Morgunblaðið - 29.12.1989, Síða 23

MORqUNffLAÐIÐ FÖSTUDAGUIt 29. DESgMBgR 1989
23.
upp að verðið í Þýskalandi sé 12,10
krónur og i Englandi 12,60 krónur.
Fyrir þessa hækkun er verðið hjá
okkur 14,90 krónur. Maður er auðvit-
að alveg forviða. Þeir ættu að vera
á hæsta verði núna, af því að þeir
eru ekki með neinar birgðir, heldur
selja eins og markaðurinn sveiflast
hveiju sinni. Samt munar þessu, fyr-
ir verðbreytingu hjá okkur, svoleiðis
að það er alveg óskiljanlegt hvað við
þurfum í þennan dreifingarkostnað
hérna hjá okkur.“
Kristján segir margt fleira undar-
legt við olíuverð hér á landi. Hann
segist hafa skrifað Verðlagsstofnun
og óskað skýringa á því hvemig
hægt sé að selja út úr þessum birgð-
um, sem_ er verðjafnað, til dæmis
vestur á ísafirði í grænlensk skip, á
mun lægra verði en íslenskir útgerð-
armenn kaupi á. „Þá kemur upp sam-
keppni þeirra á milli og þeir eru til-
búnir að stórlækka verðið til græn-
lensku skipanna, sem við fáum ekki,
en við borgum samt verðjöfnunina á
flutning olíunnar vestur á ísafjörð.
Við fáum hins vegar ekkert svar við
bréfinu."
Verðlagsstofiaun hætti að
ákveða verðið
Kristján segir útgerðina ekkert
geta gert til að koma í veg fyrir verð-
hækkun olíu á meðan innflutningur
er háður leyfum hins opinbera og
Verðlagsstofnun ákveði verðið. „Ég
hef sagt að ég teldi miklu betra að
Verðlagsstofnun hætti að ákveða
verð á olíu. Það væri þá olíufélag-
anna hvers um sig að ákveða það
o g taka afleiðingum af einhverri sam-
keppni, vegna þess að þetta virðist
vera eins og lögverndað lágmarks-
verð fyrir þá, þó að það eigi að vera
hámarksverð," sagði Kristján Ragn-
arsson.
Kemur verst við
millilandaflugið
Hjá Flugleiðum fengust þær upp-
lýsingar að verðhækkunin yki ótví-
rætt rekstrarkostnað félagsins, eink-
um í millilandaflugi, en einnig í inn-
anlandsflugi. Félagið sleppur við
stærstu verðsveifluna í erlendum
flughöfnum, þar sem samningar um
eldsneytiskaup eru gerðir með 15
daga fyrirvara, að sögn Guðmundar
Vilhjálmssonar. Hann sagði að í gær
hefðu þegar sést þess merki að verð-
ið væri að lækka aftur, enda hefði
verið spáð hlýnandi veðri í Banda-
ríkjunum og því drægi úr eftirspurn-
inni. Kuldinn hefur einkum aukið'
eftirspurnina eftir gasolíu til húsahit-
unar, en þotueldsneytið, sem er stein-
olía, er í kuldum gjarnan notað til
að blanda í hitunarolíu og auka þann-
ig frostþol hennar. Af þeim sökum
hafði kuldatíðin vestra bein áhrif á
verð þotueldsneytisins. „Við höfum
ekki séð svona verð síðan í ársbyijun
1986,“ sagði Guðmundur. Hann
kvaðst ekki geta sagt til um hvort
hækka þyrfti fargjöld vegna verð-
hækkananna, en félagið hefur þegar
sótt um 10% hækkun á fargjöldum
innanlands, meðal annars vegna
hækkunar á eldsneytisverði. Verð-
lagsráð hefur ekki tekið afstöðu til
beiðninnar og er óvíst hvenær hún
verður afgreidd.
Langskipið verður smíðað inni í
veitingahúsinu og auk hins norska
langskips verða sex önnur fornskip
frá jafnmörgum þjóðlöndum byggð
inni í jafnmörgum veitingahúsum.
Lárus Ingi hefur unnið allar línu-
og bandateikningar að langskipinu
og fer hann með þær og verk-
færakistu sína til Singapúr 4. jan-
úar næstkomandi og hefst handa
við smíðina. „Ég fæ aðstoðarmenn
til verksins, en þáu verður unnið
utandyra og veggir síðan reistir
yfir skipið. Það verður gaman að
vinna við smíðarnar þarna austur
frá, þar er um 40 stiga hiti um
þessar mundir. Þetta verður sann-
kallað ævintýri," sagði Lárus Ingi.
