Morgunblaðið - 24.03.1991, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARZ 1991
23
Tónlistarhúsið í Reykjavík sem Guðmundur teiknaði og gæti orðið
fysti arkitektúr hans sem rís hér á landi
Hugmynd fæðist — samtenging Tónlistarhúss og heimssýningarskál-
ans
Snemma beygist
krókurinn
„Æviferill Guðmundar er stráður ýmsu dóti
og ekki endilega alltaf rósum einsog sumir
virðast halda. Jæja, þetta var nú útúrdúr,
en svo haldið sé áfram með afrekaskrá
Guðmundar, þá má geta þess, að hann er
ekki aðeins andlegur atgervismaður, heldur
einnig hagleiksmaður mikill í smíði hús-
gagna. Meðal þess, sem hann hefur smíðað,
er nokkurskonar „geim-stóll“. Ástæðán fyr-
ir þessari nafngift er þreföld, þ.e.a.s.: mik-
ill „geimur" er innan í stólnum, stóllinn tek-
ur mikinn „geim“ ef honum er stillt upp í
herbergi einhvers staðar og síðast en ekki
síst, þá er hægt að halda „geim“ í stólnum
vegna þess, að hann hefur innbyggt steríó-
kerfi. Guðmundur hefur nokkuð fengist við
kukl. Síðasta afrek hans á því sviði var,
þegar hann breytti tveimur skyrílátum í
nýtísku steríó-heyrnartæki. Til þess að sam-
ræma frekari menntunarþarfir hinna marg-
breytilegu hæfileika sinna hefur Guðmundur
nú ákveðið að sigla til Noregs til þess að
nema arkitektúr, en sú grein býðureinmitt
upp á verklega og andlega vinnu samtímis."
(Ur Tirnu, skólablaði Menntaskólans við
Tjörnina 1973-74)
viðunandi."
Var samkeþpnin um tónlistarhús-
ið þér á einhvern hátt minnisstæð?
„Já hún varð það. Ég held að
nánast ekkert verkefni sé öllu flókn-
ara og meira ögrandi fyrir arkitekt
Manstu hvað það var sem kveikti
hugmyndina?
„Ég man að ég reyndi að vinna
gegn því sem mér þótti þá vera neik-
vætt við lóðina, sem var hallinn og
eins áleit ég í fyrstu að inngangur-
inn yrði götumegin, en ekki garð-
megin eins og síðar varð. Þessir
punktar brýndu mig í leit að góðum
lausnum og kveiktu hugmyndir, sem
ég er ánægður með í dag.
Hið jákvæða var hinsvegar frá
fyrstu stund samspilið við Esjuna
og Laugardalinn. Ég leitaði að
sveigjanlegri hugmynd innan þessa
ramma, því mig grunaði að hægt
væri að nálgast væntingar og þarfír
væntanlegra notenda hússins. Ég fór
í einu og öllu eftir forsögninni og
mig óraði ekki fyrir þeim umræðum
og deilum, sem upp komu um tíma
varðandi notkunarmöguleika húss-
ins, en þær heyra sögunni til í dag,
er mér sagt.
Ég reyndi sem sagt að fella húsið
inn í hið sjónræna umhverfi, m.a.
með strengnum sem liggur milli
Suðurlandsbrautar og aðkomunnar
að húsinu, og myndar fallandi vatna-
leið með gróðri. Anddyri snýr á
móti Esjunni í norðri og myndar
einskonar glervæng eða himnu milli
Esjunnar og hinna tveggja fjalla í
húsinu: stóra og litla salar, hins
náttúrugerða og hins manngerða.
Hinumegin í húsinu rís síðan annar
glerveggur í fallandi og rísandi broti
sem ímynd íssins, jökulsins."
Þú leggur upp með heimspekileg-
ar, skáldlegar vangaveltur og
líkingamál.
„Já, það hefur fylgt mér lengi að
reyna að gefa aðferðafræðinni minni
nýja vídd. Það nægir mér ekki að
hugsa bara um hin starfrænu og
sjónrænu gildi ein og sér. Mér fínnst
ég þurfa meiri og annarskonar ögr-
un, kröftugra púður fyrir sjálfan
mig til að sprengja fram þær lausn-
ir, sem ég leita að hveiju sinni. Þetta
er mín eigin gjöf til sjálfs mín f verk-
efninu og skilar sér stundum með
áþreifanlegum og skýrum hætti í
sjálfa bygginguna, t.d. í heimssýn-
ingarhúsinu og í Kjarvalssafni. Þar
má lesa ýmis tákn án flókinna út-
skýringa. Annars eru auðvitað
margar leiðir til að nálgast viðfangs-
efnið, þessi hentar mér vel og gefur
mér þegar best lætur fjórðu víddina
í hið þrívíða viðfangsefni."
Áttirðu von á að vinna í sam-
keppninni um tónlistarhúsið?
Enn kímir Guðmundur Jónsson:
„Nei, ég gekk allan tímann út frá
því að dönsk stofa, sem var leiðandi
á þessu sviði myndi senda inn til-
lögu, sem varð raunin, fyrir nú utan
alla hina. Síðan var það á páska-
morgun að síminn vakti mig og á
línunni var Ármann Örn Ármanns-
son, sem sagðist vera með páskaegg
til mín! Ég trúði ekki því sem hann
sagði mér, en þurfti síðan að þegja
yfír leyndarmálinu þar til úrslitin
voru kunngerð og fékk nógan tíma
til að melta tíðindin. Tónlistarhúsið
skipar sumsé svolítið sérstakan sess
í hjarta mér, af mörgum ástæðum."
