Morgunblaðið - 01.10.1989, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1989
12
ekkert víst. Hún heldur því fram að
borkjarnar úr Grænlandsjökli segi
að landnámslagið hafi fallið í kring-
um 900. Ég hélt sjálf hér áður að
þessu væri svona farið en að könn-
uðu máli kom annað í ljós. Þeir sem
greindu áhrif gosa í borkjamasýnun-
um segja að þeir hafi fengið þá tíma-
setninu útfrá niðurstöðum íslenskra
jarðfræðinga. Það sem borkjarnarnir
segja í rauninni er að það hafi verið
allnokkurt eldgos einhvers staðar í
heiminum um 900. Það má benda á
að Sigurður Þórarinsson sagði sjálfur
að gjóskulagafræðin eða öskulaga-
fræðin væri byggð á líkum og sjálfur
endurskoðaði hann stöðugt tímasetn-
ingu öskulaga,"
Ekki írar
„Rústirnar í Hetjólfsdal eru
dæmigerðar norrænar mannvistar-
leifar. í sjálfu sér ekki verulega frá-
brugðnar sams konar rústum í Nor-
egi. Munir sem ég hef fundið geta
verið hvort heldur er frá meróving-
er-tímanum, 600-800 eftir Krist, eða
frá víkingatímanum næst á eftir.
Brýnin í Heijólfsdal eru t.d. frá öðru
svæði heldur en brýni víkingatímans
koma iðulega frá. Brýnin frá víkinga-
tímanum eru oft frá Eiðsborg í Suð-
ur-Noregi en brýnin sem fundust í
Heijólfsdal frá vesturhluta Noregs.
Með hliðsjón af því að fyrsta byggð
á íslandi er eldri en hefðin hefur
sagt þá vil ég benda á það, að á
þeim svæðum sem fyrstu landnáms-
mennirnir hafa trúlega farið um á
leið sinni til íslands, er vitað af byggð
norrænna manna á meróvinger-tíma,
það er fyrir 800, og á ég hér við
Hjaitland, Orkneyjar og Færeyjar.
Landnám íslands og heimildir um
það eru mikið tilfinningamál en ég
er ekki að draga í efa orð Ara fróða.
Ari segir í Islendingabók að það
hafi verið hér byggð áður en Ingólf-
ur kom. Það er ekki afdráttarlaust
að paparnir hafi verið írar. Kristin
tákn og írskir gripir fóru víða.“
Að grafast fyrir ...
— Hvernig hófust þessar rann-
sóknir í Heijólfsdal?
„Vestmanneyingar vildu fá að vita
um sína elstu byggð og landnáms-
manninn Heijólf. Það var kunnugt
um fomminjar í dalnum, Matthías
Þórðarsson þáverandi þjóðminja-
vörður kannaði stuttlega þijár rúst-
anna sumarið 1924. Uppgröftur sá
er ég sá um hófst sumarið 1971.
Vestmannaeyjabær fjármagnaði alla
útivinnu fyrstu tvö sumrin. Heima-
eyjargosið í ársbyijun 1973 varð til
þess að ekki var haldið áfram fyrr
en haustið 1977.“
— Hvenær fór þig að gruna að
þú værir að grafast fyrir um eitthvað
eldra en Heijólf?
Byrjað að grafa í Heijólfsdal.
„Fyrstu háu aldursgreiningarnar
komu 1974. Ég lét þær bæjaryfír-
völdunum í yestmannaeyjum í té og
þar komst Ámi Johnsen í þær og
ekki að sökum að spyija, þeim var
slegið upp í Morgunblaðinu í minni
óþökk. Þá vildi ég ekki gera of mik-.
ið úr þeim. Sagði sem var að rann- j
sóknimar yrðu að halda áfram.
Greftrinum í Heijólfsdal lauk að
mestu 1981 og segja má að ég hafi
yósmynd/Sigurgeir Jónasson
. gert grein fyrir helstu niðurstöðunum
! 1982 og 1986. Það eru í sjálfu sér
engin stórtíðindi að mínar rannsókn-
ir séu taldar fullnægjandi til doktors-
vamar sem fór fram 18. september
síðastliðinn."
Kreddufesta
— Það er óhætt að segja að þínar
kenningar og niðurstöður, sem nú
hafa fengið doktorsviðurkenningu,
kOVW
LWDWMS-
eftir Pól Lúðvík Einarsson
HVENÆR byggðist ísland? „ísland byggðist fyrst úr Noregi á
dögum Haralds hins hárfagra.“ Svo segir í íslendingabók. A
síðari öldum hafa menn haft ártalið 874 í heiðri. Hver segir
annað? Margrét Hermanns- Auðardóttir færir fyrir því rök í
doktorsritgerð að landnám norrænna manna sé e.t.v. tveimur
öldum eldra. Margrét hefur hingað til verið þekkt sem Margrét
Hermannsdóttir fornleifafræðingur en í rúmt ár hefúr hún kennt
sig við móður. Hvers vegna? „Eg var búin að ætla að gera þetta
lengi. Það er ekki óþekkt í sjávarplássum að börn séu í daglegu
tali kennd við móður sína. Feðurnir Qarri, kannski úti á sjó. Það
er einnig þekkt í fomsögum að synir séu kenndir við mæður
sínar. Og móðir mín hafði alltaf meira með mig að gera.“
Margrét Hermanns-
Auðardóttir er fædd
þriðja maí 1949.
