Morgunblaðið - 29.12.1989, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. DESEMBER 1989
27 *
Þorlákur Guðmuncls-
son - Minning
Þorlákur Guðmundsson var
fæddur 12. janúar 1899 í Gufudal
í Gufudalssveit. Foreldrar haris voru
séra Guðmundur Guðmundsson frá
Litlu-Giljá í Húnaþingi, prestur í
Gufudalssókn, og Rebekka Jóns-
dóttir frá Gautlöndum í Mývatns-
sveit. Hann var sjöunda barn þeirra
af tíu. Rebekka var systir afa míns,
Péturs Jónssonar á Gautlöndum,
og ég þykist mega ráða af bréfum
hennar og séra Guðmundar til hans,
að góð vinsemd hafi verið með þeim
mágum og miklir kærleikar með
systkinunum. Þau treystu honum
bersýnilega til allra góðra hluta
bæði í stjórnmálum á Alþingi og
barnauppeldi. Elsti sonur þeirra,
Jón, var ekki gamall þegar hann
var sendur til dvalar hjá móðurbróð-
ur sínum um lengri og skemmri
tíma. Þeim sið hélt Jón fram á full-
orðinsár. Mér virðist af bréfum, að
þau Rebekka og séra Guðmundur
hafi fiust búferlum til ísafjarðar
annaðhvort síðla árs 1905 eða og
fremur snemma árs 1906. Þá vænti
Rebekka síns tíunda barns og var
mjög veik. í maí það ár hefur þeim
ráðum verið ráðið að senda Þorlák,
þá sjö ára, til Péturs móðurbróður
síns á Gautlöndum og barna hans,
er þá stóðu fyrir búi með honum
og fyrir hann í löngum fjarverum
hans. Slíkt var þá altítt neyðarbrauð
barnamargra fjölskyldna. Um þetta
leyti mun hafa verið óvenju fátt
barna á Gautlöndum og Þorláki,
sem kom úr stórum barnahópi,
leiddist mjög og grét mikið fyrst í
stað, bæði nætur og daga, sagði
Ragna Signrðardóttir frá Amar-
vatni er man til þessara tíma. Ég
get sett mig i spor föðursystur
minnar að þurfa að bera ábyrgð á
sálarheill þessa ljúfa harmsfulla
drengs. En heilbrigt hjartalag, yfir-
veguð skapgerð og farsælt gáfna-
far, er allt til samans voru aðals-
merki Þorláks frá vöggu til grafar
ásamt óvenjulegri aðlögunarhæfni,
sigruðu harm drengsins. Hann átti
brátt „heima“ á Gautlöndum og
eiginlega finnst mér, að hann hafi
átt þar heima æ síðan, hvar svo sem
hann átti heima annars staðar í
heiminum. Hann varð ljúflingur
heimilisins frá bernsku og alla tíð
í hugum þeirra er hann ólst upp
hjá og með. Ég minnist margra
þeirra kvenna og karla er dvöldu á
Gautlöndum og áttu sinn þátt í
uppeldi Þorláks eins og gerðist um
heimilisfólk og börn stórheimila,
hversu þau hlýnuðu í augum og
rödd, er þau minntust á Þorlák eða
Lilla sinn eins og hann var kallaður
á þeim árum.
í uppvextinum lærði Þorlákur öll
venjuleg sveitastörf svo sem gerist
enn um unglinga og e.t.v. eitthvað
fjölbreyttari en gekk og gerðist.
Hann þótti snemma laginn verk-
maður og sinnti störfum sínum af
þeirri skyldurækni sem honum var
ríkulega í blóð borin. Ég hitti að
máli Jónas Sigurgeirsson á Hellu-
vaði, fornvin Þorláks og félaga, einn
þeirra sárafáu sem enn eru á lífi.
Þeir voru nágrannar og leiðir þeirra
lágu sífellt saman við smala-
mennsku og í hjásetu kvíáa. Senni-
lega eru þeir einhveijir síðustu full-
trúar hjásetudrengja, þeirrar merku
stéttar. Jónas segir um Þorlák, að
hann hafi verið ákaflega vinsæll
meðal þeirra sem þekktu hann
bæði innan heimilis og utan, hlé-
drægur, en hinn ákjósanlegasti og
besti félagi til samstarfs í öllu, sem
að höndum bar. Afbragðs íþrótta-
maður í hverri þeirri grein er hann
lagði lag sitt við og snjajl hestamað-
ur. Til þess heyrði ég oft vitnað
síðar hve faguriega hann sat hest.
