Morgunblaðið - 22.06.1990, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. JÚNÍ 1990
Gnpandi
málning
á grípandi
verði
((fítuitan
Síðumúla 15, sími 84533
V erðbólffan á
leið yfir strikið
eftir Vilhjálm
Egilsson
Verðlagsmál hafa verið víða
rædd á undanförnum vikum vegna
þess að allt stefnir í að framfærslu-
vísitala hækki nokkuð umfram þau
mörk sem sett voru í kjarasamning-
unum í febrúar. Viðmiðunarmörkin
hinn 1. september eru 146,4 stig
framfærsluvísitalan hinn 1. júnívar
komin í 145,4 stig. Næstu þijá
mánuði má vísitalan því aðeins
hækka um 1,0 stig eða um 0,7%.
Fyrirtækin hafa tekið
á sig hækkanir
Yfírlit yfir verðhækkanir á und-
anförnum mánuðum og lengra aftur
í tímann bendir til þess að fyrirtæki
hafi almennt haldið mjög varlega á
málum og tekið á sig kostnaðar-
hækkanir. Frá maí 1988 til júnf
1990 hækkaði framfærsluvísitalan
um 45,4%. Á sama tíma hafa laun
hækkað um 33% en meðalverð á
erlendum gjaldmiðlum um 50%. Að
viðbættri erlendri verðbólgu hefur
innflutningsverð hækkað um 62%.
Enginn flokkur framfærsluvísi-
tölunnar hefur hækkað svo mikið.
Þeir liðir sem hafa hækkað minnst
eru búvörur í verðlagsgrundvelli,
aðrar innlendar mat- og drykkjar-
vörur og opinber þjónusta sem hafa
hækkað á bilinu 36%-38%. Önnur
þjónusta hefur hins vegar hækkað
í takt við vísitöluna eða um 45%.
Áfengi og tóbak hefur á tímabilinu
hækkað um 42% (hækkað um
47%-48% að viðbættri síðustu
hækkun) og húsnæðiskostnaður
hefur hækkað um 40,7%.
Innfluttu vörurnar sem hvað við-
kvæmastar eru fyrir breytingum á
gengi hafa yfirleitt hækkað mun
minna en innflutningsverðlag.
Bílar, bensín og varahlutir hafa
hækkað um 62% eða svipað og inn-
flutningsverðlagið meðan innfluttar
mat- og drykkjarvörur hafa hækkað
um 55,5% og aðrar innfluttar vörur
hafa hækkað um 49,6%.
Almennt hafa því fyrirtæki hald-
ið mjög í við verðhækkanir á því
samdráttarskeiði sem verið hefur
síðustu tvö árin og gildir þar einu
í hvaða atvinnugrein þau starfa.
Síðustu mánuðir tíðindalitlir
Verðþróunin síðustu mánuðina
sýnir nokkuð það sama. í heild hef-
ur framfærsluvísitalan hækkað um
4.4% frá áramótum. Nánast engin
hreyfing er á búvörum og öðrum
innlendum mat- og drykkjarvörum.
Innfluttar mat- og drykkjavörur
hafa hækkað um 3,9% sem virðist
vera í takt við hækkun innflutnings-
verðlags.
Innlendar vörur aðrar en matvör-
ur hafa hækkað um 5,3% og inn-
fluttar vörur aðrar en matvörur og
bílavörur hafa hækkað um 6,4%.
Þetta er nokkuð umfram vísitölu-
hækkunina í heild en verður að
skoðast í ljósi hækkunarinnar
síðustu tvö árin.
Hækkanir á bílum, bensíni og
opinberri þjónustu voru á bilinu
2,5%-2,7% frá áramótum sem ekki
getur talist stórvægilegt. Önnur
þjónusta var hins vegar sá liður sem
hækkaði mest frá áramótum eða
um 7,2%. Hér vega hins vegar
þungt liðir sem eru árstíðabundnir
og koma inn einu sinni á ári eins
og fargjöld og þess háttar.
Þessar tölur benda til þess að
fyrirtæki hafi lítið getað hreyft sig
í verðlagningu það sem af er árinu
og þau eru greinilega hrædd við
að hækka verð. Markaðsaðstæður
hafa ekki breyst til hins betra al-
mennt séð. Þótt merkja megi bata
í sumum greinum eru áframhald-
andi erfiðleikar í öðrum.