Dóttir Auðar Jóns-
dóttur Auðuns fyrr-
verandi ráðherra og Hermanns Jóns-
sonar hæstaréttarlögmanns. Margrét
var gift Þorláki Helgasyni kennara
og eiga þau saman eina dóttur, Auði
Ýrr.
— Móðir þín er kunnur brautryðj-
andi, ein af fyrstu konunum sem
náði frama í karlasamfélaginu, ertu
ekki eitt af fyrstu lyklabörnunum?
„Nei, eiginlega ekki, hún amma
mín bjó á heimilinu."
— Hver var hún?
„Margrét Guðrún Jónsdóttir hét
hún, fædd á Gerðhömrum í Dýra-
firði. Fyrst þú spyrð þá má segja að
hún hafi vakið áhuga á fornri tíð.
Amma var fædd 1872 og gat sagt
sögur frá heimi sem er aigjörlega
horfinn. Jón Auðuns móðurbróður
minn hafði líka alla tíð mikinn áhuga
á gömlum munum og bjargaði sjálfur
mörgum slíkum frá glötun."
Ekki teskeið
— Menntaferíll?
„Byija á byijuninni? Isaksskóli,
Melaskóli, Hagaskóli, Menntaskólinn
í Reykjavík. Fil. kand. frá Uppsala-
háskóla, framhaldsnám í miðalda-
fomleifafræði í Lundi ásamt sagn-
fræði og fleiru og síðan áframhald
í Gautaborg og að lokum doktors-
vöm í Umea.“
— Hvað ætlaðir þú að verða á'
æskuárunum, lögfræðingur?
„í menntaskóla fékk ég er fram í
sótti áhuga á náttúrufræði og jarð-
fræði og Bergsteinn Jónsson sögu-
kennari vakti áhuga minn á sögu.
Hann lét okkur vinna sjálfstæð verk-
efni en annars var manni yfirleitt
uppálagt að læra utanbókar og vera
ekki með neitt múður. Kannski má
segja að þetta þrennt sameinist
nokkuð í fomleifafræðinni. Hún
styðst við jarðfræðina og aðrar
fræðigreinar og hún talar þar sem
heimildir sagnfræðinnar þegja.“
— En starfið, vera ofan í gryiju
með teskeið og tannbursta?
„Við notum yfirleitt afkastameiri
tæki, múrskeiðar. Ætli það sé ekki
forvitnin sem heldur manni gang-
andi. Og þótt róðurinn sé stundum
erfiður er Island gósenland fyrir
fornleifafræðinga. Her er gnægð
-fornleifa og þær gætu orðið lykillinn
að nýrri og spennandi íslandssögu,
sögu sem okkur er hulin í dag. —
Gæti orðið, segi ég, því það fer allt
eftir því hvernig stutt yrði við bakið
á faginu og eins því hvernig ástatt
er um reynslu og menntun þeirra sem
fá að marka íslenska fornleifafræði
í náinni framtíð."
— Eins og fjölmðlaneytendur
hafa orðið varir við síðustu vikuna,
þá telur þú elstu byggð á landinu
meira en tveim öldum eldri en land-
nám Ingólfs. Hvað réttlætir svo
djarfa ályktun?
„Mælingamar á C-14 samsætum
úr viðarkolum sem fundust í eldstæð-
um benda margar til eldri tíma en
til hins „gullna ártals 874“. Af átta
mælingum em sex sem benda fram
fyrir 874 og sumar vel það, allt fram
til 600 eftir Krist. Það hefur verið
gert lítið úr þessum viðarkolasýnum.
Mér finnst það veigalítil rök og lang-
sótt að halda því fram að birkikoiin
séu bara eitthvert fornt „fnausk úr
skógi“. Áður hét það að birkikolin
hefðu legið í mó frá fastalandinu og
við það náð háum aldri og að lokum
hafnað í Heijólfsdai; jafnvel gátu
sömu kurl hafa legið í gömlum jarð-
lögum sem jökulhlaup hefðu skolað
á haf út og þau síðan raðað sér kurt-
eislega að ströndum Heimaeyjar og
þar tínd upp jafnóðum af Heijólfs-
dalsbúum. Ég bíð spennt eftir næstu
útskýringatilraun um uppruna birki-
kurlanna úr Herjólfsdai.
Upphleðsla mannvistarlaga í
rústunum og afstaða gjóskulaga tel
ég líka benda til þess að rústimar
séu eldri en frá hefðbundnu land-
námi.“
— Nú vilt þú telja að iandnáms-
lagið, þ.e.a.s. gjóskufallið frá gosi á
Vatnaöldusvæðinu, sé allnokkru
eldra en hingað til hefur verið talið?
„Ég sá að tímasetning goslaga
sem komu fram í uppgreftrinum hlyti
ið vera öðruvísi heldur en áður var
„alið. Þetta öskulag er neðst í byggð-
inni og koiefnamælingamar benda
;il þess að byggðin sé jafnvel frá
sjöundu öld og þar af leiðir að þetta
öskulag hlýtur að vera eldra en frá
því um 900. Jarðfræðingar og þá
sérstaklega og greinilega Margrét
Hallsdóttir vilja tímasetja landnám-
siagið í kringum 900. Það er alls