Morgunblaðið - 06.01.1990, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JANÚAR 1990

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
. Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
MatthíasJohannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Erfið leið
til lýðræðis
egar Samstaða knúði
kommúnistaflokkinn í
Póllandi til að efna til kosninga
í lartdinu með því skilyrði, að
flokkurinn ráðstafaði ekki öll-
um þingsætum til sjálfs sín,
fengu andstæðingar kommún-
ista aðeins leyfi til að skipa
ákveðinn fjölda sæta. Kosning-
amar sýndu á hinn bóginn svo
eindreginn stuðning við and-
stæðinga kommúnista, að full-
trúa Samstöðu var falin forysta
í ríkisstjórn Póllands.
Síðan þetta gerðist hafa
sögulegir atburðir orðið í öðmm
Austur-Evrópuríkjum, nú síðast
í Rúmeníu. Alræði kommún-
istaflokksins er á undanhaldi
og þeir sem halda um stjórnar-
taumana segjast styðja fjöl-
flokkakerfí og lýðræðislegar
kosningar. Ástandið er mis-
munandi eftir löndum, þó er
víst að valdastétt kommúnista
ætlar hvergi að hverfa frá kjöt-
kötlunum fyrr en í fulla hnef-
ana, og alls staðar leitar hún
einhverra ráða til að tryggja
stöðu sína eftir missi alræðisins.
Hvarvetna hefur hið sama
gerst, að skipt er um æðstu
stjórnendur lands og flokks.
Eftir að fyrirlitnum valdhöfum
á borð við Honecker, Kadar,
Husak, Zhikov og Ceausescu
er ýtt til hliðar koma nýir menn
til sögunnar. Alls staðar er sýnt
fram á spillingu á æðstu stöðum
og flett ofan af því, að ráða-
menn hafa með einum eða öðr-
um hætti skarað eld að eigin
köku. Þá segjast menn vilja
starfa í samræmi við óskir
fólksins o g niðurstöðu í almenn-
um_ kosningum.
Á næstu vikum og mánuðum
á eftir að koma í ljós hvort og
með hváða hætti verður staðið
við fyrirheitin um lýðræðislega
stjómarhætti og afnám ríkis-
einokunar og eignarhalds ríkis-
ins á öllu, stóru og smáu í þess-
um löndum. Á það í raun eftir
að gerast, að fólkinu takist með
mótmælum á götum úti að ýta
40 ára stjóm til hliðar? Verður
fyrirstaða einræðisaflanna sem
ráðið hafa lögum og lofum ekki
meiri en svo, að fólkið getur
neytt þau til að hörfa með þess-
um hætti?
Franskir blaðamenn, einkum
á ríkissjónvarpsstöðinni Ant-
enne 2, hafa vakið máls á því,
að byltingin í Rúmeníu hafi ef
til vill ekki verið að fmmkvæði
almennings heldur byggst á
launráðum skipulagðs hóps
kommúnista, sem sá að Ceaus-
escu-hjónin vora orðin óbærileg
byrði fyrir flokkinn og komm-
únistum fjötur um fót. Þeir sem
þjóðarráðið svonefnda hefur
tilnefnt í ríkisstjórn í Rúmeníu
segja þetta af og frá. Þjóðarráð-
inu og ríkisstjóminni er mikið
í mun að kommúnista-stimpill-
inn festist ekki á þeim. Á milli
jóla og nýars sagði Dumitra
Mazilu, varaforseti Rúmeníu-
stjórnar: „Það verður aldrei
framar kommúnismi í Rúm-
eníu.“ Einmitt þessa setningu
vilja Rúmenar heyra, þeir vilja
losna undan oki kommúnis-
mans. Vegna fréttanna frá
Frakklandi efast menn um, að
það hafi raunveralega gerst,
þótt Ceausescu-hjónunum hafi
verið ratt..úr vegi.
