Morgunblaðið - 30.12.1990, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 1990
eftirlit með verðlag’i hefur haft
gífurleg áhrif og aukið tiltrú á gildi
þessa samnings. Ef seinni hluti
samningstímans tekst jafn vel og
sá fyrri er ekki að efa að kjarasamn-
ingarnir sem undirritaður voru 1.
febrúar sl. munu marka tímamót
og leggja grunninn að raunhæfari
kjarasamningum hér á landi í
framtíðinni.
Fikverðsþróun og aflamiðlun
Um svipað leyti og dró til tíðinda
í kjarasamningum rann út gildistími
almenns botnfiskverðs hjá Verð-
lagsráði sjávarútvegsins. Eftir mik-
il fundarhöld náðist samkomulag
um 3% hækkun almenns fiskverðs
auk sérstaks heimalöndunarálags
ef fiskiskip Iandaði yfir 70% í
p heimahöfn, og gat þetta álag num-
ið allt að 12% ofan á verðlagsráðs-
verð væri öllum afla landað til
vinnslu í heimahöfn. Samdráttur í
þorskveiðum og minni grálúðuafli,
ásamt háu verði á fiskmörkuðum
erlendis,. hafa leitt til mikillar verð-
hækkunar hráefnis á fiskmörkuðum
innanlands. Varð þetta til þess að
þrýstingur á hækkun heimalönd-
unarálags jókst verulega.
Samhliða verðákvörðun í febrúar
sl. var komið á aflamiðlun sem í
eiga sæti fulltrúar fiskseljenda, sjó-
manna, fiskkaupenda og fisk-
vinnslufólks. Með þessu móti var
komið á eina hönd leyfisveitingum
til útflutnings á ísfiski í gámum og
siglinga fiskiskipa með ísfisk á er-
lendan markað. Helstu samtök í
útgerð og fiskvinnslu höfðu áðúr
ályktað um nauðsyn þess að stjórn
á þessum útflutningi væri í höndum
hagsmunaaðila. Allar skammtanir
og leyfisúthlutanir hljóta að valda
deilum og hefur aflamiðlun ekki
sloppið við gagnrýni. Engu áð síður
leikur ekki á því vafi að takmarkan-
ir á útflutningi á gámafiski og sigl-
ingum eiga stóran þátt í mjög háu
verði fyrir íslenskan fisk á fisk-
• mörkuðum erlendis.
Ný lög um stjórn fiskveiða og
verðjöfnunarsjóð
sjávarútvegsins
Á Alþingi sl. vor voru samþykkt
ný lög um stjórn fiskveiða og taka
þau gildi um áramót. Mikil óvissa
um framgang þessa mikla hags-
munamáls sjávarútvegsins var farin
að hafa veruleg áhrif í greininni.
Miklu skiptir fyrir íslenskan sjávar-
útveg að niðurstaða skuli nú komin
1 málið. Meðal fiskvinnslumannaeru
skiptar skoðanir um ágæti þess að
fiskveiðikvótinn skuli bundinn ein-
göngu við skip. Þrátt fyrir nokkurn
ágreining meðal fiskvinnslumanna
um málið hygg ég að mikill meiri-
hluti þeirra hafi talið nauðsynlegt
að ljúka málinu með þeim hætti sem
'gert var. Frekari ágreiningur innan
þings og úti í þjóðfélaginu hefði
getað kallað yfir sjávarútveginn
auðlindaskatt í formi veiðigjalds
sem hefði gert stöðu fiskvinnslunn-
ar enn verri.
Á allra síðustu dögum þingsins
í vor voru samþykkt ný lög um
Verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins
er tóku gildi 1. júní sl. Jafnframt
féllu niður eldri lög um Verðjöfnun-
arsjóð fiskiðnaðarins. Helstu sam-
tök í útgerð og fiskvinnslu höfðu
lagst gegn hugmyndum að þessum
nýja sjóði og töldu að frekar ætti
að vera heimilt að stofna sérstaka
" sveiflujöfunarsjóði innan sjávarút-
vegsfyrirtækja. Engu að síður varð
það ofan á að stofna nýjan Verð-
jöfnunarsjóð. Vegna verðhækkana
á botnfiskafurðum eru hafnar inn-
borganir í botnfiskdeildir nýja sjóðs-
ins. Af fob skilaverði útflutnings í
ágúst var innborgun 1%, sem kom-
in er í 3,9% í desember og frá ára-
mótum verður innborgun í sjóðinn
4,5% vegna botnfiskafurða.
