Morgunblaðið - 08.11.1989, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. NÓVEMBER 1989
Herdís Jónsdótt-
ir — Minning
Fædd 8. júní 1900
Dáin 31. október 1989
Mæt kona og mikilhæf er látin
í hárri elli. Ég kynntist henni þegar
hún var komin á miðjan aldur. Þá
rak hún ásamt eiginmanni sínum,
Sigurjóni Gestssyni, myndar bú-
skap á Nýbýlavegi 12 í Kópavogi.
Þarna voni um 20 kýr í fjósi auk
kinda sem fluttar voru á fjall á
dráttarvélakerru að vori og smalað
í Hafravatnsrétt að hausti. Þetta
var um miðjan sjötta áratuginn
þegar Kópavogur hafði nýlega
fengið kaupstaðarréttindi og tekið
að þrengja að gömlu frumbyggjun-
um, þeim sem höfðu fest sér erfða-
festulönd í Fossvogi og Kópavogi
10-15 árum áður í þeirri trú að þar
mættu þeir vera í friði a.m.k. í
nokkra tugi ára.
Þeirra á meðal voru Herdís og
Siguijón á Nýbýlavegi 12 sem upp-
haflega hét Fossvogsblettur 37-38.
Landið þeirra var óvenju stórt, milli
3 og 4 hektarar að stærð. Mikinn
hluta landsins höfðu þau hjónin
brotið til ræktunar þar sem þau
heyjuðu handa gripum sínum. En
nú var ekki lengur til setunnar boð-
ið. Ráðamenn í kaupstaðnum unga
og ýmsa byggingaraðila munaði í
þetta stóra og ódýra land. Þau hjón-
in höfðu því um tvennt að velja;
hætta arðbærum atvinnurekstri og
gerast daglaunafólk á lágu kaupi
eða flytjast upp í sveit og halda
áfram búskap. Eftir langa um-
hugsun völdu þau síðari kostinn og
festu kaup á jörðinni Hurðarbaki í
Kjós. Þangað fluttust þau með fólk
og fénað vorið 1958.
Siguijón hafði þá um nokkurt
skeið ekki gengið heill til skógar
og hafði af þeim sökum hætt akstri
leigubifreiðar sinnar á Hreyfli.
Skömmu síðar hrakaði heilsu hans
og að þremur árum liðnum var
hann allur, tæplega fimmtugur að
aldri. Var hann öllum mikill harm-
dauði því að Siguijón var ljúfur
maður og lipur, oftast léttur í lund,
mikill barnakarl og góður verkmað-
ur. Sem nærri má geta var fráfall
hans gífurlegt áfall fyrir fjölskyld-
una, einkum Herdísi sem nú var
eini forsjármaður búsins. Hún lét
þó ekki deigan síga og hélt áfram
búskap á Hurðarbaki ásamt Her-
manni syni sínum til ársins 1972.
Þá fluttust þau aftur í Kópavoginn
og bjuggu um nokkurra ára skeið
á Kársnesbraut 23.
Þegar Herdís hafði fjóra um átt-
rætt fluttist hún á heimili Helgu
dóttur sinnar á Hrauntungu 97. Þar
dvaldist hún í fjögur ár en þá hafði
heilsu hennar hrakað svo mjög að
ekki var lengur unnt að annast
hana í heimahúsi. Síðasti viðkomu-
staður hennar hér á jörðu var því
hjúkrunarheimilið Sunnuhlíð þar
sem hún naut frábærrar umönnun-
ar til hinstu stundar.
Þetta er ytri ramminn um líf
Herdísar tengdamóður minnar frá
þeim tíma að ég kynntist henni.
Hún var fædd í Kampholti í Flóa
aldamótaárið, í miðið af þremur
systrum. Eldri var Guðrún (f. 1898,
d. 1930) sem lést ung úr berklum
og yngri Sigurbjörg Júlía ljósmóðir
(f. 1904, d. 1981). Foreldrar þeirra
systra voru Guðrún Árnadóttir frá
Brekku í Biskupstungum (f. 1867,
d. 1939) og Jón Brynjólfsson frá
Sóleyjarbakka í Hrunamannahreppi
(f. 1868, d. 1955). Vorið 1907 flutt-
ist fjölskyldan að Irpuholti í Flóa
eftir að.hafa reynt fyrir sér í lausa-
mennsku um eins árs skeið. Ekki
mun sú tilraun hafa gefist vel og
hagur fjölskyldunnar jafnvel enn
bágari eftir en áður. í Irpuholti
átti ljölskyldan heimili í 20 ár en
þá fluttist hún að Vatnsholti í sömu
sveit. Þar kynntist Herdís manns-
efni sínu sem var vinnumaður hjá
föður hennar. Siguijón (f. 1912, d.
