Morgunblaðið - 03.12.1989, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ VEROLD/HLAÐVARPINN SUNNUDAGUR 8. DESEMBER 1989
(\Q
21
Appelsínur, bananar,
afar slór kona og Jesús
ÞJÓÐVERJAR ERU þunglynd þjóð. Og það er engin furða. Fáar
þjóðir eiga sér jalh andstyggilega fortíð og Þjóðveijar. Eg myndi
hengja mig kvölds og morgna ef ég væri Þjóðverji. En nú hefiir birt
til yfir Þýskalandi. 10. nóvember sl. gaf að líta risastóra fyrirsögn
á forsíðu dagblaðsins „Bildzeitung“: „Die Mauer ist Weg“ (múrinn
er horfinn). Og daginn eftir stóð í þessu sama blaði: „Wir Deutschen
sind das gliicklichste Volk der Welt“ (við Þjóðveijar erum hamingju-
samasta þjóð í heimi). Eg get borið vott um að þessi fullyrðing er
á rökum reist. Núna vakna ég á hveijum morgni við það að múr-
arinn, sem er að gera við svalirnar hjá mér, trallar þýska þjóðsöng-
inn glaður og reifúr: Deutschland, Deutschland úber alles.
Austur-Þjóðverjar eru að vonum frelsinu fegnir. Þá hefúr lengi
dreymt um fijálsræðið og allsnægtirnar í vestrinu. Lifið í Austur-'*'
Þýskalandi hefur verið svo skelfing grátt og tilbreytingarsnautt.
Reyndar skyggir það nokkuð á gleðina hvað fi-elsið er dýrt.
Það hefur sem sé allt breyst eft-
ir að múrinn var rofinn. Og
þessar breytingar eru hvergi jafn
áþreifanlegar og hvergi jafn
víðtækar og hér í Vestur-Berlín.
Mannmergðin á gangstéttum og
göngugötum minnir á seigfljótandi
hraunmassa og stöðvar neðanjarð-
arlestanna eru eins og gjár sem
hraunið sígur ofan í og fyllir. Og
svo er annar hver bíll á götunum
Trabant. Skellirnir í þeim hafa gjör-
breytt hljóðunum í borginni. Og
meira að segja lyktin hefur breyst.
Því veldur tóbakið sem Austur-
Þjóðveijar reykja og stybban af
útblæstri trabbanna.
Austur-Þjóðverjar eru að vonum
frelsinu fegnir. Þá hefur lengi
dreymt um allsnægtimar og fijáls-
ræðið í vestrinu. Lífið í Austur-
Þýskalandi hefur verið svo skelfing
grátt og tilbreytingarsnautt. En það
skyggir á gleðina hvað frelsið er
dýrt. Austur-þýskur verkamaður
hefur 800 austur-þýsk mörk í mán-
aðarlaun og fyrir þau fær hann
ekki nema 40 vestur-þýsk á fijáls-
um peningamarkaði. Af þessum
ástæðum láta Austur-Þjóðveijar sér
nægja að standa þúsundum saman
með dreymandi augnaráði fyrir ut-
an gluggana á fínu búðunum á
Kurfúrstendamm. A hinn bóginn
geta þeir leyft sér þá nautn að
kaupa appelsínur og banana í kílóa-
tali. Vestur-þýska stjórnin gaukar
nefnilega 100 vestur-þýskum mörk-
um að hveijum „bróður“ og hverri
„systur" úr austrinu sem kemur í
heimsókn. Og talandi um nautn þá
má ekki gleyma nautn holdsins. Það
er skemmst frá því að segja að all-
ar klámbúllur borgarinnar eru útúr-
fullar og biðraðir langt út á götu.
Þremur dögum eftir að múrinn
var rofinn gerði ég mér ferð niður
í miðbæ til að skoða mannlífið.
Þegar þangað kom lét ég berast
með straumnum inn í Europa-
center. Á göngunum í þessari
Kringlu Vestur-Berlínar voru
hundruð, nei, þúsundir manna.
Margir voru að virða fyrir sér dýrð-
ina, aðrir að maula nestið sitt og
enn aðrir höfðu lagt sig örmagna
í heimi allsnægtanna. Loftið var
þrungið tóbaksreyk og lykt af blaut-
um fötum. Eftir að hafa hrakist
fram og til baka í þessu tröllaukna
húsi, sem minnti þetta nóvember-
kvöld á fræga skáldsögu eftir Franz
Kafka, ætlaði ég að ganga upp á
Bahnhof Zoo. Mér miðaði hægt
áfram í mannþrönginni. Á miðri
leið sá ég hús með rauðum ljósum
ög biðröð fyrir utan. Ég tók mér
þarna stöðu. Mig langaði að vita
hvernig kynbræður mínir úr austr-
inu nytu þeirra ávaxta sem hingað
til hafa verið forboðnir á alþýðulýð-
veldinu.