Haustið 1917 fór Þorlákur á
bændaskólann á Hvanneyri. Hann
taldi sig hafa verið allvel undir það
búinn, einkum í reikningi og þakkað
það föður mínum. Honum voru
snemma falin trúnaðarstörf þar í
skólanum. M.a. sá hann um og bar
ábyrgð á matarreikningum skóla-
pilta og mun það hafa verið ærinn
starfi. Hann lauk búfræðingsprófi
vorið 1919.
Fyrrnefndur Jónas Sigurgeirs-
son, er settist í skólann um haust-
ið, sagði mér að Halldór Vilhjálms-
son skólastjóri hefði talið Þorlák
einn af sínum albestu nemendum,
er þá voru þar um garð gengnir.
Að loknu prófi 1919 fór Þorlákur
heim í Gautlönd og var þar um
sumarið a.m.k. Hvort hann fór eitt-
hvert burt um haustið veit ég ekki
en á Gautlöndum var hann seinni
hluta vetrar 1920. Þá um sumar-
málin sýndi hann leikfimi á útisam-
komu í blíðskaparveðri ásamt Jón-
asi vini sínum við góðan orðstír.
Þennan vetur og vordaga var á
Gautlöndum að deyja ungur maður
þjáningarfullum krabbadauða.
Guðveig Þorleifs-
dóttir — Minning
Mín kæra vinkona, Guðveig Þor-
leifsdóttir, Veiga, er dáin.
Hún er farin inn í eilífðarlöndin
svona rétt fyrir jólin, það hlýtur að
vera dásamlegt fyrir hana sem var
svo sannfærð um líf og ljós handan
við gröf og dauða. Guðveig, svo hét
hún fullu nafni, var dóttir hjónanna
Önnu Guðmundsdóttur og Þorleifs
Jóhannssonar frá Stykkishólmi.
Veiga flutti til Grundarfjarðar
nokkrum árum á eftir mér og urðum
við fljótt kunningjakonur og vinkon-
ur síðan sem hélst alla ævi. Þessar
línur frá mér verða ekki upptalning
um ætt né uppruna Veigu heldur
þakkarorð til hennar fyrir alla
tryggð og vináttu í 50 ár. Veiga
átti vini báðum megin landa-
mæranna, fyrri mann sinn sem hún
missti, Siguijón Guðlaugsson, og
Guðmann, sem nú er eftir hérna
megin og var hennar stoð og stytta
eftir að þau tóku saman. Það er
ekki oft að maður sér slíka um-
hyggju og elskusemi sem hann
sýndi Veigu alla tíð og flyt ég hon-
um mínar innilegustu samúðar-
kveðjur og svo syni hennar, Hirti
Siguijónssyni, og hans elskulegu
konu og sonum þeirra þremur sem
voru Veigu svo mikið. Bið ég góðan
Guð að hugga þau öll og gefa þeim
styrk.-Ég kveð'mína tryggu vinkonu
og þakka henni fyrir allt og allt.
Far vel heim,
heim í drottins dýrðargeim.
Náð og miskunn muntu fínna,
meðal dýpstu vina þinna.
Friðarkveðju færðu þeim.
Far vel heim.
(Stgr. Th.)
Elísabet Helgadóttir
Hann var að nokkru leyti uppeldis-
sonur heimilisins og þjáðist allt
heimilisfólkið með honum. Jónas
Sigurgeirsson sagði mér, að Þorlák-
ur hafi tekið að sér að hjúkra hon-
um þar til yfir lauk. Segir þetta
ekki lítið um hugargöfgi hans.
Næstu misseri var Þorlákur
ýmist á ísafirði, í Reykjavík eða á
Stóra-Hofí á Rangárvöllum. í bréf-
um hans kemur fram að hann er
að læra ensku og búa sig á ýmsan
hátt undir það að hleypa heimdrag-
anum og litast um í heiminum,
m.a. að safna fé til þeirra fyrirætl-
ana. Vorið 1923 var hann kominn
heim í Gautlönd á ný. Faðir minn
sem þá var tekinn við búi var sífellt
sjúkur á þessum, árum ýmist heima
eða á sjúkrahúsum. Mestan hluta
árs 1923 og fram undir vor 1924
var hann á sjúkrahúsi á Sauðár-
króki. Þá bauð Þorlákur honum að
sjá um búið. í bréfum hans til föð-
ur míns les ég milli línanna um-
hyggju hans fyrir búskapnum og
allri forsjón búsins og að það hefur
mjög notið búfræðilegrar þekkingar
hans og áhuga fyrir nýjungum.