Vísitalan framúr 1. september
Þjóðhagsstofnun hefur spáð því
að framfærsluvísitalan fari 0,6%
fram úr viðmiðunarmörkum hinn
1. september. Þetta þýðir um 0,4%
hækkun á mánuði þessa þtjá mán-
uði fram í september. Árshraði
verðbólgunnar frá júní til september
yrði samkvæmt þessu um 5%.
Þessi spá virðist óneitanlega í
bjartsýnni kantinum og ekki kæmi
á óvart þótt verðhækkanir yrðu
heldur meiri. Þess ber sérstaklega
að geta að á þessu tímabili er verið
að stytta og síðan að afnema
greiðslufrest á virðisaukaskatti í
tolli á almennum vörum sem kallar
á aukna fjárbindingu við innflutn-
ing og þar með aukinn vaxtakostn-
að og margvíslega óhagkvæmni.
Niðurfelling greiðslufrests þar
sem hann hefur verið nýttur hækk-
ar væntanlega verð á viðkomandi
vörum um l%-2% og framfærslu-
vísitöluna um 0,2%-0,3%.
Eftirspurn skiptir meira máli
Eftirspurnarástandið á markaðn-
um hefur mikið að segja um verð-
lagsþróun þegar tölurnar eru orðnar
svo lágar sem raun ber vitni. Þau
batamerki sem almennt var talið
að ættu að vera komin fram í byij-
un sumars hafa látið á sér standa
og engin uppsveifla virðist vera
farin af stað í efnahagslífinu.
Fiskafli hefur verið minni en
gert var ráð fyrir. Þorskaflinn er
nú 21.000 tonnum minni en á sama
tíma í fyrra sem var svo sem ekki
annað en vænta mátti. Á móti hef-
ur verið veitt nokkru meira af ýsu,
ufsa og karfa en í fyrra. Það sem
gerir þó gæfumuninn er að grálúðu-
veiði er 21.000 tonnum minni en á
sama tíma í fyrra. Þrátt fyrir verð-
hækkanir á afurðum hefur tekju-
myndunin í sjávarútveginum verið
minni en við mátti búast og eftir-
spumaráhrifin í efnahagslífinu af
þeim sökum því engin.
Álsamningurinn hefur heldur
ekki séð dagsins ljós og það hefur
slegið á fyrri væntingar um að upp-
sveiflan væri að hefjast. Þá er ljóst
að fyrirtæki halda mjög að sér
höndum með fjárfestingar í hús-
næði og byggingariðnaðurinn er
ekki á því skriði sem vænta mátti.
Eftirspurnarástandið á markaðn-
um er því þannig almennt að það
ætti að hamla verðhækkunum og
þær ættu fyrst og fremst að taka
mið af brýnustu kostnaðartilefnum.
Á einstaka sviðum atvinnulífsins
er þó farið að rofa til og markaðsað-
stæður geta leyft hækkanir. Slík
tilfelli ættu þó að vera undantekn-
ing fremur en regla.
Hægt að segja „nei“
við launaskriði
Nokkrar vangaveltur hafa verið
um það hvort launaskrið væri að
fara í gang og þá sérstaklega í
verslun og þjónustu. Ljóst er starfs-
fólk sem hefur mátt þola lækkun á
kaupmætti er orðið langþreytt eftir
raunverulegum launahækkunum og
Iítið þarf að gerast til þess að vænt-
ingar vakni um launahækkanir
umfram samninga. Sjálfsagt hafa
flestir stjórnendur orðið fyrir ásókn
starfsfólks í launahækkanir en
ástandið á vinnumarkaðnum hefur
verið slíkt að unnt hefur verið að
standa á móti hækkunum.
Þegar til kastanna kemur eru það
fyrst og fremst markaðsaðstæður á
vinnumarkaðnum sem ráða því
hvort launaskrið fer af stað og í
hveijum mæli það verður. í sir.ni
einföldustu mynd virkar vinnu-
markaðurinn þannig að starfsfölkiið
leitar við og við eftir launahækkun-
um. Stjórnendur hafa getað sagt
einfalt „nei“ og fólkið hefur haldið
Vilhjálmur Egilsson
„Þessar tölur benda til
þess að fyrirtæki hafi
lítið getað hreyft sig í
verðlagningu það sem
af er árinu og þau eru
greinilega hrædd við
að hækka verð.“
áfram að vinna sín störf. Þegar
eftirspurn eftir vinnuafli vex eiga
stjórnendur hins vegar á hættu ef
þeir segja „nei“ að fólkið hætti og
fari í önnur störf þar sem betri laun
eru í boði. Þá geta þeir átt á hættu
að missa frá sér starfsfólkið sem
er margfalt dýrara en að hækka
launin.