Staða vinnslugreinanna
Á þessu ári hefur verð botnfisk-
furða hækkað verulega eða um 32%
á frystum fiski og um 38% á salt-
fiski í íslenskum krónum. Þá hefur
fjármagnskostnaður lækkað mikið
vegna minnkandi verðbólgu og
minni vaxtakostnaðar, svo sem á
afurðalánum þar sem greiðslutími
• þeirra hefur styst vegna tlðari af-
skipana og minna birgðahalds hús-
anna. Hráefnisverð til botnfisk-
vinnslunnar hefur að mati SF
hækkað að meðaltali um 33% frá
áramótum að meðtalinni grunn-
verðshækkun Verðlagsráðs frá 1.
desember. Launakostnaður hefur
hækkað um rúmlega 6% og annar
tilkostnaður vinnslunnar um tæp
10%.
Samkvæmt mati Samtaka fisk-
vinnslustöðva hefur afkoma botn-
fiskvinnslunnar í heild verið um
núllið mest allt þetta ár þar til nú
síðustu tvo mánuðina. Afkoman er
mjög misjöfn á milli fyrirtækja og
ræður hráefnisverðið þar. í afkomu-
mati okkar, miðað við skilyrði um
þessi áramót, er vinnslan í heiid
rekin með 1% tapi, miðaði við 8%
ávöxtun stofnfjár, þegar búið er að
taka tillit til 4,5% innborgunar í
Verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins.
Undanfarin ár hefur síld verið
söltuð í 250 þúsund tunnur að jafn-
aði ár hvert. Þessi mikla söltun
hefur að veruiegu leyti byggst á
söltun fyrir sovéska markaðinn, en
um 60-70% af magninu hafa farið
þangað. Vegna mikilla efnahagserf-
iðleika í Sovétríkjunum hefur enn
ekki fengist staðfesting um af-
greiðslur frá yfirstandandi vertíð.
Verður það verulegt áfall fyrir
greinina ef þessi viðskipti falla nið-
ur, en samningar síðasta árs voru
að verðmæti um 1,2 milljarðar
króna. Vel hefur gengið að selja á
aðra markaði og er í sumum tilfell-
um um verulega aukningu að ræða
frá fyrra ári.
Loðnuveiði á þessu hausti hefur
brugðist að verulegu leyti og
síðustu fréttir af loðnuleit og mati
fiskifræðinga á stofnstærð loðnunn-
ar gefur ekki tilefni til bjartsýni
um að frekari veiðar verði leyfðar
á þessum vetri. Þetta er gífurlegt
áfall fyrir loðnuverksmiðjurnar,
sem margar hveijar hafa fjárfest í
nýjum búnaði til vinnslu gæða-
mjöls. Tapið sem þjóðarbúið verður
fyrir ef þessi veiði bregst á yfir-
standandi vertíð er talið nema á
fjórða milljarð.
Á árinu 1990 hefur markaðsverð
á frystri pillaðri rækju lækkað um
15% vegna aukins framboðs frá
Norðurlöndunum. Nýtt hráefnis-
verð rækju verður ákveðið um miðj-
an janúar. Við þá verðákvörðun
þarf að taka mið af markaðsað-
stæðum og því að ástand rækju-
stofns er gott og kvóti hefur verið
aukinn. Markaðsverð á hörpudiski
hefur hækkað, eftir slæm ár bæði
1988 og 1989, og Verðlagsráðsverð
á hörpudiski hefur/hækkað langt
umfram annað fiskverð. í því sam-
bandi hefur verið tekið tillit til
markaðsverðs afurðanna. Persa-
flóadeilan og gífurleg hækkun olíu-
verðs í kjölfarið hafa haft veruleg
áhrif á viðskiptakjör þjóðarinnar. I
stað viðskiptabata umfram forsend-
ur kjarasamninga, vegna mikilla
hækkana á útfluttum sjávarafurð-
um, eru viðskiptakjör nú Iakari en
í ársbyrjun. Olíuhækkunin er gífur-
legt áfall fyrir sjávarútveginn og
allt þjóðarbúið.
