsrásir
og stórir diskar. A Islandi
hefur þróun í fjölmiðlun á
síðustu árum orðið mjög
hröð. Það er talað um fjöl-
miðlabyltingu? En í hveiju
er þesSi bylting fólgin? Fjöl-
miðlar og fjölmiðlun eru í
tísku. Það jaðrar oft við að
menn gleymi sér í harðnandi
samkeppni. Opnar línur og
hressandi þættir fjalla um
menn og málefni líðandi
stundar og aðrar línur, aðrar
rásir og prentmiðlarnir fjalla
síðan um þá sem fy'alla um
mennina og málefnin.
Fjölmiðlafrelsi gerir mikl-
ar kröfur en býður um leið
upp á mikla möguleika, með-
al annars þá að halda uppi
umræðu um miðlana, að
kynna sé innihald þeirra, að
kanna afstöðu neytendanna
og fylgjast með áhrifum þess
sem miðlað er. Og af því að
ein gömul formúla úr ljöl-
miðlaheimi fékk að fljóta
með hér í upphafi er ef til
vill við hæfi að ljúka þessu
með annarri. Sú er úr elstu
bók um blaðamennsku frá
árinu 1880 og mun í laus-
legri þýðingu vera eitthvað
á þessa leið: Hafðu vit á því
sem þú ætlar að segja og
segðu það síðan á skýran og
trúverðugan hátt. Hvort fjöl-
miðlagagnrýni getur stuðlað
að því að miðlar nútímans
standi undir slíkri kröfu er
svo aftur annað mál. Ef slíkt
tekst er ef til vill fyrst hægt
að tala um fjölmiðlabyltingu.
Guðrún
Birgisdóttir