Frá Austur-Þýskalandi hafa
borist fréttir sem benda til þess
að kommúnistaflokkurinn þar
ali á ótta almennings við nýnas-
ista. Með því er höfðað til hinn-
ar skipulegu innrætingar sem
ástunduð hefur verið í landinu
í rúma fjóra áratugi og byggist
á því, að veikist vald kommún-
ista komi nasistar í staðinn. Fi'á
þessum hræðsluáróðri hefur
ekki verið horfið og hann kallar
á öfgafullar stjórnmálaumræð-
ur sem geta auðveldlega getið
af sér ofbeldi.
Nauðsynlegt er að átta sig á
því, að það sem hefur gerst í
stjórnum Austur-Evrópuríkja
til þessa er að reitunum eftir
brottrekna forystumenn hefur
verið skipt á milli sjálfskipaðra
arftaka. í Tékkóslóvakíu lcpmu
menn á toppnum sér til dæmis
saman um að sparka 23 harð-
línumönnum af þingi landsins
og velja aðra í staðinn þeirra,
á meðal Alexander Dubcek,
sem síðan var kjörinn þingfor-
seti. Allt er þetta gert í tákn-
rænu skyni, til bráðabirgða og
með fyrirheiti um fijálsar kosn-
ingar eftir fáeina mánuði. Frá
Ungveijalandi berast svo þær
fréttir, að kommúnistar þar,
sem að vísu hafa þurrkað orðið
„kommúnisti" úr heiti flokks
síns, hafí beitt ólögmætum að-
ferðum til að fýlgjast með ráða-
gerðum pólitískra andstæðinga
sinna.
Leiðin til lýðræðis í Austur-
Evrópuríkjunum verður iöng og
ströng. Þar er ekki um neinar
einfaldar lausnir að ræða. Á
þessu stigi skiptir mestu, að
enginn láti blekkjast af fagur-
gala eða táknrænum ákvörðun-
um.
Að taka ofan og
fyrir hverjum?
eftir Þorstein Pálsson
Sú var tíð að allir þeir sem þótt-
ust vera menn með mönnum gengu
með hatt. Þetta breyttist. Þegar ég
var unglingur gengu ekki aðrir en
allra virðulegustu menn með hatt.
Svo hurfu hattamir að mestu en
nú eru þeir að koma aftur. Þá
bregður svo við að það er ekki nema
þeir allra fijálslegustu og djörfustu
sem setja þá upp.
Þannig hefur hlutverk hattsins
breyst í gegnum tíðina. Mér flaug
það í hug í vikunni þegar Matthías
Johannessen skáld varð sextugur
að hatturinn hefur líka fengið nýtt
hlutverk gagnvart honum. Þeir sem
áður reyndu að hæða skáldið og
minnka taka nú ofan fyrir því.
Almenna bókafélagið efndi í vik-
unni til mjög veglegrar og fjölsóttr-
ar hátíðarsamkomu í tilefni af 60
ára afmæli skáldsins. Það var sann-
arlega eftirminnilegur viðburður
þar sem flutt voru ljóð Matthíasar
og sungin ný lög Jóns Ásgeirssonar
sem sérstaklega voru samin af
þessu tilefni við ljóð skáldsins. Þetta
var einkar ánægjuleg og eftirminni-
leg stund sem fékk nokkuð dýpri
merkingu með ágætu erindi um
skáldskap Matthíasar.
Það fylgir því vegsemd að vera
skáld. Og einhvern veginn er það
svo að mér hefur jafnan fundist sem
ljóðskáldin héldu á fjöreggi listar-
innar. Vegsemd þeirra ætti sam-
kvæmt því ekki að vera minni en
annarra. Matthías Johannessen hef-
ur ekki einvörðungu verið brúar-
smiður fortíðar og nútíðar, rótgró-
innar íslenskrar menningar og dæg-
urmálanna, í ljóðagerð sinni, því að
hann hefur líka verið skáld borgara-
legra viðhorfa. Hann hefur þegar
haft ósmá áhrif á mótun borgara-
legra hugmynda á ofanverðri þess-
ari öld. Matthías þurfti fyrrum að
gjalda þeirra viðhorfa sinna í dóm-
um en nú situr hann á heiðursbekk
listamanna, ekki óumdeildur, en
virtur af öllum.