Fækkun og samruni
fiskvinnslufyrirtækja
Niðurstöður rannsókna Hafrann-
sóknarstofnunar á ástandi nytja-
stofna við Island ásamt tillögum
um þorskveiðar á árinu 1991 gefa
ekki tilefni til að ætla að heimiluð
verði mikil aukning í þorskveiðum
á næstu árum. Vaxandi útflutning-
ur á ferskum fiski í gámum, sigling-
ar á erlendan markað, fjölgun
frystitogara og samdráttur í þorsk-
veiðum hafa aukið á þennan vanda.
Samtök fiskvinnslustöðva hafa
hvatt félagsmenn til að íhuga í
ríkari mæli_ samvinnu og samruna
fyrirtækja. í nokkrum tilvikum hafa
fyrirtæki sameinast að undanförnu,
en hlutirnir ganga hægt af ýmsum
ástæðum. Viðbúið er að þróúnin í
fiskvinnslu á næstu árum verði
annars vegar í smærri fyrirtæki
með fáa starfsmenn og hins vegar
í stærri fyrirtæki í útgerð og fisk-
vinnslu en nú þekkjast. Á árinu
1990 er útlit fyrir að um 250 fisk-
vinnslufyrirta;ki kaupj yfir 100 tonn
af hráefni upp úr sjó til botnfísk-
vinnslu. Sambærilegar tölur 1989
voru 258, 1988 voru þau 279 og
árið 1987 voru fyrirtækin 275.
En málið snýst ekki eingöngu
um fjölda fiskverkenda. Það snýst
um byggðastefnu, sameiningu
sveitarfélaga og stækkun atvinnu-
svæða. Engu að síður verður ekki
hjá því komist að taka á þessu
máli fyrr en síðar, enda eiga mörg
fiskvinnslufyrirtæki ekki möguleika
á því að ganga í gegnum enn eina
skuldbreytingu vegna mikilla
skulda sem á þeim hvfla.
Harðnandi samkeppni og
útlitið framundan
Við sjáum fram á harðnandi sam-
keppni um takmarkað hráefni. Toll-
ar Evrópubandalagsins á unnum
fiskafurðum vega sífellt þyngra og
skapa óþolandi mismunun fyrir
fiskvinnsluna hér á landi gagnvart
fiskvinnslu í EB-ríkjunum. Við ótt-
umst styrkjakerfi EB og þá gríðar-
legu fjármuni úr sameiginlegum
sjóðum bandalagsins er veija á til
uppbyggingar fiskvinnslu hjá
bandalagsþjóðunum á árunum
1991-1993. Við höfum margt með
okkur í þeirri hörðu samkeppni sem
framundan er, svo sem gott hrá-
efni, afburða verkkunáttu og mikla
reynslu og þekkingu í markaðsmál-
um sjávarafurða. Harðnandi sam-
keppni í framtíðinni gerir enn meiri
kröfur til stjórnenda íslenskra fisk-
vinnslufyrirtækja. Hvernig okkur
reiðir af í samkeppni við evrópska
fiskvinnslu fer mikið eftir niður-
stöðum samninga við EB, vegna
tolla á íslenskar fiskafurðir, og sam-
keppnisaðstöðu okkar vegna þróun-
ar styrkjakerfis EB í framtíðinni.
Framtíðarmöguleikar íslenskrar
fiskvinnslu felast ekki síst í því
efnahagsumhverfi sem stjórnvöld
og aðilar vinnumarkaðarins ráða
mestu um. Þjóðarsáttin sem fólst í
kjarasamningunum fyrr á þessu
ári, með mikilli lækkun verðbólgu
og fjármagnskostnaðar í kjölfarið
ásamt háu verði á flestum sjávaraf-
urðum, fær okkur til að líta örlítið
bjartari augum fram á veginn.
Að endingu sendi ég öllum þeim
sem starfa við sjávarútveg og lands-
mönnum öllum bestu nýársóskir
með ósk um að árið 1991 megi
verða landsmönnum til hagsældar.
Þorsteinn Gíslason
fiskimálastjóri:
Árið 1990
var íslensku
þjóðinni
gjöfult
Á því ári sem nú er að kveðja
var sjávarútvegurinn þjóðinni gjöf-
ull og áhrifamikill. Það ber að þakka
miklum og verðmætum botn-
fiskafla.
