Morgunblaðið - 03.03.1990, Page 10

Landslag frá efri
breiddargráðu
íslensk myndlist 1909-1989 í London
Frá Hávari Siguijónssyni blaðamanni Morgunblaðsins í London
Landslag frá efri breiddargráðu er yfirskrifst sýningar á íslenskri
myndlist sem opnuð var í Concoursesýningarsalnum í Barbicanlistamið-
stöðinni í London siðastliðinn þriðjudag.
Vigdís Finnbogadóttir forseti íslands opnaði sýninguna.
Morgunblaðið/Börkur
Eiður Guðnason, formaður þingfiokks Alþýðuflokksins:
Stofnkostnaður einset-
ins skóla 3 milljarðar
EIÐUR Guðnason, formaður þingflokks Alþýðuflokksins segir að
frumvarp Svavars Gestssonar, menntamálaráðherra um ný grunn-
skólalög sé til eðlilegrar umfjöllunar í þingflokknum, og vísar á
bug gagnrýni ráðherrans þess eftiis að Alþýðuflokkurinn teíji af-
greiðslu málsins. „Eg er satt að segja hissa á menntamálaráð-
herra að vera að hlaupa með mál í fjölmiðla, vegna þess að hinir
stjórnarflokkamir afgreiða ekki mál eins og honum hentar,“ sagði
Eiður.
semdum, sem eru nú til frekari
skoðunar og vinnslu hjá þing-
flokknum,“ sagði Eiður.
Á sýningunni eru 77 verk eftir 27
íslenska myndlistarmenn og er þetta
stærsta sýning á íslenskri myndlist
sem haldin hefur verið í Bretlandi.
Þetta er farandsýning sem opnuð var
í Ferens listasalnum í Hull í október
síðstaliðnum. Sýningin kemur til
London frá Grimsby og fer síðan á
listahátíð í Brighton og förinni lýkur
í Edinborg næsta sumar.
Fjölmenni var við opnun sýningar-
innar í London og ávörp fyrir íslands
hönd fluttu Vigdís Finnbogadóttir,
forseti íslands og Helgi Ágústsson,
sendiherra. Fyrir Bretlands hönd
ávarpaði Richard Luce sýningargesti
og færði íslenskum stjórnvöldum
þakkir fyrir þessa góðu sendingu.
Þema sýningarinnar er íslenskt
landslag eins og íslenskir listmálarar
hafa túlkað það frá upphafi aldarinn-
ar til þessa dags. Elstu verkin eru
eftir frumkvöðla íslenskrar myndlist-
ar, þá Þórarinn B. Þorláksson,
Asgrím Jónsson og Jóhannes Sveins-
son Kjarval. Yngsti listamaðurinn
sem á verk á sýningunni er Georg
Guðni, fæddur 1961. Flest verkanna
eru í eigu Listasafns íslands og
Reykjavíkurborgar en þó eru mörg
úr einkaeign og er greinilegt að eng-
in fyrirhöfn hefur verið spöruð til
að gera sýninguna sem veglegasta.
Bera Nordal, forstöðumaður Lista-
safns íslands, sagði í samtali við
Morgunblaðið að undirbúningur að
sýninguni hefði staðið í nær þrjú ár
og hefði megin starfíð hvílt á herðum
tveggja breskra listfræðinga, þeirra
Juliaris Freeman og Michael Tucker.
Bera sagði sýninguna mikilvægan
áfanga í kynningu á íslenskri list á
erlendri grund. „Þetta er viðamesta
sýning á íslenskri myndlist sem hald-
in hefur verið á Bretlandi. Sýningin
gefur mjög góða mynd af því hvemig
íslenskir listmálarar hafa upplifað
íslenska náttúru í verkum sínum,
umbreytt henni og gefið táknræna
merkingu".
Sýningin er að mestu leyti kostuð
af íslenska ríkinu og Reykjavíkurborg
en fjölmargir aðrir aðilar hafa einnig
lagt henni lið. Sýningunni fylgir eigu-
leg og vönduð 130 bls. sýningarskrá
með greinum eftir Sigurð A. Magnús-
son, Halldór B. Runólfsson, John
Russel Taylor listgagnrýnanda The
Times og Michael Tucker, listfræðing.
Sýningin stendur í London til 8.
apríl og opnar síðan í Brighton þann
26. apríl.
Eiður sagðí að varlega áætlað,
samkvæmt kostnaðaráætlun fjár-
málaskrifstofu menntamálaráðu-
neytisins, fælu ný grunnskólalög
í.sér um 300 milljón króna kostn-
aðarauka. Á móti til lækkunar
kæmi aftur um 60 milljónir króna,
þar sem t.d. væri gert ráð fyrir
að sveitarfélögin tækju að sér
rekstur sérskóla fyrir fatlaða.