1961) var sonur Helgu Loftsdóttur
(f. 1889, d. 1934) og Gests Guð-
mundssonar (f. 1884, d. 1952) en
þau áttu ættir að rekja um Snæ-
fellsnes og Dali.
Ungu hjónin hófu búskap í
Vantsholti í sambýli við foreldra
Herdísar og þar fæddust börnin
þeirra fjögur; Guðrún Berglind f.
1932, Helga f. 1936, Guðrún Jóna
f. 1938 og Hermann Pálmi f. 1941.
Sem nærri má geta varð brátt
þröngt um fjölskyldurnar tvær og
því mál að hugsa sér til hreyfings.
Þau Herdís og Siguijón voru ólík
um margt. Hann var borgarbarn
og áhugamaður um vélar og bíla.
Hún var sveitakona, sannkallað
„barn náttúrunnar“ sem felldi sig
aldrei fyllilega við þéttbýlið. Þess
vegna kom þeim ekki ásamt um
hvert halda skyldi eþgar ekki var
lengur unnt að búa í foreldrahúsum.
Hann vildi fara til Reykjavíkur, hún
vildi heíja búskap í heimsveit sinni.
Um þessar mundir lá hvorugt á
lausu, jarðnæði í sveit eða húsnæði
í Reykjavík. Það varð því úr að
farið var bil beggja og vorið 1942
festu þau hjón kaup á erfðafestu-
iandi í Kópavogi. Þar með sköpuð-
ust nokkrir möguleikar fyrir bæði
að sinna hugðarefnum sínum.
Herdís flutti sveitina með sér
suður ef svo má að orði komast og
strax fyrsta árið á Nýbýlaveginum
hafði hún komið sér upp kú og
nokkrum hænsnum. Kúnum fjölg-
aði bráðlega og síðar bættust við
kindur og að 15 árum liðnum var
risið þarna myndarlegt bú. Og með-
an Herdís húsfreyja var aðaldrif-
krafturinn í búskapnum gerðist Sig-
urjón leigubílstjóri, fyrst á BSR en
síðar á Hreyfli og var hann einn
af stofnendum þeirra bifreiðastöðv-
ar. En aksturinn reyndist þreytandi
og um 1955 hætti Siguijón akstri
og sneri sér alfarið að búskapnum.
Hann naut sveitarinnar þó ekki
lengi því að skapadægur hans var
ekki langt undan eins og áður segir.
Herdís Jónsdóttir var um margt
óvenjuleg kona og á undan samtíð
sinni í mörgum greinum. Hún átti
ekki kost á langri skólagöngu en
hún var vel menntuð í þess orðs
bestu merkingu. Vald hennar á
íslensku máli var til fyrirmyndar
og hún þoldi börnum sínum síður
óvandað málfar en margt það sem
til óknytta mátti teljast. Flestum
tómstundum sínum varði hún til
lestrar og oft tók hún góða bók
fram yfir fundi og mannfagnað því
að konan var heldur ómannblendin.
Herdís lærði organleik hjá Páli
ísólfssyni veturinn 1927-28 og
gerðist organleikari í Villingaholts-
kirkju þaðan í frá og þar til hún
fluttist úr sveitinni 1942. Röddin
entist henni allt fram til hinstu
stundar og aðeins viku fyrir andlát
sitt raulaði hún með útvarpinu fal-
legt lag. Ljóðið kunni hún vitaskuld
og skeikaði ekki þó að henni hefði
annars verið nokkuð farið að förl-
ast undir það síðasta.
Herdís var kvenréttindakona og
fór ekki dult með. Til dæmis stóðst
hún ekki reiðari en ef hún heyrði
talað um „menn og konur". „Eins
og konur séu ekki menn“, var þá
viðkvæðið hennar. Einnig talaði hún
oft um hvað konur áttu undir högg
að sækja á vinnumarkaðnum og
meðal annars þess vegna hvatti hún
óspart dætur sínar til að afla sér
menntunar. Henni fannst gifting
lítil trygging fyrir góðri íjárhags-
legri afkomui Hún klæddist alla-
jafna karlmannsfötum við útivinnu
sem var fátítt um miðja þessa öld
og gekk til allra verka, líka þeirra
sem kölluðust karlmannsverk og
varjafnliðtæk við orfið og hrífuna.