Árið 1990 var sjöunda árið í röð
sem sjávarafli íslendinga verður
meiri en 1,5 milljón lestir. Ársaflinn
verður nánast sá sami og 1989.
Samkvæmt áætlun er verðmæti
aflans upp úr sjó um 45,2 milljarð-
ar króna, en var 1989 37,3 milljarð-
ar og hefur þá aukist um rúmlega
21% milli ára.
Þá er áætlað að andvirði útflutn-
ings verði ujp 71,5 milljarðar króna
á móti 58,3 miiljörðum 1989.
Þorskaflinn verður um 322 þús-
und lestir, sem er um 9% minna en
1989, en þá var hann 354 þúsund
lestir. Samdráttur í þorskafla hefur
afgerandi áhrif, því oft hefur hann
gefið 40-45% af heildarútflutnings-
verðmætunum.
Ýsuaflinn eykst um 4,8% frá
fyrra ári, eða úr 62 þúsund lestum
í 65 þúsund lestir.
Þá eykst ufsaaflinn um 20%.
Hann var 80 þúsund lestir árið
1989, en verður nú um 96 þúsund
lestir og er þetta mesti ufsaafli sem
fengist hefur á einu ári.
Karfaaflinn verður um 97 þúsund
lestir á móti 92 þúsund lestum og
kemur þessi aukning aðallega frá
úthafsveiðum á karfa.
Grálúðua.flinn hrynur úr 58 þús-
uns lestum 1989 niður í 36 þúsund
lestir. Mun láta nærri að þessi sam-
dráttur vegi um 1,6 milljarða króna
í aflaverðmæti.
Rækjuaflinn eykst um 2 þúsund
lestir og verður nú 29 þúsund lestir.
Loðnuaflinn brást á haustvertíð
eins og í fyrra og verður nú ársafl-
inn um 28 þúsund lestum meiri, eða
695 þúsund lestir.
Vegna sölutregðu á síld til mann-
eldis hefur síldarkvótinn ekki verið
veiddur ennþá, eða aðeins 88 þús-
und lestir á móti 97 þúsundum lesta
í fyrra.
Til fróðleiks fylgir hér yfirlit afla
og verðmætis sl. átta ár.
Endanlegar tölur 1982-1989
Við þessi áramót taka gildi ný
lög um stjórn fiskveiða. Frá því að
núgildandi kvótakerfi var tekið upp
í ársbyijun 1984 eru liðin sjö ár. Á
þessu tímabili hafa ný lög verið
sett og gerðar allviðamiklar breyt-
ingar með tilliti til reynslu þátttak-
enda. Góður tími var tekinn til und-
irbúnings seinustu lagasmíðar. Þeg-
ar helstu samtök sjávarútvegsins
héldu ársþing og aðalfundi á haust-
mánuðum í fyrra náðist góð sam-
staða og sátt um tillögugerð í sam-
bandi við fyrirliggjandi frumvarps-
drög. Því miður tókst ekki jafn vel
til við afgreiðslu Alþingis. Þar sem
kraumaði undir ólga þegar lögin
urðu til. Ekki er hægt að ætlast til
að allir séu á eitt sáttir þegar um
fjöregg þjóðarinnar er fjallað og
skipta þarf of litlu til of margra.
Til mikilla bóta er að nýju lögin
eru með óbundinn gildistíma og að
loksins hefur verið stagað í það gat
í gömlu lögunum sem hleypti allt
of mörgum smábátum í þann hóp.
Hins vegar var skaði að heimila
framsal milli skipategunda og ekki
er séð fyrir til hvers hið endanlega
framsal veiðiheimilda getur leitt.
Eitt er þó víst, það er kominn
tími fyrir jafnt lærða sem leika, að
hætta deilum og leggja niður allt
hjal um óframkvæmanlegar aðferð-
ir í sambandi við fiskveiðistjórn svo
menn geti í friði einbeitt sér að því
sem máli skiptir.
Fagna ber þeim mikla árangri
sem náðist með þjóðarsátt og mark-
vissum aðgerðum stjórnvalda gegn
mesta óvini íslensku þjóðarinnar,
verðbólgunni.
En gleymum ekki að aðal hjálpin
kom vegna þess mikla verðmætis
sem helstu botnfisktegundir gáfu
af sér, svo menn neyddust ekki til
að búa til fleiri krónur fyrir afurð-
irnar með gengisfeliingum.
