Morgunblaðið - 03.12.1989, Blaðsíða 16

68Gi aaaMaaaq .8 HUOAauHviua aiöAiaviuoaoM
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1989
16
eftir Elínu Pólmadóttur
ÓSÓNLAGIÐ OG hættuna af
eyðingu þess fyrir lííríki jarðar,
ber hátt í umræðunni um allan
heim. Ekki að undra, því vitn-
eskjan um þá hættu kemur eins
og reiðarslag yfir mannkyn.
Varla eru fimrn ár síðan ljóst
varð að komið var gat á þennan
mikilvæga hjúp um hnöttinn,
sem veija á lífið á jörðinni fyrir
skaðlegum útfjólubláum geisl-
um frá sólu. Og síðan berast
fréttir af rannsóknum á þessu
fyrirbæri svo hratt, að jafnvel
sérfræðingar hafa varla við að
fylgjast með, hvað þá við hin.
Einn þeirra sérfræðinga er ís-
lendingur, dr. Guðmundur G.
Bjarnason, eðlisfræðingur, en
hann vann m.a. með vísindakon-
unni frægu Susan Soiomon vest-
ur I Colorado í Bandaríkjunum
þegar hún setti fyrst manna
fram kenninguna um eyðingu
ósóniagsins eftir leiðangur á
Suðurskautssvæðið á árínu
1986.
uðmundur er nú komin
heim til íslands og hefur
aðsetur við rannsóknir
sínar í Raunvísindastofn-
un H.í. Og hann er full-
trúi íslarids í ráðgjafa-
nefnd um þetta efni hjá
Norrænu ráðherranefnd-
inni. Það ber því vel í veiði að fá í
viðtal þennan íslending, sem er
manna fróðastur um þetta mikil-
væga ósónlag og hefur af rannsókn-
um á því nýjustu fréttir, þær síðustu
mánaðargamlar. Þær eru ekki sér-
lega uppörvandi, gatið á ósónlaginu
yfir Suðurskautslandinu var í haust
(að vori þar suðurfrá) orðið jafn stórt
og það var á sama tíma 1987, þegar
það var stærst, en þá hafði ósónið
minnkað um helming frá haustinu
1983, þegar það byijaði að eyðast,
að vitað sé. Og Guðmundur hefur
líka hugmyndir um hvernig við ís-
lendingar getum lagt fram okkar
skerf til þessa mikilvæga málefnis
með viðbótarmælingum, en ósónið
yfir íslandi hefur raunar verið mælt
síðan 1957.
Guðmundur G. Bjamason er
Reykvíkingur. Eftir BS-próf í eðlis-
fræði frá Háskóla íslands og eins
árs kennslustarf, hlaut hann Ful-
bright-styrk og hélt til framhalds-
náms til Boulder í Colorado í Banda-
ríkjunum. Þar varð hann á árinu
1987 doktor við Háskólann í Col-
orado í lofthjúpsfræðum, sem fjalla
um efnis-og eðlisfræði lofthjúps
jarðar. Doktorsritgerð Guðmundar
fjallaði um ljósefnafræði og hreyf-
ingu lofts í loftlögunum ofan við
ósónlagið, þ.e. í miðhvolfinu 50-100
km utan við jörðina, útskýrir hann.
Það sem hann er nú að fást við er
ósónlagið í heiðhvolfinu 10-50 km
fyrir ofan veðrahvolfið, en þar gilda
raunar sömu eðlisfræðilegu lögmál,
en við aðrar aðstæður. Eftir að hafa
starfað í hálft ár við Stokkhólms-
háskóla kom Guðmundur G. Bjarna-
son heirn til íslands og hefur í ár
fengið Vísindasjóðsstyrk til fram-
haldsrannsókna á þessu sviði og
aðstöðu hjá Raunvísindastofnun.
Guðmundur kveðst hafa kynnst
rannsóknum á ósónlaginu í Boulder
í Colorado, þar sem hann hefur i
mörg ár unnið með eðlis- og efna-
1957 verið bestu mælinp
á ósónlaginu yfir
noMveli jarðar og geta
ístendlngar auðvelðlega
haft framhvæði að
fræðingnum, þar á meðal lofthjúps-
fræðingnum Susan Salomon, sem
var aðalráðgjafi hans um doktors-
verkefni hans. Hún var 1986 leið-
angursstjóri fyrsta rannsóknaleið-
angursins til Suðurskautslandsins,
gagngert sendur til að athuga þynn-
ingu ósónlagsins, og Guðmundur var
þar þegar hún kom heim. Hún varp-
aði þá fram þeirri kenningu, sem
líklegust er til þess að útskýra þá
rýrnun á ósónlaginu, sem vart hafði
orðið.„Hennar skýring er sú, að
þessu valdi að mestu svokölluð
klórflúorkolefni, stundum skamm-
stöfuð CFC, en þau berast út í geim-
inn frá ýmiskonar iðnaði, t.d. frysti-
iðnaði, úðabrúsum o. fl.“, segir Guð-
mundur.
Áður en við höldum lengra víkjum
við talinu stuttlega að skaðsemi þess
að ósónlagið eyðist. Upplýsir Guð-
mundur að við mælingar á útfjólu-
bláum geislum á Suðurskautsl-
andinu hafí geislun mælst mjög há,
á sama tima og ósónlagið er þar að
þynnast. Og er það ný vitneskja.
Þetta kveður hann mjög athyglis-
verða niðurstöðu. „ Þessi geislun,