Lárus Ingi verður að ljúka
smíðinni á þremur mánuðum því í
byijun mars hefst alþjóðleg ráð-
stefna matreiðslumanna í veitinga-
húsunum.-,,Ég sný ekki aftur fyrr
en farið verður að hlýna á ný hér
á norðurslóðum. Þegar smíðinni
lýkur ætla ég að ferðast eitthvað
um Austurlönd,“ sagði Lárus Ingi.
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ÓLA BJÖRN KÁRASON
Eiturly fj avandinn —
bann eða lögleiðing?
EITURLYF hafa orðið mörgum bráðhættuleg sem hafa „aðeins“
fallið fyrir freistninni nokkrum sinnum í háskóla. Stjórnmálamenn
hafa séð glæsta drauma um frama breytast í martröð þegar upp -
hefúr komist að þeir reyktu hass fyrir 10 eða 20 árum. Tilvonandi
dómarar hafa orðið af embætti af sömu ástæðum.
Almenningsálitið í Bandaríkjunum krefst flekkleysis þegar kem-
ur að eiturlyfjum, ólíkt því sem var í lok sjöunda áratugarins og
á þeim síðasta. Sá áratugur sem er senn að baki hefur verið tími
íhaldssemi. Boðskapurinn hefur verið: „Segðu nei við eiturlyfjum".
Blómabörnin, sem áður ákölluðu fijálslyndi í ástum og eitri, eru
orðin foreldrar sem brýna fyrir börnunum að nota ekki vímuefhi
og stunda ekki „frjálst" kynlíf, eins og áður þótti sjálfsagt. En
margt bendir til að afstaðan til eiturlyfja kunni að breytast á
næstu árum.
Ekki fer framhjá neinum sem
kemur til Bandaríkjanna til
lengri eða skemmri dvalar hve eit-
urlyfjavandamálið er umfangsmik-
ið og oft virðist eins og algjört
stjórnleysi ríki á götum margra
stórborga. Daglega birtast fréttir
í dagblöðum, sjónvarpi og útvarpi
um rán, morð og skotbardaga á
götum úti sem tengjast eitri. Fórn-
arlömb glæpanna eru oftar en ekki
saklausir vegfarendur sem lenda í
skothríð stríðandi glæpaflokka.
Það er ekki óhætt að ganga um
götur vissra hverfa í stórborgum
eins og Washington, New York og
Boston, án þess að eiga það á
hættu að verða fyrir byssukúlu.
Allir sem hafa á því ráð eru fyrir
löngu fluttir í burtu og aðeins iág-
tekjufólk og fátæklingar eru eftir
og verða því fyrst og fremst fyrir
barðinu á glæpalýðnum. Talið er
að eiturlyf kosti Bandaríkjamenn
60 til 100 milljarða dollara á ári
vegna löggæslu, morða og eyði-
leggingar einstaklinga sem verða
eitrinu að bráð.
Verðmætið þúsundfaldast
Engin viðskipti í heiminum hafa
vaxið eins hratt og ólögleg sala á
eiturlyfjum. Og engin viðskipti eru
eins ábatasöm. Talið er að ólögleg
eiturlyfjasala í heiminum nemi alls
.500 milljörðum dollara á ári, eða
meira en allir seðlar og mynt í
umferð í Bandaríkjunum, sem eru
stærsti markaðurinn fyrir eiturlyf.
Samkvæmt opinberum tölum má
ætla að viðskipti með ólögleg eitur-
lyf nemi alls um 100 milljörðum
dollara á ári, sem er meira en
Bandaríkjamenn veija til kaupa á
olíu og bensíni. Það er því eftir
miklu að slægjast. Eitur sem kost-
ar glæpahringana í Suður-
Ameríku eina milljón dollara er
hægt að selja fyrir fimm milljarða
dollara á borgargötum hér í
Bandaríkjunum. Vefðmætið þús-
undfaldast!
Eiturlyfjaviðskiptin hafa gert
margan auðugan. Þeir sem stunda
og skipuleggja viðskiptin eru sagð-
ir snjallir kaupsýslumenn, sem eru
fljótir að átta sig á nýjum tækifær-
um og svífast einskis. Krakk er
gott dæmi. en það er blar.da unnin
úr kókaínjurtinni. Skammturinn
kostar aðeins fimm til 15 dollara
(um 300 til 950 krónur) á móti
100 dollurum (um 6.300 krónur)
fyrir eitt gramm af kókaíni. Krakk
er því orðið eins konar „Big Mae-
hamborgari" unglinga og fátækl-
inga.