Haustið 1924 fór Þorlákur alfar-
inn frá Gautlöndum. Hann átti þó
lögheimilisfang þar til 1937 a.m.k.
en frá því ári er síðasta bréf hans
til föður míns, sem ég hef undir
höndum. 1925 skrifaði hann frá
Edinborg og 1927 frá Liverpool og
er þá lagður af stað til Ameríku
eins og hann sjálfur segir en á þá
fyrirætlan hafði hann áður minnst.
Hann hafði engar áætlanir aðrar
en þær að kynnast öðrum löndum
og læra eitthvað er komið gæti
honum sjálfum og heimalandi hans
að gagni. í apríl 1929 skrifaði Þor-
lákur frá Detroit og er augljóst að
fleiri bréf hafa farið frá honum til
föður míns síðan 1924 en nú eru
vís. Svo er og um bréfaskipti þeirra
frá síðari tímum. Hann sagðist hafa
komið til Detroit með það fyrir
augum að læra flug. Mér þykir trú-
legt að hann sé með allra fyrstu
íslendingum er horfa til þeirrar iðju,
ef ekki fyrstur. Við iæknisskoðun
kom í ljós að Þorlákur var sjóndap-
ur á öðru auga. Það hæfði ekki flug-
manni. Hann vann í Detroit hjá ein-
hveiju félagi er hann hefur áður
tilnefnt en gerir ekki í þessu bréfi,
er hugðist gera hann að verslunar-
erindreka á Norðurlöndum er fram
liðu stundir, en hafði ekki bolmagn
til þess eins og á stóð og heldur
ekki til þess að sjá honum fyrir
fastri atvinnu þangað til. Hann
sagði því skilið við félagið. Á þess-
um fyrstu utanlandsárum Þoriáks
var kreppan mikla í uppsiglingu og
farið að bera á atvinnuleysi í ýmsum
löndum þ. á m. Ameríku. Það háði
Þorláki ekki svo mjög. Eftir skilnað-
inn við félagið dvaldi hann víða,
m.a. í New York, tók hvaða atvinnu
sem bauðst og hafði nóg til fæðis,
klæða og skemmtana, eftir því sem
hann segir og hann teygaði að sér
margháttaða viðkynningu við heim-
inn, menningu hans og ómenningu.
Á einum viðkomustað sínum hitti
hann Magnús Magnússon skip-
stjóra frá Isafirði, er bauðst til að
greiða honum veg til sjómennsku,
er um þessar mundir var einna best
launuð atvinnugrein. Þorlákur flutti
þá til Boston, tók margvísleg nám-
skeið í siglingafræðum og gerði sjó-
mennsku að lífsstarfí sínu fyrst sem
háseti, síðar stýrimaður og skip-
stjóri á togurum. Hann var þá sest-
ur að í Ameríku þótt lögheimili
hans væri enn á Gautlöndum og
hugurinn leitaði heim á stundum. I
bréfi frá 1932 nefnir hann bæði
góðar tekjur og glatað heimferðarfé
vegna greiðasemi við vanskila-
náunga.
Hann heimsótti móður sína og
systkini og Gautlönd árið 1934. Svo
man ég ekki hvort hann kom aftur
aftur en heimsstyijöldin síðari
hófst, en eftir lok hennar heimsótti
hann móður sína regulega á fímm
ára fresti og skrifaði henni í hverri
viku þar til hún lést. í hverri heim-
sókn lá leiðin einnig í Gautlönd.
Hvort sem hann bjó nær eða fjær
vildi hann fylgjast með því sem þar
gerðist. Eftir að hann flutti heim
alfarinn hafði hann stöðugt sam-
band við föður minn og raunar enn-
fremur við bróður minn, sem nú
býr á Gautlöndum. Auk þess að
heimsækja þá hefur hann fram
undir hið síðasta hringt til Böðvars
öll haust og flest vor til að spyijast
fyrir um framgang búfjár, sprettu
á túni og engjum, jafnvel á til-
teknum blettum þeirra. Okkur
systkinunum fínnst sem við séum
nú að kveðja síðasta fulltrúa þeirrar
kynslóðar er virti jörð og jarðarræt-
ur til helgunar og mannræktar.
Þorlákur kvæntist amerískri
konu Evelyn að nafni. Ég sé í ættar-
skrá að þau voru gift árið 1939.
