Morgunblaðið - 03.02.1991, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 1991
C 13
var: „Auga fyrit' auga og tönn fyr-
ir tönn.“ En ég segi yður: Rísið
ekki gegn þeim sem gerir yður
mein. Nei, slái einhver þig á hægri
kinn þá bjóð honum einnig hina.“
Hér kemur fram önnur aðferð gegn
hinu illa: Það versta sem við getum
gert er að beita illsku gegn illsku,
því þá eykst illskan í heiminum.
Eða fitnaði ekki púkinn í fjósinu
hjá Sæmundi fróða í þjóðsögunni,
í hvert sinn sem honum var blótað?
Púkann var aðeins hægt að sigra
á einn hátt: Með því að blóta aldr-
ei. (Þjóðsögur Jóns Ámasonar, 1.
bindi, bls. 481.) Þessi aðferð er
ekki ný af nálinni, Sókrates spurði
til að mynda árið 399 f.Kr. þegar
hann var að bollaleggja málið við
Krítón vin sinn: „Er það skoðun
okkar, að við eignm aldrei að gera
rangt að ásettu ráði, hvemig sem
á stendur, eða að við megum það
stundum, þegar svo ber undir, en
stundum ekki?“ Krítón og hann
komast svo að þeirri niðurstöðu að
„aldrei sé rétt að gera rangt né
gjalda rangt með röngu, og þó að
maður mæti illu eigi hann ekki að
hefna sín með því að gjalda illt með
illu.“ (Síðustu dagar Sókratesar,
HÍB 1983, bls. 87.) Þetta er niður-
staða viskunnar. Fullyrðing Jesú
síðar meir: „Sannleikurinn gerir
yður fijálsa," merkir einmitt að
raunveruleg þekking og skilningur
frelsi menn undan oki heimsku og
illsku. Ef skilningurinn er fyrir
hendi þá leggja menn niður aðferð-
ir heimskunnar, því þeir skilja hvers
vegna þær eru rangar. Eina raun-
hæfa og varanlega leiðin til að sigra
illmennið er að sýna því góð-
mennsku og speki, eða að minnsta
kosti sýna því ekki illsku á móti.
Ef illmenni mætir illu, þá lærir það
ekkert og mun ömgglega halda
uppteknum hætti — það kann ekk-
ert annað. Það mun sæta færis og
bíða í myrkrinu eftir tækifæri til
að hefna. Ef illmennið fær ekki
illsku á móti og jafnvel góð-
mennsku, er því bent á nýjan veg,
sem nefndur er vegur dyggðarinn-
ar. Það er sigrað og annaðhvort
skreppur það saman og deyr eins
og púkinn á fjósbitanum eða það
breytir til betri vegar.
Hvenær sigrar illskan? Hvenær
sigrar ofbeldið? Sigraði Saddam
Hussein þegar hann réðst inn í
nágrannaríki sitt Kúvæt? Sigraði
Stalín þegar hann gerði leynilegt
samkomulag við Hitler um innlimun
Eystrasaltsríkjanna gegn vilja íbú-
anna? Nei, hið illa sigrar í rauninni
aldrei. Hið illa er sandur en hið
góða bjarg. Hvenær sigra andstæð-
ingar sem deila? Þegar þeir sætt-
ast. Jesús ráðlagði: „Vertu fljótur
til sátta við andstæðing þinn, meðan
þú ert enn á vegi með honum, til
þess að hann selji þig ekki dómaran-
um í hendur og dómarinn þjóninum
og þér varpað í fangelsi. Sannlega
segi ég þér: Eigi munt þú komast
út þaðan fyrr en þú hefur borgað
síðasta eyri.“ (Matt. 5, 25-27.) 111-
deilur eru hryggilega algengar.
Andstæðingar kæra hvor annan
fyrir dómstólum í stað þess að sætt-
ast. Það er betra að fóma eigin
hagsmunum en að kæra andstæð-
ing sinn. Fyrirgefning hlýtur að
vera betri og göfugri heldur en
hefnd. Slíkar fyrirgefningar eru vit-
urlegar og eru þáttur í því að bæta
ástandið, en ekki til að viðhalda því.
Orð voru vopn og skjöldur Sókr-
atesar. Ofbeldi var fjarri honum,
en andstæðingar hans vildu ekki
rökræða við hann og drápu hann í
staðinn. Urðu þeir meiri menn af?
Nei, Sókrates hafði sagt við dómara
sína: „Ég ætla að fullyrða að ef þér
drepið mig, slíkan mann, þá munuð
þér ekki vinna mér meira tjón en
sjálfum yður,“ (bls. 53) „og ég
hygg, að réttlætislögmálið leyfi
ekki, að betri maður bíði tjón af
verra manni." (Bls. 54 í Síðustu
dögum Sókratesar.)