„Hér er ekki um að ræða þætti
sem heyra undir stofnkostnað,
heldur rekstrarkostnað. Talið er
samkvæmt þessu, að einsetinn
skóli geti kostað um þijá milljarða
í stofnkostnað," sagði Eiður. Hann
sagði að það þættu nú ekki góð
vinnubrögð að samþykkja í gríð
og erg frumvörp sem hefðu í för
með sér svo og svo mikinn út-
gjaldaauka fyrir ríkissjóð, á sama
tíma og helsti boðskapur stjórn-
valda væri sá að beita spamaði
og skera niður ríkisútgjöld.
„Menntamálaráðherra hefur verið
að senda stjómarflokkunum fram-
vörp, sem sum hver fela í sér mik-
inn útgjaldaauka. Sum þessara
framvarpa hafa verið afgreidd og
önnur ekki, eins og eðlilegt er,“
sagði Eiður.
„Niðurstaðan varð sú í þing-
flokki Alþýðuflokksins í haust að
við sendum framvarpið til nokk-
urra skólamanna úr okkar röðum
og báðum þá að yfirfara það. Það
hafa þeir gert og fyrir jól skiluðu
þeir okkur mjög ítarlegum athuga-
21150-21370
LARUS Þ. VALDIMARSSON framkvæmdastjori
EINAR ÞÓRISSON LONG, solumaður
KRISTINN SIGURJONSSON. HRL. lóggiltur fasteignasali
Til sýnis og sölu auk annarra eigna:
Góð íbúð við Vesturberg
3ja herb. á 2. hæð 85,8 fm nettó. Ný máluð. Parket. Stórar svalir.
Ágæt sameign. Vélaþvottahús. Útsýni. Góð lán.
Gott einbýlishús - hagkvæm skipti
Vel byggt steinhús, hæð og ris, um 80 + 65 fm auk kj. Mikið endurnýj-
að á vinsælum stað í Smáíbúðahverfi. Skipti æskileg á 3ja herb. eða
lítilli 4ra herb. íb. á 1. eða 2. hæð.
í smíðum á betra verði
Ennþá er óseld ein 4ra herb. íb. og tvær 3ja herb. íb. við Sporhamra.
Fullbúnar nú þegar undir trév. Sameign verður frágengin. Sérþvotta-
hús og bílsk. Frábær greiðslukjör. Byggjandi Húni sf.
í gamla góða Austurbænum
3ja herb. íb. mikið endurn. á 2. hæð við Rauðarárstíg og 4ra herb.
hæð með sérinng. við Snorrabraut á mjög góðu verði.
Ártúnsholt - Seljahverfi
Nokkur einbhús og raðhús. Margskonar eignaskipti möguleg. Teikn.
og nánari uppl. á skrifst.
í lyftuhúsi við Austurbrún
óskast 2ja herb. íb. meö útsýni. Ennfremur 2ja herb. íb. helst á 1. hæð
í lyftuhúsi eða góð jarðhæð í nágr.
Safamýri - Hlfðar - nágrenni
Þekktur athafnamaður óskar eftir sérbýli helst á einni hæð eöa vand-
aðri sérhæð 140-180 fm. Rótt eign verður borguð út, þar af við kaup-
samning kr. 5-8 millj.
Opiðidag frákl. 10 til kl. 16.
Til sölu ívesturborginni
3ja herb. góð íbúð
á 3. hæð við Dunhaga.
AIMENNA
FASTEIGNASAIAN
LAUGWEGn^ÍMA^Íl50^Í370
tongiM ináD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Siguijón Davíðsson í Kópa-
vogi skrifar mér einkar vinsam-
legt bréf sem ég þakka honum.
Hann spyr meðal annars:
„Hvert er málfarslegt heiti
þess fyrirbæris er staðamöfn
breytast svo við brenglun í fram-
burði, að upphafleg merking
orðsins tapast að fullu?“
Síðan tekur bréfritari eftirfar-
andi dæmi:
„Feitsdalur — bæjamafn í
Ketildölum, Amarfírði, verður
Feigsdalur (Feitsdals er getið í
þætti Hrafns Sveinbjamarsonar
í Sturlungu, bls. 378, íslendinga-
sagnaútgáfan frá 1948, 1.
bindi).
Loðkinnhamrar — bæjamafn
í Arnarfírði — verður Lokin-
hamrar. (Fæðingarstaður Guðm.
Gíslasonar Hagalíns rithöfund-
ar. Skv. sóknarlýsingu sr. Jóns
Ásgeirssonar á Álftamýri um
1850 er nafn bæjarins dregið
af fjallshlíðinni að norðanverðu
í dalnum, Loðkinn, og dalurinn
nefndur Loðkinnardalur. I Sturl-
ungu 3. bindi bls. 15, íslendinga-
sagnaútgáfan 1948 er bærinn
nefndur Lokinhamrar.)
Hreggstaðir — bæjamafn á
Barðaströnd — verður Rekstað-
ir, sennilega vegna áhrifa frá
dönskum yfirvöldum fyrr á tíð.