Þótt flestar grejnat' vejða og
vinnslu hafi gengið vel verður ekki
það sama sagt um veiðar og vinnslu
loðnunnar en afurðir hennar hafa
oft vegið frá 10-17% af útflutnings-
verðmætum sjávarafurða. .......
Verulegur samdráttur veiða sein-
ustu tveggja ára ásamt mjög lágu
verð á mjöli og lýsi hefur leitt það
af sér að útgerð og sérstaklega
vinnslustöðvar eiga nú í miklum
erfíðleikum og verði veiðibrestur á
komandi vertíð er bráðra aðgerða
þörf eins og við sömu aðstæður í
ársbyijun 1982.
Sé horft á niðurstöður Hafrann-
sóknastofnunar eru horfur ekki
bjartar næstu árin. Sérstaklega á
þetta við um þorskstofninn.
•En verum þess minnug að útlitið
var ekki bjartara á haustmánuðum
1983 og var það aðalástæðan fyrir
setningu kvótalaganna fyrir sjö
árum, sem hvert hefur skilað okkur
í afla yfir 1,5 milljónum lesta. Það
ber að þakka. Lögsaga okkar
spannar stórt hafsvæði og þýðing-
armiklir fiskistofnar okkar tengjast
öðrum hafsvæðum. Viðkomu- og
vaxtarskilyrði eru sífellt að breytast
og það óvænta að gerast því ennþá
gengur þorskurinn þegjandi í ála.
Ef við gætum fyllstu varkárni í
umgengni og sókn á fiskimiðunum
getum við leyft okkur að bera fram
þá frómu áramótaósk að sú auðlind
sem er sameign íslensku þjóðarinn:
ar, fiskistofnarnir, fái ekki þá með-
ferð að af hljótist sömu afleiðingar
og hjá nágrannaþjóðum okkar.
Áætlun-1990 x (þús. lestir)
Ögmundur Jónasson
formaður Bandalags
starfsmanna ríkis og
bæja:
Ar uppgjörs
og endur-
mats
Rás atburða á alþjóðavettvangi
á árinu 1990 hefur verið hröð engu
síður en árið á undan og þarf eng-
um að blandast hugur um, að við
höfum lifað sögulega tíma. Sú
heimsmynd, sem flestir núlifandi
menn í okkar hluta veraldar hafa
þúlð via álla áfna tíð og hefur mót-
að viðhorf maniia og pólitfskt
mynstur, sennilega í ríkari mæli en
við höfum gert okkur grein fyrir,
er að hrynja.
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Áætl.
1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990
Þorskur 294,0 281,0 323,0 366,0 390,0 376,0 354,0 322,0
Ýsa 64,0 47,0 50,0 47,0 39,0 53,0 62,0 65,0
Ufsi 56,0 60,0 55,0' 64,0 78,0 74,0 80,0 96,0
Karfi 123,0 108,0 91,0 86,0 88,0 94,0 92,0 97,0
Steinbítur 12,0 10,0 10,0 12,0 13,0 15,0 14,0 15,0
Grálúða 28,0 30,0 29,0 31,0 45,0 49,0 58,0 36,0
Skarkoli 9,0 11,0 14,0 13,0 11,0 14,0 11,0 12,0
Annar botnf. 17,0 18,0 9,0 13,0 20,0 23,0 20,0 23,0
Botnf. alls 603,0 565,0 581,0 632,0 684,0 698,0 691,0 666,0
Humar 2,7 2,4 2,4 ' 2,6 2,7 2,3 1,9 1,7
Rækja 13,1 24,4 24,9 35,8 38,7 29,7 27,0 29,3
Hörpudiskur 15,2 15,6 17,0 16,4 13,3 10,0 11,0 12,0
Síld 59,0 50,0 49,0 66,0 75,0 93,0 97,0 88,0
Loðna 133,0 865,0 993,0 895,0 803,0 909,0 667,0 695,0
Annað 9,0 5,0 6,0 3,0 8,0 10,0 11,0 12,0
Heildarafli 835,0 1.527,4 1.673,3 1.650,8 1.624,7 1.752,0 1.505,9 1.504,0
Hráefnis-
verðm. millj. kr. 6,2 8,8 12,9 18,8 25,0 30,7 37,3 45,2
Útflverðm.
miiy. kr. 13,1 16,3 25,9 35,5 41,4 45,2 58,3 71,5