Eiturlyfjakóngar eru ekki venju-
legir glæpamenn. Þeir hafa komið
sér vel fyrir í Suður-Ameríku með
mútum, hótunum og útþenslu í
löglegum viðskiptum, sem þeir
kaupa fyrir ágóðann af eitursöl-
unni. Ef stjórnarherrarnir eru þeim
ekki að skapi eru þeir myrtir og
dómarar sem reynda að halda uppi
lögum og reglu eiga stöðugt yfir
höfði sér að verða myrtir af útsend-
urum eitursalanna, eins og berlega
hefur komið í ljós í Kolumbíu, eft-
ir að ríkisstjómin sagði eiturlyfja-
hringum stríð á hendur.
Á að leyfa eiturlyf?
Fyrir réttum þremur mánuðum
sagði George Bush, Bandaríkjafor-
seti, eiturlyfjasölum stríð á hend-
ur. Frá þeim tíma hefur lítið miðað
og margir telja að stríðið sé tapað
fyrirfram. Þeir benda á að 1974
hafi Richard Nixon reynt að koma
höggi á eiturlyfjakónga, án árang-
urs. Og Ronald Réagan hafi einnig
gert árangurslausar tilraunir tíu
árum síðar. Glæpir séu algengari
og verri en nokkru sinni og í raun
ríki svipað ástand á götum margra
borgahluta og í Beirút í Líbanon.
Vonin um skjótfenginn gróða,
hraðskreiða bíla og stelpur, glepji
marga unga menn út á glæpa-
brautina, sem oft virðist eina leiðin
út úr einangrun fátæktarinnar.
Unglingar gefi skóla upp á bátinn
og þar með alla von um heiðarlega
atvinnu, þeir hugsi þannig aðeins
um peninga sem þeir geta aflað í
dag en ekki á morgun. Með því
að banna sölu eiturlyfja búi ríkis-
valdið til freistingu sem margir
geti ekki staðist.
Andspænis glæpum og gífurleg-
um ólöglegum gróða hafa margir
virtir og málsmetandi Bandaríkja-
menn hafið máls á því að rétt sé
að afnema lög um bann við sölu
og neyslu eiturlyfja, a.m.k. þeirra
sem talin eru hættuminnst og litlu
verri en áfengi og tóbak. I hópi
þessara manna eru m.a. George
Shultz, fyrrverandi utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, Milton Fried-
man, nóbelsverðlaunahafi í hag-
fræði, William Buckley, einn fræg-
asti talsmaður íhaldsmanna í
Bandaríkjunum, og Robert Sweet,
fyrsti alríkisdómarinn sem lýsir því
yfir að rétt sé að afnema áður-
nefnd lög. í apríl á síðasta ári
hvatti hið virta breska tímarit The
Economist til þessa sama. Að mati
blaðsins er baráttan við ólöglega
eiturlyfjasölu vonlaus.
Hagnaðurinn tekinn
frá glæpasamtökum
Röksemdirnar fyrir afnámi lag-
anna eru einfaldar: Hagnaðurinn
er tekinn frá glæpalýðnum og op-
inberu eftirliti með sölunni komið
á líkt og með sölu á áfengi og
tóbaki. Neytendur fá hreint eitur
í stað eiturs sem þeir vita ekki
hvað er og þeir miklu fjármunir
sem varið er í hernaðinn gegnum
eiturlyfjasölum yrðu notaðir til að
hjálpa sjúklingum að vinna bug á
fíkninni.
Bandaríkin reyndu að banna
áfengi á árunum 1920 og 1933,
Stríðið við eiturlyíjabarónana tekur á sig ýmsar myndir. Ihlutun
Bandaríkjahers í Panama er skýrt dæmi um það. Mest eru átök-
in hins vegar í Kólombíu en þaðan er þessi mynd. Á bak við
hermanninn loga stöðvar til framleiðslu á kókaini.
en flutningabílar hlaðnir viskí og
bjór héldu áfram að koma yfir
landamærin en undir stjóm glæpa-
samtaka, sem sáu líkt og eiturkón-
gamir nú mikinn hagnað í að seðja
ólöglega eftirspurn. Bannárin
lögðu þannig gmnninn að valda-
mestu glæpasamtökum heims.