Fossvogur verður Foxvogur í
munni margra á höfuðborgar-
svæðinu."
Á þessi dæmi, sem Sigutjón
tekur, leggur umsjónarmaður að
svo stöddu engan dóm, og hann
getur ekki svarað upphafsspurn-
ingunni beint. En ég ætla að
minnast á málfyrirbrigði sem er
svipað.
I Orðabók Menningarsjóðs
segir svo um orðið alþýðuskýr-
ing: „óvísindaleg skýring, t.d. á
upprana orðs, byggð á yfirborðs-
kenndri líkingu þess við annað
orð (oftast óskylt að upprana).“
Þetta fyrirbæri munu Þjóð-
veijar á sínum tíma hafa kallað
Volksetymologie og lærðir
menn oft haft í lítilli virðingu.
Mig minnir að Helgi Hálfdanar-
son hafí nefnt þetta þjóðskýr-
ingu. Um þetta var mér kennt
í menntaskóla.
Nú vil ég sem sagt ekkert
fullyrða um hvort einhver þeirra
dæma, sem Siguijón Davíðsson
tók, megi flokka undir þjóðskýr-
ingu, en í sumum dæmunum
mætti svo vera að einhveiju
leyti. Menn reyna með henni að
gera sér skiljanlegra eitthvað
það sem áður gat dvalið skilning
þeirra. Þetta var oft þannig að
menn, sem ekki kunnu erlend
tungumál, reyndu að skýra fyrir
sér orð sem þaðan vora fengin.
Ég ætla því að taka nokkur
(gamansöm) dæmi af því tagi,
áður en ég skilst við þetta mál.
En vel mættu lesendur þáttarins
leggja orð í belg um þetta efni.
Læknar og hjúkranarfólk
sletta oft útlenda orðinu ópera-
sjón (operation) um læknisað-
gerðir (skurðaðgerðir). Óskóla-
gengin íslensk kona orti um
það, þegar hún fékk „opinsjón
á spítalanum". Væntanlega er
þetta hugsað sem það ástand
sem verður eftir uppskurð og
„sér í allt opið“.
Snjór er á latínu nix,”eignar-
fall nivis. Samsvarandi lýsingar-
orð er niveus=hvítur eins og
snjór, í kvenkyni nivea. Útlend-
ingar hafa búið til nivea créme,
snjóhvítt krem. En það bera
margir í andlit sér, kannski á
nefið, og því var það, að „ein-
hver kerlingin“ talaði um nefja-
krem, það var þó skiljanlegt.
Oft er bágt að vita hvað er
gert í gamni og hvað í alvöru.
Gríska orðið katastrophé fól í
sér merkinguna að kollvarpa eða
umturna og hefur verið tekið
upp í ýmis Evrópumál í merking-
unni stórslys, meiri háttar
ógæfa. Þetta orð er til í íslensku
gerðinni kattarstroffa, hvort
sem menn sjá nú fyrir sér hengd-
an kött eða ekki.
528. þáttur
Alkunna er hvernig menn
hafa leikið sér að því að breyta
túristum í túrhesta. Hlymrekur
handan kvað um alkunnan leið-
sögumann (Snorri var aftur lög-
sögumaður, en ekki leiðsögu-
maður, eins og sagt var á prófi):
Hann Stefán lét ekki á sig stúr festa,
þótt steyptist á rigningarskúr mesta.
Glaður í bragði
á brattann hann lagði
og teymdi á eftir sér túrhesta.
Margt erlent er sniðugt og eggjandi,
hvort orðmælt það fer eða hneggjandi.
Það má hefja upp glaum,
það má taka í taum,
en á túrhesta er ekki leggjandi.
Enn ætla ég að minnast á
framburðinn evró og ómyndina
,júró“ og þakka Merði Árnasyni
fyrir að hafa tekið í þennan
strenginn í útvarpsþætti. Vera
má að evrókort eigi litla von
að leysa „júrókard" af hólmi,
Evróvisjón er áréiðanlega ekki
vonlaust, því enn erum við sem
betur fer ekki svo forenskaðir
að segja „Júrópa“ fyrir Evrópa.
Sigurður Ægisson í Bolung-
arvík segir mér eftirfarandi:
„Þegar ég var að kenna 9. bekk
í Grannskólanum á Djúpavogi
hér um árið, fann ég að nemend-
umir áttu erfítt með að læra og
muna núþálegu sagnimar. Sett-
ist ég þá niður eitt kvöldið og
hnoðaði sögnunum í þessa vísu
(ég lét sögnina knega vera í
gleymskunnar dái, en hafði eiga
neðan við, rétt eins og dulnefni
höfundar. Vísan leit þá svona út:
Þeir sem munu vilja vita
um vondar sagnir — og þær kunna,
skulu þurfa að muna mikið
og mega vísnagerð því unna.
Eiga.“
Þetta virtist hjálpa, segir Sig-
urður.