Morgunblaðið - 29.07.1990, Qupperneq 32

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. JULI
Sindri Freysson
Jerry Meyer vinnur í safni sínu
inga sem safna mynt og við höfum
skipts á íslenskum einkapeningum.
Fyrir fáeinum árum fór ég að hafa
sérstakan áhuga á íslenskum
tunnumerkjum (síldarpeningum)
vegna þess hve skemmtileg þau eru
og hef margsinnis heimsótt ísland.
Þar hef ég ferðast hundruð kíló-
metra til að komast yfir einstök
merki. Á íslandi hef ég líka skoðað
söfn, í einkaeign og í opinberri eign,
m.a. safn Seðlabankans, en ég dá-
ist mjög að umfangi og uppsetn-
ingu þess safns, sem er nútímaleg
og vönduð.
— í hvernig ásigkomulagi er
peningurinn?
Hann lítur út fyrir að hafa verið
notaður mikið, er ögn máður. Hann
vr þó aldrei notaður í þeim tilgangi
sem hann var gerður, bannið tók
gildi áður en það varð. En mér
þykir líklegt að hann hafi verið
notaður sem leikfang eða jafnvel í
spilaleiktæki, ég þekki dæmi þess
að ótrúlegustu peningar hafa verið
notaðir á slíkan hátt.
— Af hveiju finnst peningurinn
nú en ekki t.d. fyrir hálfri öld?
Svo stutt er síðan menn fóru að
huga að einkamynt, finna hana og
varðveita, að fyrirgrennslan hefur
enn ekki verið nægilega ýtarleg og
mörg lönd liggja ókönnuð á því
sviði. Ég held að mynt Grams-
verslunarinnar hafi verið slegin í
Englandi, en flestir slíkir peningar
voru slegnir í Danmörku og Þýska-
landi.
— Er uppiagið þá e.t.v. til og
líklegt að fleiri peningar finnist?
Það er möguleiki en ekki senni-
legt með tilliti til þess langa tíma
sem peningurinn hefur verið heill-
um horfinn, tíminn vinnur á öllum
möguleikum. Menn hafa staðið
uppi eftir bannið með einhvern ótil-
greindan fjölda í höndunum, hugs-
anlega hafa þeir látið stöðva frek-
ari sláttu og einungis fengið örfá
eintök, e.t.v. hefur upplagið verið
brætt upp að nýju. Þetta eru þó
aðeins getgátur en uns sannleikur-
inn er ljós, eru allra gátur galopn-
ar. Hitt er víst að mót peninga
voru yfirleitt eyðilögð, þau voru
brædd upp eða þeim fleygt. Af
hveiju þessi tiltekni peningur hefur
varðveist en ekki aðrir, veit ég
ekki, en hitt veit ég að mér hlotnað-
ist sá heiður og ánægja að finna
hann og það nægir mér að sinni.
Mér er það einnig gleðiefni að geta
vakið athygli íslenskra vina minna
á tilvist peningsins.
— Hvað verður um peninginn
nú?
Það er ekki fullljóst, að vísu er
eðlilegt að hlutir sem þessi finnist
í söfnum manna sem safnað hafa
jafn lengi og ég en ekki í opinber-
um söfnum, en hins vegar er það
alveg á huldu hvar peningurinn
hafnar að lokum.
Að sinni sómir hann sér prýði-
lega hjá mér, við getum spurt að
leikslokum.
„Ekki einstakur í sinni röð,
einungis einstakur ...
Dagsdaglega er hann einn þeirra
fáu útvöldu sem hafa samneyti við
djásn dönsku krúnunnar. Hann
ræðir fúslega og af hreykni um
dýrgripi hennar, en glóðin sem
kemur upp í augun er talið berst
að fjölbreyttu safni hans er önnur
og bjartari. Þar skilur að stolt þess
sem geymir og stolt þess sem á.
Opinn gluggi rammar inn Rosen-
borgarhöll og vopnaða verði sem
stika hjá.
Tíðindarmaður Morgunblaðsins
situr að spjalli hjá Jerry Meyer,
dönskum safnara sem fundið hefur
áður óþekktan kjörgrip í myntsögu
íslands: Vörupening — en af því
kviknar sú spuming:
— Hvað er vörupeningur?
Vörupeningar og vöruseðlar
voru gjaldmiðill sem kaupmenn og
útgerðarmenn gáfu út. Þeir
greiddu laun og fleira með þessari
vörumynt. Yfírleitt gátu menn ekki
notað peningana annars staðar en
hjá viðkomandi kaupmanni til að
fá vörur. Fáeinir kaupmenn tóku
við vörupeningum annarra en
greiddu þá lægra verði, auk þess
fengu menn yfirleitt afslátt af vör-
um ef þeir greiddu með ríkismynt,
sem þá var dönsk og íslensk. Með
vörupeningum þurftu menn að
greiða vöru fullu verði. Þar af leiddi
að laun sem greidd voru út í vöru-
mynt voru greidd með afföllum,
kaupmenn högnuðust en hinn al-
menni launþegi galt fyrir. Þetta
var sjálfstætt efnahagskerfi og
gekk í berhögg við veldi konungs.
Notkun vörupeninga var því bönn-
uð með lögum árið 1901, en við-
skipti með vörumynt voru algen-
gust á seinni hluta 19. aldar. Versl-
un dansks kaupmanns á Þingeyri,
N. Christians Grams, lét slá síðustu
peninga fyrir gildistöku bannsins
1902. Hann hafði tekið við verslun
föður síns en stundaði einnig út-
gerð. Vitað var um sláttu á 10
eyringi og 25 eyringi og talið að
króna og túkall hefðu einnig verið
slegnir, þó slíkir peningar hafa
aldrei fundist.