Ég get ekki minnst svo Herdísar
Jónsdóttur að ég minnist ekki á
systur hennar, Sigurbjörgu. Þegar
ég tengdist Ijölskyldunni á Nýbýla-
veginum var Sigurbjörg ljósmóðir á
Landspítalanum. Hún hafði haldið
heimili í Vatnsholti með föður sínum
í nokkur ár eftir að hann varð ekkju-
maður. Þau hættu búskap vorið
1946 og tók þá Herdís Jón föður
sinn til sín og þar dvaldist hann til
dánardægu rs 1955. Sigurbjörg,
sem var ógift og barnlaus, vildi
vera í nágrenni við systur sína og
keypti sér því lítið hús í Reykjavík
og lét flytja það í Kópavoginn á
land systurinnar. Síðar reisti hún í
félagi við Guðrúnu systurdóttur
sína og Jón Bogason, mann henn-
ar, tvílyft steinhús við hlið litla
hússins og flutti í það 1958. Litla
húsið er horfið fyrir nokki-um árum
en hitt stendur ennþá og heitir
Auðbrekka 29.
Þær Sigurbjörg og Herdís voru
samrýndar systur. Sigurbjörg var
nánast eins og önnur móðir systur-
barna sinna og var ævinlega boðin
og búin til að hlaupa undir bagga
þegar eitthvað bjátaði á. Hún var
kletturinn sem ekkert fékk haggað,
ljósan góða sem tók á móti öllum
börnunum systurbarnanna. Og svo
mjög treystu ungu mæðurnar
„frænku" að þeim kom ekki til
hugar að fæða annars staðar en
heima með „frænku“ sér við hlið
eftir að hún hætti að vinna á Fæð-
ingardeild Landspítalans. Sigur-
björg var því systur sinni og systur-
börnum mikil harmdauði þegar hún
dó fyrir átta árum. Svo einkennilega
vill til að útfarardagur Herdísar er
t Bróðir okkar, KARLHALLDÓRSSON, Lokastig 8, verður jarðsunginn frá Hallgrímskirkju fimmtudaginn 9. nóvember kl. 13.30. Guðrfður Halldórsdóttir, Jósep Halldórsson og aðrir aðstandendur. t Eiginkona mín, DÝRLEIF HERMANNSDÓTTIR, Boðahlein 1, Garðabæ, andaðist í Vífilsstaðaspítala hinn 7. nóvember. Jóhannes Bergsteinsson.

f t Útför
SIGRÚNAR SVEINSDÓTTUR,
Eiginmaður minn, faðir okkar, tengdafaðir og afi, Skúlaskeiði 20,
GUÐNI SÆVALDUR JÓNSSON, Hafnarfirði,
Fögrukinn 26, fer fram fimmtudaginn 9. nóvember kl. 13.30 frá Víðistaðakirkju
Hafnarfiröi, í Hafnarfirði.
lést i Landspítalanum þann 6. nóvember sl. Sveinn Frímannsson.
Þóra Eyjólfsdóttir, börn, tengdabörn
t Útför bróður okkar,
T GÍSLA V. HALLDÓRSSONAR,
Nesbakka19,
Bróðir okkar, Neskaupstað,
ÁRNI FERDINAND JÓNASSON, ferfram frá Norðfjarðarkirkju fimmtudaginn 9. nóvember kl. 14.00.
verður jarðsunginn frá Fossvogskirkju föstudaginn 10. nóvember kl. 13.30. Lára Halldórsdóttir,
Fyrir hönd systkina hins látna, Rúna Halldórsdóttir,
Stefán Halldórsson,
Hörður Jónasson. Svanbjörg Halldórsdóttir.
25 "
jafnframt dánardægur Sigurbjarg-
ar. Kannski er það engin tilviljun,
að minnsta kosti er ég þess fullviss
að nú hafa systurnar hist aftur.
Með láti Herdísar finnst mér að
gamli tíminn í Kópavogi sé að fullu
horfinn. Sem ungum Reykjavíkur-
pilti fyrir 35 árum fannst mér frum-
byggjamenningin í Kópavogi afar
skemmtileg og sérstæð. Auðvitað
þekktust allir og gamlir leikfélagar
konu minnar og systkina hínnar
skipuðu allt annan sess í hugum
þeirra en ég átti að venjast. Menn
töluðu um lönd en ekki lóðir, það
voru lagðir vegir en ekki götur og
jafnvel húsin báru sérstök heiti.