Sókrates reyndist sannspár,
dómarar hans og böðlar féllu og
fallið var’ mikið, en Sókrates lifir
enn í huga og hjarta vestrænnar
menningar, sem góð fyrirmynd um
heiðarlegan mann og hetju. Dómar-
ar hans beittu góðmenni ranglæti,
sem varð þeim sjálfum að fjörtjóni,
en beit ekki á fórnarlambið. „Sá
sem launar gott með illu, frá hans
húsi víkur ógæfan eigi.“ (Orðskv.
17, 13.)
Hugsun og hegðun ofbeldis- og
ofríkismanna verður ekki breytt
með því að beita sömu aðferðum
og þeir. Illska, dráp og ofbeldi er
aldrei réttlætanlegt. Siðareglan „þú
skalt ekki mann deyða“ er sönn og
algild. Aðstæður afnema hana ekki.
Við öðlumst aldrei þann rétt að
taka líf annars manns. Hver getur
gefið okkur slíkan rétt? Blindir leið-
togar stórþjóða geta það ekki, jafn-
vel þó þeir trúi því sjálfir. Hugur
þeirra stendur iðulega til valda og
ríkidæmis í heiminum, en ekki til
frelsis og lífs hins vanmáttuga.
Skynsemin segir og góðsemin sýnir
að alltaf og undantekningalaust eigi
að gera gott og rétt, jafnvel þó allt
óréttlæti heimsins hellist yfir mann.
Ef óréttlæti er beitt gegn okkur þá
eigum við ekki að hefna okkar. Við
eigum umhugsunarlaust „að fara
tvær mílur með þeim sem neyðir
okkur til að fara með sér eina mílu“.
Jesús sagði ennfremur: „Og vilji
einhver þreyta lög við þig og hafa
af þér kyrtil þinn, gef honum eftir
yfirhöfnina líka.“ Með öðrum orðum
sama manns: „Slái einhver þig á
hægri kinn, þá bjóð honum einnig
hina.“ „Reynið síðan að snúa honum
frá villu síns vegar,“ myndi heim-
spekingurinn Immanúel Kant
(1724-1804) bæta við.
Þetta er snjallasta og eina raun-
hæfa leiðin til að sigra ofbeldið og
fylgismenn þess, því aldrei er rétt
að gera það sem er rangt í eðli sínu.
Þó ofbeldissinnar noti mælskulist-
ina til að fegra málstað sinn og
hylja raunverulegar ástæður gjörða
sinna, og þó þeir telji fólki trú um
að þeir stundi aðeins réttlæti og
hafi göfug markmið, eins og að
frelsa eitt land úr klóm annars, þá
breytir það ekki siðferðilegum stað-
reyndum og siðaboðum. Það hlýtur
að vera eilíflega rangt að vinna
gegn lífínu og fórna mannslífum til
að tryggja eigin hag. Lífið er for-
senda alls sem er og allt sem er í
andstöðu við það er rangt og illt.
Án lífs er ekkert. Illmenni skortir
þekkingu. Það reynir að glepja fólk
til að trúa að því gangi gott eitt
til og hugsi um velferð annarra, en
ekki sína eigin. Sjálft heldur það,
að ranglæti og siðleysi dugi best
til að öðlast völd og hamingju. Hinn
vitri telur að slík skoðun beri vott
um þekkingarskort á eðli hins góða.
Speki aldanna
Þannig getum við bundið enda á
sögu ofbeldisverkanna. Ofangreind
aðferð er besta leiðin til að bregð-
astndð kúgun, hatri, valdbeitingu,
ofbeldi og ofríki — með því að sýna
ekki sams konar atferli, og með því
að benda á hið góða. En það þarf
tvennt til: Öfluga skynsemi sem
hefur viskuna að markmiði, og góð-
semi sem stuðlar að friði. Við upp-
skerum nefnilega eins og við sáum.
Það er speki aldanna og sá lærdóm-
ur sem draga má af mannkynssög-
unni. Það vex ekki friður af ófrið-
arsæði.
Eftírtaldar verslanir
Glæsibæ verða hér eftir
opnar alla sunnudagai
ASUNNUDOGUM
GLÆSIBÆ
‘ FRÁ KL.
13.00

KiMætöffli*
GlaBSibæ
'68 5166.
JÍpeintPÍÍafeari
BAKARÍ - KONDITORI - KAFFI
'•4 1V/I 1T
IV
,c;i.
N
íTIL
LANGIBAR
SÖLUTURN
VSILÆSIBÆR
00
iSfíSí tif V í f : »< : • f Fií f t 'tt í r i t i r«> >. f