Eftir um það bil hálftíma var ég
leiddur ásamt 10 Austur-Þjóðveij-
um inn í dimmt herbergi. Þegar
augun höfðu vanist myrkrinu mátti
greina þarna inni örlítið svið og
spegia og tvær járnsúlur. Og nú
leið og beið. Okkur hafði verið til-
kynnt að hin „óviðjafnanlega Suz-
anne“ myndi ætla að hafa ofan af
fyrir okkur svolitla stund. Eins og
gefur að skilja vorum við ákaflega
spenntir. Einn Austur-Þjóðveijinn
tuldraði nötrandi að þetta væri
sjálfsagt eintómt gabb. Honum
skjátlaðist. Skyndilega kviknaði á
Ijóskösturum, sem lýstu upp sviðið,
og David Bowie hóf að syngja „Yo-
ung Americans" með sinni mjúku
rödd.
Suzanne var afar stór kona, afar
falleg og afar fáklædd. Eftir að
hafa dansað um stund, af miklum
þokka og lítilli feimni, rétti hún allt
í einu fram aðra höndina og kippti
manninum sem hafði nötrað upp á
svið til sín. Þetta var snaggaralegur
maður um þrítugt í gallabuxum
með marmaraáferð. Hann var pieð
svart yfirskegg og var höfðinu lægri
en Suzanne og hikaði eitt augna-
blik. Síðan steig hann trylltan dans.
(Ég þakka guði að ég skyldi ekki
hafa orðið fyrir valinu. Eg hefði
dáið.) Með einu handtaki var Suz-
anne ber að ofan. Sá austur-þýski
fór að dæmi hennar og reif sig úr
skyrtu og nærbol. Svo sveiflaði
hann sér kringum járnsúlurnar eins
og Tarzan. Eftir annað handtak var
Suzanne í öngvu öðru en glitrandi
erynalokkum og háhæluðum skóm.
Hún hvatti nú litla snögga manninn
til að gera eins og hún. Aftur hik-
aði hann, en aðeins andartak og
var heitur og ijóður með marmara-
buxurnar á hælunum þegar lagið
dó út. Félagar hans skelltu á lær
sér eins og íslenskir bændur, hlógu
eins og vitfirringar og lofuðu hann
ákaft fyrir frammistöðuna.
Þegar ég kom út úr þessu heita
húsi hreif mannstraumurinn mig
með sér og fyrr en varði var ég
kominn inn á aðaltorgið í Vestur-
Berlín, Breidscheidplatz. Þar stóð
gamall maður með silfurgrátt hár
á kassa og predikaði yfir hinum
frelsaða lýð. Haiwi sagði að þetta
væri allt honum elsku Jesú að þakka
og lét það ekki trufla sig þó vestur-
þýskur útigangsmaður segði honum
hvað eftir annað að halda kjafti og
ef Jesús væri til þá ætti hann að
gefa sér þak yfir höfuðið og eitt-
hvað að éta. Sá gamli sagði að
vonskan í heiminum stafaði bara
af því að við hefðum gleymt Jesú.
Við Þjóðveijar vorum svona ógur-
lega vondir við gyðinga af því við
vorum búnir að gleyma Jesú. Og
kommúnistamir voru svona vondir
við ykkur, já, ykkur sem hér stand-
ið og eruð nú loksins fijáls, af því
þeir gleymdu Jesú. En þetta sem
hefur verið að gerast síðustu daga,
ég segi ykkur það satt elsku bömin
mín — ég er svo óumræðilega glað- *
ur í dag — þetta eigum við allt elsku
Jesú að þakka. Að lokum var silfur-
kollurinn farinn að tala tungum og
gráta. Sumir áhorfendanna — þeir
vom nær undantekningarlaust
Austur-Þjóðveijar — hristu hausinn
og sögðu að sá gamli væri geggjað-
ur. Aðrir þögðu vandræðalega. Eft-
ir dálitla stund tók ungur maður
sig út úr hópnum. Ég hélt að hann
ætlaði að fara að skamma gamla
manninn fyrir að vera að mgla á
almanna færi. En hann þurrkaði#**
bara tárin af kinnunum — og faðm-
aði hann svo.