Ég minnist þess að hann skrifaði
pabba um giftingu sína og sagði
honum fullt nafn konu sinnar. Það
bréf er glatað eins og fleiri. Þorlák-
ur og Evelyn skildu. Alllöngu síðar
kvæntist hann íslenskri konu, Ingi-
björgu Magnúsdóttur ættaðri úr
Ámessýslu. Hún hafði þá búið lengi
í Boston. Þau áttu saman mörg góð
pg farsæl ár bæði í Ameríku og á
íslandi þar til heilsa hennar bilaði
fyrir tveimur til fjórum árum og
hún varð sjúklingur ýmist á sjúkra-
húsi eða heima. Þá annaðist Þorlák-
ur hana af þeirri natni og tillitssemi
er vermdi hjartarætur manns. Þau
áttu góða og fagurbúna íbúð í Sól-
heimum 25. Þau voru bæði elli-
launaþegar. Auk þess vann Þorlák-
ur hálfs dags vinnu í mörg ár eftir
heimkomuna. Ingibjörg er nú á elli-
heimili. Við frændfólk Þorláks emm
og verðum henni ævinlega þakklát
fyrir þá hamingju og gleði er hún
leiddi inn í líf hans.
Ég hef engin persónuleg minni
um Þorlák frá því áður en hann fór
frá Gautlöndum og af landi burt.
En vitundin um þennan kæra
frænda í Ameríku var svo skýr, að
þegar hann kom í fyrstu heimsókn
brást hann í engu ímynd minni.
Hann brást engum og í engu. Það
var ekki hans lífsstíl. Þorlákur var
gáfaður maður og í rauninni há-
menntaður þótt hin eiginlega skóla-
ganga hans væri ekki löng. Ég
hygg, að hann hafi gert sér lífið
að samfelldum skóla. Heimsbók-
menntaþekking hans og íhugun var
með ólíkindum. Heimspeki og
mannkynssaga vora honum sífelld-
ur viskubrunnur og mótuðu skoðan-
ir hans. Hann var, svo sem fyrr er
getið hlédrægur, einstaklega
háttvís og mælti ekki svo vitað sé
ótímabær né vanhugsuð orð. Skoð-
anir hans voru myndaðar af visku
og íhygli og því seinlæti sem kemur ■%
frá guði eins og Englendingar segja
og þær slógu ætíð beint í hnitpunkt
hvers málefnis hvort sem um var
að ræða bókmenntir, búskap, trú-
mál eða stjórnmál austan hafs og
vestan. Oft höfum við systkinin
undrast og dáðst að þessum breiðu
dráttum í fari Þorláks. Þeir vora
um margt líkir frændumir, faðir
minn og Þorlákur, og um annað
ólíkir. Við leiðarlok nutu þeir báðir
þeirrar náðar, til gleði fyrir okkur
aðstandendur, að kveðja heiminn
með óskerta lífsvitund og vitsmuni.
Þeir áttu það skilið.
Þessi mín fáu fátæklegu orð á
blaði eru þakkarkveðja frá Gaut-
löndum til Þorláks Guðmundssonar,
er galt fósturlaun sín með fögru,
óspilltu og viskuríku mannlífi.
Ásgerður Jónsdóttir
INNLAUSNARVERÐ
VAXTAMÐA VERÐTRYGGÐRA
SPARISKlRTEINA RÍKISSJÓÐS
[1.FLB1985
Hinn 10. janúar 1990 ertíundi fasti gjalddagi vaxtamiöa verðtryggðra
spariskírteina ríkissjóðs með vaxtamiðum í 1. fl. B1985.
Gegn framvísun vaxtamiða nr. 10 verður frá og með 10. janúar nk. greitt sem hér segir:
Vaxtamiði með 5.000,- kr. skírteini kr. 454,50
Vaxtamiðimeð 10.000,-kr. skírteini kr. 909,00
__________Vaxtamiði með 100.000,- kr. skírteini_kr. 9.090,00_
Ofangreind fjárhæð er vextir af höfuðstól spariskírteinanna fyrir tímabilið
10. júlí 1989 til 10. janúar 1990 að viðbættum verðbótum sem fylgja hækkun
sem orðið hefur á lánskjaravísitölu frá grunnvísitölu 1006 hinn 1. janúar 1985
til 2771 hinn 1. janúar 1990.
Athygli skal vakin á því að innlausnarfjárhæð vaxtamiða breytist aldrei eftir gjalddaga.
Innlausn vaxtamiða nr. 10 fer fram gegn framvísun þeirra í afgreiðslu Seðlabanka fslands,
Kalkofnsvegi 1, Reykjavík, og hefst hinn 10. janúar 1990.
Reykjavík, 29. desember 1989
SEÐLABANKIÍSLANDS