Menningarsamkoma Almenna
bókafélagsins í tilefni af afmæli
skáldsins var ekki einasta Matthíasi
til heiðurs. Hún var ánægjuefni öll-
um þeim sem hana sóttu og einkar
góð byijun á nýju ári, þar sem veð-
ur mun ráða akri.
Fj ölmiðlakryddsíld
Á gamlársdag tók ég þátt svolít-
illi kryddsíldarveislu um hádegisbil
ásamt með formönnum annarra
stjómmálaflokka. Tilefnið var að
ræða vítt og breitt um þjóðmálin
eins og menn gera gjarnan við ára-
mót.
Fáir hópar manna standa í meira
návígi við fjölmiðla en stjórnmála-
menn. Það þurfti því ekki að koma
á óvart að tal manna við þessar
aðstæður snerist að nokkru um fjöl-
miðla. Gömlum Morgunblaðsmanni
eins og mér kom það hins vegar
þægilega á óvart að heyra formenn
vinstri flokkanna þriggja hvern fyr-
ir sig og alla saman í einum kór
lofsyngja Morgunblaðið og frétta-
mennsku þess.
Sú var tíð að Morgunblaðið var
einn helsti skotspónn vinstri manna
í landinu. Þeir sáðu hugtakinu
„Moggalygi" en nú taka þeir ofan
fyrir Mogganum. Það er ekkert
nýtt að treysta megi fréttum Morg-
unblaðsins, en hitt er nýtt að þær
njóti svo almennrar viðurkenningar
að helstu stjórnmálaandstæðingar
þess viðurkenni þá staðreynd.
Það hlýtur að beina kastljósinu
að öðmm fjölmiðlum í landinu.
Ríkisstjómarflokkarnir beittu sér
fyrir því að hækka skatta almenn-
ings um tugi milljóna til að þess
að geta hækkað framlögin til
flokksmálgagnanna. Með öðrum
orðum: Það er verið að taka pen-
inga úr vasa skattborgaranna til
þess að setja þá ofan í kassa f lokks-
málgagna sem almenningur í
landinu hefur engan áhuga á og
vill ekki kaupa.
Þetta er ekki bara siðferðilega
rangt heldur einnig ósiðlegt við þær
aðstæður sem við búum nú við þar
sem sú skylda hvílir á stjórnvöldum
að gæta aðhalds og sparnaðar á
öllum sviðum. Það sjónarmið er
greinilega látið víkja þegar flokks-
málgögnin eru annars vegar.
Ríkisfjölmiðlamir, og þó fremur
hljóðvarpið en sjónvarpið, hafa ekki
náð að ávinna sér það traust sem
til að mynda Morgunblaðið nýtur í
fréttamennsku. Þeir sem gerst
fýlgjast með störfum Alþingis vita
til að mynda að eftir síðustu stjóm-.
arskipti er eins og það sé kappsmál
að segja sem minnst frá málflutn-
ingi stjómarandstæðinga á löggjaf-
arsamkomunni og þess jafnan
freistað að komast hjá því að leita
álits stjórnarandstöðu á því sem
ákveðið er af hálfu stjórnvalda.
Næturfiindir um fjölmiðla
en engir um fiskvinnslu
Það virðist hins vegar hafa borið
helst til tíðinda um áramótin að
ríkisstjórnin og fulltrúar hennar
sátu á daglöngum og jafnvel nætur-
löngum fundum í þeim tilgangi að
finna leiðir til að komast yfir hluta-
bréf í Stöð 2. Af fréttum að dæma
sýnist sem þetta hafi átt að gerast
með ríkisábyrgðum eða einhveijum
öðrum leiðum af því tagi, en um-
fram allt á kostnað skattborgar-
anna. Og ríkisstjórnin var upptekin
við þetta í nokkra sólarhringa að-
eins fáeinum dögum eftir að hún
hafði látið þinglið sitt setja tugi
milljóna í kassa flokksmálgagn-
anna.
Á sama tíma og þetta var að
gerast birtu samtök fiskvinnslu-
stöðva nýjar upplýsingar um allt
að 4% hallarekstur á fiskvinnslu í
byijun nýs árs. En fréttir af þessu
tagi virtust fara inn um annað eyr-
að og út um hitt bæði hjá ríkis-
stjórninni og ríkisfjölmiðlunum. Á
báðum vígstöðvum virtust menn
hafa meiri áhuga á því hvemig
unnt væri að klófesta Stöð 2.