Þetta var sambland af sveit og bæ
þar sem kostir hvors um sig voru
meiri en ókostirnir.
Ég vil að lokum þakka Herdísi
Jónsdóttur fyrir langa og farsæla
samfylgd. Þó að við Helga dóttir
hennar bærum ekki ætíð gæfu til
samþykkis lét hún mig aldrei gjalda
þess í neinu. Ég þakka henni góð-
vild hennar og hlýju, þakka spaug-
semi hennar og skemmtilega
kímnigáfu, þakka traust hennar og
tryggð og þakka lienni að lokum
fyrir börnin mín, fyrir dóttur mína
sem bar nafn ömmu sinnar og fædd-
ist á afmælisdegi hennar og fyrir
Brynjólf og Gísla Friðrik. Þessum
barnabörnum sínum svo og öllum
hinum var hún góða amma. Öll
mega þau vera stolt af ömmu sinni
og þakklát fyrir að sækja til hennar
marga góða eiginleika. Blessuð sé '*r
minning hennar.
Utför Herdísar Jónsdóttur verður
gerð frá Fossvogskirkju í dag, mið-
vikudaginn 8. nóvember, kl. 15.00.
Þórir Gíslason
Okkur systurnar langar til þess
að minnast ömmu okkar, Herdísar
Jónsdóttur, með fáeinum orðum en
hún lést í Sunnuhlíð í Kópavogi
síðasta dag októbermánaðar.
Amma var afar sérstök og fjöl-
hæf kona sem spilaði á orgel, söng
eins og lævirki, las allt sem hún
komst í tæri við, kunni ógrynni af
sögum og ljóðum og hefði orðið
íslandsmeistari í sprett- og lang-
hlaupum hefði hún fæðst eftir miðja
öldina. Hún var fædd í sveit og hún
vildi hvergi vera nema í sveit.
Hún fluttist úr Kópavogi rúmlega
sextug að Hurðarbaki í Kjós þar
sem hún var bóndi í 15 ár cg þaðan
munum við elstu systurnar hana
helst. Við vorum þar hjá henni um
lengri og skemmri tíma í senn og
var dvölin þar okkur mikil og lær-
dómsrík reynsla sem við búum að
enn í dag.
Amma var alla tíð mikill jafnrétt-
issinni og fyrir henni voru engin
sérstök karla- eða kvennastörf. Hún
var bóndi og gekk til allra verka
jafnt úti sem inni, var forkur dug-
legpg féll vel að vinfia „í skorpum“.
Á Hurðarbaki var málræktarátak
alít árið um kring því að amma var
óþreytandi við að leiðrétta okkur
og Ieiðbeina um hvað væri rétt mál
og hvað væri rangt mál. Hún var
mjög vel lesin og hafði á hraðbergi
málshætti og tilvitnanir bæði úr
bundnu máli og lausu, einnig gat
hún kastað fram stöku þegar þann-
ig lá á henni. Amma hafði afskap-
lega ríka kímnigáfu og var fljót að
kom auga á spaugilegu hliðarnar á
tilverunni.
Þegar við systurnar vorum litlar
og vorum hjá afa og ömmu á Hurð-
arbaki sváfum við í rúminu hjá
þeim og á kvöldin áður en farið var
að sofa þá lásu þau fyrir okkur
ævintýri og þjóðsögur. Þessar
stundir standa okkur ljóslifandi fyr-
ir hugskotssjónum og enn í dag
þurfum við ekki annað en heyra
minnst á Grimmsævintýri til þess
að heyra röddina hennar ömmu,
lága og hljómþýða þegar hún las
fyrir okkur sögurnar.
Amma var mjög trúuð kona og
kenndi okkur margar bænir og vers.
Hún trúði á líf eftir dauðann og við
trúum því að nú sé hún aftur orðin
ung og frísk, frá á fæti eins og
forðum ineð gula, óstýrláta hárið
bundið í tvær þykkar fléttur. Við
trúum því að nú sé hún komin heim
í sveitina sína og á þann stað þar
sem „fegurðin ein ríkir“.
Herdís Jónsdóttir
Sigurborg Jónsdóttir