HÚSGANGAR
okkar á milli ...
I HÆNUR sem sjá heiminn í
bleiku eða rauðu ljósi verpa örar
en þær sem sjá hann í hvers-
dagslegum lit. Bleikar hænsna-
linsur eru því orðnar eftirsóttar
í Bandaríkjunum. Um 100.000
bandarískar hænur nota þær nú
þegar. Þær rífast hvorki né slást
lengur í hænsnabúunum heldur
einbeita sér að eggjavarpi.
Tölvufræðingurinn Rendall Wise,
sem uppgötvaði þennan leyndar-
dóm, segir að allir hænsnabænd-
ur í Bandaríkjunum gætu grætt
samanlagt 37,2 milljarða króna
á ári ef þeir notuðu linsumar.
Hann selur linsurnar á 13 krónur
parið. Það tekur aðeins nokkrar
sekúndur að smokra þeim í ef
gott tak næst á hænsnahálsinum.
- ab.
■ FROSTIÐ í Finnlandi kom
lögreglunni nýlega til hjálpar.
Biíreiðin sem breskur bankaþjóf-
ur ætlaði að flýja í fór ekki í
gang í kuldanum svo hann
hringdi í lögregluna og gaf sig
fram. Hann sagði frekari flótta í
16 stiga frostinu tilgangslausan.
Hann var eftirlýstur fyrir þrjú
bankarán í Finnlandi ogtvö í
Svíþjóð.
- ab.
■ GEITHAFUR í frönsku Ölpun-
um lætur sér ekki nægja að geta
kiðlinga heldur gefur hann þeim
líka mjólk. Hann er með einn
spena og mjólkar fyrsta flokks
mjólk. Eigandinn segir hann ekki
kvenlegan að öðm leyti. Hvorki
hann né dýralæknirinn kunna
skýringu á þessu undri. Geithaf-
urinn á 25 afikomendur en enginn
hefur erfl eiginleika hans enn
sem komið er.
- ab.
Þarf alræði til
að afnema alræðið?
Á STÚDENTAGARÐI hér í Moskvu, nánar tiltekið í aðalbyggingu
sjálfs ríkisháskólans, veiktist fjöldi manns alvarlega vegna salmon-
ellusýkingar núna um daginn. Umþijú hundmð sýktust og fjölmarg-
ir þurftu að Ieggjast inn á spítala. Ástæðan var sögð sú að kjötrétt-
ur, sem framreiddur hafði verið í mötuneyti hér í kjallaranum, var
einhverra hluta vegna spilltur af bakteríunni. Þetta slys, ef svo má
að orði komast, gerði allt vitlaust hér í háskólanum. Stúdentar settu
fram háværar kröfúr og einkennilega ofsafengnar um skárri kost
og betri aðbúnað. Og ýmislegt fleira flaut með. Háskólayfirvöld
gerðu sitt besta til að róa fólk og lofuðu bót og betmn. Meðal ann-
ars var hengd upp svohljóðandi yfirlýsing: „Þeim sem vom á vakt
þetta kvöld verður refsað.“
Fólk virtist láta sér það vel líka,
og smám saman lægði reiðöld-
urnar að mestu. Að vísu fer enn
allnokkur umræða fram um málið
á veggspjöldum hússins, en hún
er öll mun fágaðri en í upphafi.
Það var augljóst að bræðin sem
virtist grípa marga stafaði af ýmsu
öðru en þessu tiltekna atviki. Hins-
vegar var langt því frá að háskól-
inn rambaði á barmi uppþots. Það
var helst að útlendingamir sem hér
eru væru í slíkum hugleiðingum.
Til dæmis sá sem krotaði á ensku
á eina tilkynninguna frá háskóla-
yfirvöldum: „Ef þið passið ykkur
ekki, helvítin ykkar, verður bylting
hér. Gerið ykkur grein fyrir því.“
Þótt ekki sé hægt að segja að
yfirlýsing háskólayfirvalda um
refsingu sem starfsfólkið í mötu-
neytinu skyldi sæta, hafi verið það
sem helst sló á reiði fólks, virtist
mér enginn hafa neitt við hana að
athuga. Auðvitað gátu háskólayfir-
völd refsað fólkinu. Ég get hins
vegar ekki neitað því að mér fannst
eilítið merkilegt að það þætti ofur-
eðlilegt að tilkynning um þetta
væri hengd upp á vegg rétt eins
og tilkynning um bætta þjónustu
eða breytta afgreiðslutíma eða eitt-
hvað í þeim dúr. Þeir sem stjóma
háskóla, eða jafnvel samfélagi, em
í aðstöðu til að segja: Þetta ætlum
við að gera svona og hitt einhvem-
veginn öðravísi. En hvaða yfirvöld
hafa rétt til þess að ákveða hér og
nú að refsa einhveijum?