Enginn stjórnandi getur þannig
lokað augunum fyrir því að hann
starfar á lifandi og ákaflega virkum
vinnumarkaði. Lögmál vinnumark-
aðarins eru markaðslögmálin og
fyrirtækin verða að gera það upp
við sig hvort þau ætla að vera með
á þeim markaði eða ekki.
Fer vísitala 1% yfir strikið?
Óhætt er að fullyrða að full mik-
il bjartsýni felst í þeirri spá að fram-
færsluvísitalan hækki einungis um
0.4% að jafnaði á mánuði næstu
þijá mánuði. Mörg fyrirtæki hafa
greinilega hlýtt kalli og setið á
hækkunum þrátt fýrir kostnaðartil-
efni frá því á fyrra ári. Það gengur
ekki upp til lengri tíma. Verðhækk-
anir af þessum völdum eru þó varla
stórvægilegar en ekki kæmi á óvart
þótt framfærsluvísitalan hækkaði
um 0,6%-0,7% að jafnaði á mánuði
fram í september, sérstaklega ef
ríkisstjórnin heldur til streitu þeirri
ákvörðun sinni að stytta og síðan
afnema greiðslufrest á virðisauka-
skatti í tolli.
Samband ungra sjálfstæðismanna 60 ára:
Ungir sjálfetæðismenn í sextíu ár
A
eftirArna Sigurðsson

Nýbýlavegi 18,
simi 91-641988
Laugardaginn 23. júní nk. mun
ungt sjálfstæðisfólk og velunnarar
SUS fagna 60 ára afmæli Sam-
bands ungra sjálfstæðismanna, með
afmælishátíð í Hótel Valhöll á Þing-
völlum.
Samband ungra sjálfstæðis-
manna var stofnað á Þingvöllum
27. júní 1930 af hópi ungra og
áhugasamra sjálfstæðismanna, sem
margir hveijir áttu eftir að gegna
mikilvægum trúnaðarstörfum bæði
á vettvangi flokks og þjóðar.
Öflugt starf Sambands ungra
sjálfstæðismanna er lifandi minnis-
varði um framsýni frumheijanna.
Nú sextíu árum síðar er Samband
ungra sjálfstæðismanna orðið
öflugasta fjöldahreyfmg ungs fólks
á íslandi, trú uppruna sínum og
hugsjónum þeim sem fæddu hana
af sér.
Yfirskrift afmælisársins er
Kraftur nýrrar kynslóðar, og ber
með sér það hlutverk SUS að vera
vaxtarbroddur Sjálfstæðisflokksins,
sá gróandi sem glæðir styrkan stofn
sjálfstæðisstefnunnar sífellt nýju
lífi og vinnur henni nýja fylgismenn
úr röðum íslensks æskufólks.
Á vettvangi ungra sjálfstæðis-
manna hafa margir þeirra, sem
síðar hafa skipast í forystusveit
flokksins, þreytt frumraun sína í
stjórnmálastörfum og fengið tæki-
færi til að þróa og þroska hæfileika
sína og stjórnmálavitund, ásamt
miklum ijölda annars æskufólks
sem síðar hefur haft mótandi áhrif
á samfélagið hvert með sínum
hætti.
Einn þeirra, Geir Hallgrímsson,
fyrrum formaður Sjálfstæðisflokks-
ins og forsætisráðherra, sat í stjóm
SUS frá 1953 til 1955 og var for-
maður þess frá 1957 til 1959. Geir
Hallgrímsson verður heiðursgestur
afmælishátíðarinnar á Þingvöllum
nk. laugardag þar sem hann verður
sérstaklega heiðraður fyrir framlag
sitt og stuðning við hugsjónir ungra
sjálfstæðismanna.
Ungt sjálfstæðisfólk og þeir sem
léð hafa SUS krafta sína á undan-
förnum árum og áratugum em sér-
staklega velkomnir á afmælishá-
tíðina sem fram fer nk. laugardag.
Dagskrá hennar hefur verið auglýst
sérstaklega.
Höfundur cr formnður
afmælisnefhdar Sambands ungra
sjálfstæðismanna og situr í stjórn
þess.