— En hvað er markvert við
vörupeninginn sem þú fannst?
Af útgáfu Grams eru þekktir
tveir 10 eyringar og einn 25 eyring-
ur, annar 10 eyringurinn var seldur
á uppboði í Kaupmannahöfn í febr-
úar 1981 og var þá sleginn á
10.000 danskar krónur eða um
100.000 íslenskar krónur og var
metverð, óhætt er að tvöfalda þá
tölu á núverandi verðlagi. Síðan
var hann seldur myntsafni Seðla-
bankans en það geymir þá peninga
Grams sem vitað er um. En 50
eyringurinn sem ég rakst á, var
með öllu 'oþekktur og hefur ekki
verið vitað um hann í tæpa öld. I
þessu felst mikilvægi hans en einn-
ig er sögulegt gildi hans ótvírætt.
— Hvemig rak myntina á ijörur
þínar?
50 eyringurinn, sem nú er kominn í leitirnar.
Af útgáfu Gramsverslunar voru þekktir fyrir 10 aura peningur
og 25-eyringur. Þessar myndir eru úr sérprentinu Islenskur einka-
gjaldmiðill og ýmis greiðsluform eflir Anton Holt. Þar segir, að
heyrst hafi að 1 og 2 krónupeningar hafi verið slegnir, en hvorug
gerðin fyrirfinnist í dag. Ekki er minnst á 50 aura pening.
Ég stóð í búð í miðbæ Kaup-
mannahafnar þegar ég sá skyndi-
lega pening sem ég hafði aldrei
áður séð eða heyrt um, þetta var
50 eyringur frá verslun N. Chr.
Grams. Ég gerði mér fljótt grein
fyrir að þetta var einstæður fund-
ur. Ég greiddi uppsett verð, hélt
heimleiðis og staðfesti að penings-
ins var hvergi getið í íslenskum
ritum um mynt. Ég rakst á pening-
inn af hreinni tilviljun en það var
engin tilviljun að ég bar kennsi á
hann og gildi hans.
Ég grennslaðist nánar fyrir
um þessa staðhæfingu.
Já, ég hef haft áhuga á sögu
síðan ég varð stálpaður, kannski
vegna þess að ég fékk góðar eink-
unnir í skóla, á méðan aðrir strák-
ar léku fótbolta fór ég á söfnin.
1962 varð ég meðlimur í mynt-
safnarafélagi óg safnaði mest
dönskum peningum, ásamt pening-
um frá nýlendum þeirra, s.s. Is-
landi. Sérstakan áhuga hafði ég á
seðlum, en þá voru ekki margir sem
söfnuðu þeim og seðlar voru ósráð-
ir að mestu leyti. Ég gekk í mynt-
safnaraklúbb um 1970 og við gáf-
um út fyrstu stóru bókina um
danska peningaseðla. En ég hætti
að safna seðlum vegna þess hve
dýrir þeir voru orðnir, of margir
höfðu nú áhuga. Fyrir ellefu árum
fór ég síðan að grúska í einka-
mynt, en einkamynt skiptist m.a.
í spilapeninga, sporvagnapeninga,
gaspeninga og fleira.
Vörupeningar og brauðpeningar,
sem eru séríslenskt fyrirbrigði, telj-
ast til einkamyntar. Áhuginn óx
stig af stigi og nú er ég heltekinn
af þessu sviði söfnunar. Safn mitt
í dag inniheldur mörg þúsund ein-
tök og er það stærsta í einkaeign
í heiminum. Engu skiptir hvar
einkapeningur var notaður í danska
konungsríkinu, Reykjavík, St.
Thomas eða Kaupmannahöfn, hann
vekur áhuga og forvitni. Milli 1965
og 1970 var haldið uppboð með
þúsundum einkamynta og þar keyt-
pi ég nokkra peninga sem metnir
voru á fáeinar krónur en fóru á
tugföldu því verði. Síðasta áratug
hef ég verið í sambandi við Islend-
r.. x<m%. •*’ " .... . iiiL
RABA UGL YSINGAR
íbúð óskast
Hefi verið beðinn að útvega íbúð til leigu,
(sérhæð, raðhús eða lítið einbýlishús) í Vest-
urbæ eða miðbæ. Leigutími a.m.k. 2 ár.
Öruggar greiðslur.
Ágúst Fjeldsted hrl.,
Ingólfsstræti 5,
sími 22144.
Lagerhúsnæði óskast
Húsnæði 500-1000 fm með góðri aðkomu
óskast til leigu. Æskileg staðsetning er Vest-
urbær Reykjavíkur.
Um er að ræða mjög þrifalega og hljóðláta
starfsemi.
Áhugasamir vinsamlega leggi inn nafn og
símanúmer á auglýsingadeild Mbl. merkt:
„Lager-8373“ fyrir 2. ágúst nk.
3ja herbergja íbúð óskast
Blómabúðin Dalía, Grensásvegi 50, óskar
eftir 3ja herbergja íbúð á leigu fyrir eina af
starfsstúlkum sínum. Æskileg staðsetning
Smáíbúðar hverfi eða nágrenni. Leigutími
getur verð 1 eða 2 ár. Mjög góð meðmæli.
Upplýsingar gefa Þórir eða Lára.
Blómabúðin Dalía,
sími 689120.