í þessu var einhver geðþótti sem
mér fannst ekki koma heim og
saman við þann fijálsræðisblæ sem
einkenndi samskipti stúdentanna
og fulltrúa háskólans. Það var auð-
séð að yfirvöld vildu þóknast stúd-
entunum og kannski ennþá ákafar
vegna þess að menn era nú að láta
af þeim sið hér að virða sjálfsagðar
kröfur fólks einskis. Hinsvegar sá
ég ekki betur en að til þess að
koma á móts við kröfumar væri
beitt nákvæmlega sömu meðulum
og áður tíðkuðust: valdboði.
Það er ekkert annað en alræði
í einhverri mynd þegar valdhafi
getur ákveðið að skella skuldinni á
einhvem tiltekinn einstakling og
úthlutað honum refsingu. Sumir
vestrænir valdhafar hafa raunar
stundum talið sig sitja að slíkum
völdum. Mér er til dæmis minnis-
stætt þegar Margaret Thatcher
forsætisráðherra Bretlands kom á
knattspyrnuvöll í Belgíu þar sem
ólæti enskra fótboltaáhugamanna
höfðu kostað tugi mannslífa. Þar
sagði Thatcher: „Við munum finna
þá seku og refsa þeirn." Hveijir eru
„við“?
í þeim löndum þar sem alræði
ríkir hefur valdhafinn ótakmarkað
vald yfir þegnum sínum. AlrSéði
er andstæða lagastjómar, því hún
felur ævinlega í sér einhverskonar
sáttmála yfirvalda og þegna um
valdsvið stjómvaldanna. Það þýðir
meðal annars að geðþótti á að vera
útilokaður frá aðgerðum stjóm-
valda; þau hafa einfaldlega ekki
rétt til að segja: „Vér, stjórnvöld,
höfum ákveðið," að refsa eða ekki
refsa.
Eitt aðaívandamál þjóðfélags-
umbótanna, sem nú er verið að
vinna að hér i Sovétríkjunum,
snertir að þessu leyti jafn smávægi-
legt mál og matareitrun á stúdenta-
garði. Þær snúast nefnilega um það
að afnema alræði í eitt skipti fyrir
öll og taka upp lagastjórn. Auðvit-
að eiga Sovétríkin lög og stjórnar-
skrá. En ekki þá lýðræðishefð sem
segir að meiningin með stjórnar-
skránni sé að takmarka rétt stjóm-
valda og tryggja þegnunum ákveð-
in réttindi.
Háskólayfirvöld í Moskvu-
háskóla vildu koma til móts við
fólkið með því meðal annars að
refsa mötuneytisfólkinu, rétt eins
og Margaret Thatcher ákvað að
refsa óeirðaseggjunum. En er ekki
í slíkum yfirlýsingum nákvæmlega
sami hugsunarháttur og sá serh
býr að baki þegar kröfur era einsk-
is virtar og bældar niður með
hörku: „Við ráðum“?
Dagblöð og tímarit era full af
greinum og viðtölum um þjóðfé-
lagsumbætumar miklu. Og menn
virðast almennt á því máli að það
sem nú er að gerast varði ekki síður
hugsunarhátt fólks en skipulag og
umfang ríkisvaldsins. Þó er það
ærið oft sem þingfulltrúar, mennta-
menn eða embættismenn sem segj-
ast hlynntir umbótunum velta því
fyrir sér hvernig hægt sé að losa
sig við afturhaldsseggina. En það
er einsog mönnum detti ekkert
annað í huga en alræðislegar að-
ferðir, eða öllu heldur slikar að-
ferðir era einu tiltæk meðulin.
Þannig er umræðan stödd í nokk-
urskonar kviksyndi. Það vantar
einhvem grandvöll til að byggja
á, því enginn veit hvað má og hvað
ekki.
Umbótasinnarnir telja að fólkið
standi á bakvið sig og því sé þeim
allt leyfilegt. Þess vegna er eins
og spurningin sé ekki sú hvemig
eigi að fara að því að gera Sovétrík-
in að lýðræðisríki sem lýtur laga-
stjóm og hvemig þau geti jafn-
framt verið sósíalísk, heldur hvorir
séu sterkari, umbótasinnar eða
íhaldsmenn. Og ef svo er, til hvers
var þá barist?