Talsmenn afnáms bannlaga á
eiturlyf benda á reynsluna á þriðja
áratugnum og að án ólöglegs
hagnaðar geti glæpasamtök ekki
starfað eða verði ekki svipur hjá
sjón. Með því að gera eiturlyf lög-
leg hverfi hagnaðurinn, sem hefur
leitt marga á glæpastigu, glæpum
fækki og lög og regla komist aftur
á borgarhverfi sem era í helgreip-
um eiturlyfjasala.
Þá er einnig bent á að bannlög-
in komi í veg fyrir að þeir sem
annars leituðu hjálpar, beri sig
eftir henni. Eiturfíkill á yfirleitt
ekki nema um tvær leiðir að velja
til að fjármagna fíknina, því hann
er líklegast atvinnulaus — hefur
misst vinnuna vegna eiturneyslu:
Hann annað hvort stelur eða byij-
ar sjálfur að selja fyrir þann sem
sér honum fyrir eitrinu. Og þar
með er hann fastur í vítahring eit-
urlyfja og bannlaga. Hann þorir
ekki að leita hjálpar af hræðslu
við að lenda í vörðum laganna og
heldur því áfram sölu og neyslu.
Meiri peningar - minni
árangur
David Brinkley, sem er með
vikulega frétta- og umræðuþætti
á ARC-sjónvarpsstöðinni, sagði í
inngangi að þættinum fyrir
ekösunu að það vseri trú fjöl-
margra stjórnmálamanna í Was-
hington að hægt sé að leysa flest
vandamál með því að ausa pening-
um i þau: „En eyðsla peninga til
að koma í veg fyrir útbreiðslu eit-
urlyfja hefur algjörlega misheppn-
ast,“ sagði Brinkley og þessi orð
lýsa í hnotskurn vandanum sem
stjórnvöld í Bandaríkjunum eiga
við að glíma. Neytendum eiturlyfja
hefur að vísu fækkað á undanförn-
um áram, þ.e.a.s. þeim sem nota
eitur einu sinni í mánuði eða
sjaldnar, en þar með er ekki öll
sagan sögð. Bandaríkjastjórn varði
einum milljarði dollara árið 1980
til að koma í veg fyrir smygl og
sölu eiturlyfja og átta áram síðar
hafði þessi upphæð fjórfaldast. Á
næsta ári verður líklega varið yfir
níu milljörðum dollara í baráttuna
við eiturlyfin. En allt kemur fyrir
ekki. Framboð hefur aukist, verðið
lækkað og æ hættulegri eiturlyf
hafa litið dagsins ljós. Dómsalir
era troðfullir af eitursölum, fang-
elsi yfirfuU og handtökur vegna
eiturlyfja hafa þrefaldast á níu
árum.
William Bennett, sem stjórnar
baráttu Bandaríkjastjórnar gegn
eiturlyfjum, segir að ákall á lög-
leiðingu sem lausn á vandanum
sé„stór-lygi“. Hann og samherjar
hans benda á að eiturlyf séu mun
meira vanabindandi en áfengi og
tóbak og að neysla muni stórauk-
ast, ekki síst meðal unglinga. Það
væri því verið að fórna mörgum
og ekki aðeins neytendum heldur
einnig sakleysingjum með fleiri
slysum á vinnustöðum og á götum
vegna þess að ökumaður er undir
áhrifum lyfja. Þá halda þeir því
fram að lítið sparist af opinberu
fé, þar sem nauðsynlegt verði að
hafa strangt eftirlit með eitursöl-
unni.
Lögleg sala á eiturlyfjum er
ekki aðeins siðferðilega röng, að
mati andstæðinga hennar, heldur
einfeldningsleg, óframkvæmanleg
og merki um uppgjöf á sama tíma
og árangur sé að nást í baráttunni
við eiturlyfin. Og skoðanakannanir
benda til að mikill meirihluti
Bandaríkjamanna styðji ströng lög
um sölu og neyslu eiturlyfja. En í
Washington. bar sem valdamesta
ríkisstjórn heims situr, eru framin
yfir tíji morð á viku, og að minnsta
kosti helmingur þeirra er tengdur
eiturlyfjum. Stjórnmálamenn og
blaðamenn geta heyrt skothríðina
þegar glæpaflokkar eigast við.
Stríðið gegn eiturlyfjum fyllir enn
fjölmiðla og eiturlyfin fylla göturn-
ar. Verði ekki sýnilegur árangur í
eiturstríðinu er líklegt að fleiri
málsmetandi einstaklingar kveðji
sér hljóðs á opinberam vettvangi
og taki undir kröfuna um að leyfa
eiturlyf.
Höfimdur er fréttaritari
Morgunblaðsins í Boston í
Bandaríkjunum.