Þessir atburðir segja því tals-
Fiskverðsdeilan á Eskifirði:
Fólkinu verður ekki stíllt
upp sem andstæðingum
- segir Hrafiikell A» Jónsson, formaður
verkalýðsfélagsins Arvakurs á Eskifírði
„í JAFNLITLU samfélagi og Eskifjörður er, þar sem algengt er að
konan vinni í fiskinum og karlinn sé á sjónum, er ekki hægt að búast
við öðru en samstaða skapist um hluti eins cg launakjör sjómanna.
Auðvitað er hægt að segja við þetta fólk að það sé bara að bítast um
sömu bitana af sömu kökunni og reyna þannig að stilla því upp sem
andstæðingum. Slíkt gengur einfaldlega ekki _upp. Þetta samfélag
kemur ekki til með að þola svoleiðis skiptingu. Ég held að landverka-
fólk hér á Eskifirði geri sér fúlla grein fyrir því, að þetta kann að
leiða til þess að vaxandi hluti af afla togaranna verði fluttur óunninn
út. Samt styður það baráttu sjómanna," segir Hrafnkell A. Jónsson,
formaður verkalýðsfélagsins Árvakurs á Eskifírði.
Félagar 5 Árvakri eru bæði sjó-
menn og landverkafólk og því kann
að virðast svo sem staðá formanns-
ins í deilu þessari sé erfið. Hann
styður sjómenn í baráttunni fyrir
betri kjörum, en hún kostar land-
verkafólkið atvinnuna um tíma.
Hrafnkell segir ennframur: „Að
mínum dómi gerir fólkið sér líka
grein fyrir því, að fái mennirnir,
sem sækja þennan fisk í sjó, ekki
borgað fyrir það á svipaðan hátt
og starfsbræður þeirra annars stað-
ar, er ákaflega stutt í það, að ekk-
ert hráefni berist á land. Það þarf
sjómenn til að gera út skip og fáist
þessir menn ekki í skipsrúm fyrir
þau kjör, sem bjóðast, verður eng-
um skipum haldið úti. Þetta mál
snýst því einnig um það, hvort ein-
hver fiskur fáist hér til vinnslu.
Bæði verkafólk og sjómenn hér á
Eskifirði gera sér grein fyrir því
að fýrirtæki hér í sjávarútvegi eru
ekkert ofsæl af sínum hlut. Málinu
er bara komið þannig að fólkið, sem
vinnur í þessum fyrirtækjum,
treystir sér ekki lengur til að slá
meira af kröfum sínum, en það
hefur þegar gert. Launþegar í þess-
um greinum hafa orðið fyrir gífur-
legum kjaraskerðingum á síðustu
misserum og mér finnst það mikil
tilætlunarsemi að þetta fólk leggi
meira að mörkum til að halda at-
vinnurekstrinum gangandi. Það eru
ýmsir aðrir aðilar í þjóðfélaginu,
sem það stendur nær.
Það er þó ekki endilega hægt að
segja svo, að hækki fiskverð til sjó-
manna, þýði það endilega að minna
hráefni verði til ráðstöfunar í landi.
Þetta segi ég vegna þess, að hluti
fiskvinnslunnar í landinu hefur ver-
ið að borga hærra fiskverð en Verð-
lagsráðsverðið síðustu misseri.
Þessi fyrirtæki búa við sambærileg-
ar aðstæður og Hraðfrystihús Eski-
fjarðar. Ég held maður verði líka
að taka það með í reikninginn, að
geti fiskvinnsla á íslandi ekki keppt
við fiskvinnslu erlendis, sem
minnsta kosti að hluta til er að
framleiða inn á svipaða markaði og
við, en borgar miklu hærra verð,
þá er eitthvað stórkostleg að í undir-
stöðunni. Ég teldi það þá þarfara
verk að reyna að búa þannig að
sjómönnum, að þeir séu þokkalega
ásáttir við kjör sín og leysa þess í
stað þau yandamál, sem gera þaðj