Hvaða aðrar samkeppnir eru ofar-
lega í huganum?
„Þær sem ég hef þurft að vasast
mest í eftir að ég var búinn að. vinna
þær. T.d. íslenska framlagið á hönn-
unarsýninguna í Malmö, sem var
raðhús á þjóðlegum forsendum að
hluta til. Ég þurfti að leggja á mig
mikla vinnu til að þátttakan yrði að
veruleika, gekk á milli ráðamanna
og talaði við fjölda fólks. Loks gekk
dæmið þó upp, mest fyrir stuðning
Reykjavíkurborgar, sem þó átti
minna en margir aðrir undir málinu.
Því vænna þykir mér að heyra um
áhuga Reykjavíkurborgar á tónlist-
arhúsinu í dag.
Eg get ekki stillt mig um að segja
þér frá því, að ýmsir héldu að
ég væri orðinn smáskrýtinn á þess-
um tíma. Til að útskýra hugmyndina
að húsinu skrifaði ég svolítið samtal
milli mín og Snorra Sturlusonar og
leiddi í því gamla manninum ýmis-
legt fyrir sjónir, bæði um húsið og
nútíma lifnaðarhætti. Einhveijir
tóku þetta full bókstaflega og lásu
á milli línanna að nú væri Guðmund-
ur Jónsson heldur betur úti að aka!
Eftir Malmö-sýninguna kom á
daginn að þátttaka íslands var já-
kvæð og af hinu góða, ef marka
má þá umfjöllun, sem í kjölfarið
fylgdi. Það vakti heilmikla athygli
að íslensk hönnun stæðist saman-
burð við annað það, sem þama var
sýnt, og jafnvel vel það ef marka
má þau skrif sem fylgdu í kjölfarið.
Hönnunarmálum er sómi sýndur
á hinum Norðurlöndunum og Finn-
ar, Danir og Svíar eru kunnir víða
Hugljómun um heimssýningarskála
Norski stórútgerðarmaðurinn Knut Kloster, sá sami og stendur
fyrir för víkingaskipsins, sem siglt verður frá Noregi til Ameríku
með viðkomu á íslandi og á verða nokkrir íslendingar, hefur
haft samband við Guðmund.
Kloster hefur hrifist af því
hvemig Vínlandsfundurinn
kemur fram í heimssýningarská-
lanum og er með magnaðar hug-
myndir um að fá nokkur alþjóðleg
stórfyrirtæki til að taka þátt í
kostnaðinum við skálann, undir
merkjum náttúmvemdar, hins
hreina og hins tæra. Fyrir dymm
stendur umhverfismálaráðstefna
í Rotterdam í Hollandi, sem þykir
einstök að því leyti að stórfyrir-
tæki heimsins, stórvirkustu meng-
unarvaldamir sjálfir, hafa boðað
til hennar og hyggjast gera brag-
arbót.
Að auki vill Kloster setja vík-
ingaskipið upp við íslenska skál-
ann og hefur sér til fulltingis ekki
ómerkari mann en Thor Hey-
erdahl, þann fræga siglingagarp
og skipstjóra á Kon Tiki og papýr-
usbátnum Ra. Kloster er ekki
þekktur fyrir að fara með fleipur
og Guðmundur er þegar tekinn
til við að velta upp ýmsum flötum:
„Þetta getur verið frábært tæk-
ifæri fyrir okkur íslendinga að
verða miðsvæðis hvað varðar
náttúruvemd. Ef vel tækist til
gæti ísland með þessum hætti
orðið tákn fyrir hreina, ómengaða
náttúru um allan heim og mér
þykir þetta tækifæri alltof gott
til að skoða það ekki nánar. Það
þarf ekkert að fjölyrða um þá
þýðingu sem þessi náttúruvemd-
ar- og hreinleikaímynd gæti haft
í för með sér varðandi útflutning
og ferðamannaiðnað og ég sé
ekki betur en hún fari vel við
hugmyndir manna heima um ís-
land sem friðarmiðstöð.“
„Við erum kannski farnir að
tala um fyrstu ráðstefnurnar í
tónlistarhúsinu, um fríðar- og
umhverfismál," skýturundirritað-
ur inní og nú fæðist sú hugmynd
að auðvitað eigi heimssýningar-
skálinn að rísa í tengslum við þá
glæsilegu menningar- og ráðstef-
numiðstöð sem tónlistarhúsið
verður. Þannig fengi mannvirkið
allt nýja og spennandi merking-
arvídd og yrði enn glæsilegra og
forvitnilegra. Guðmundurþrífur
teikniáhöld og byijar að teikna í
gríð og erg. Húsin tvö tengd með
gróður- og vatnastrengnum taka
á sig mynd á pappímum og það
þarf ekki mikið ímyndunarafl til
að sjá fyrir sér táknmynd skips,
sem siglir til vestur: Skip Leifs
Eiifkssonar hins heppna.
„Svei mér þá, það er eins og
þetta hafí alltaf átt að vera
svona,“ segir Guðmundur seinna.
„Svona botna hugmyndimar
stundum hvora aðra og það hef
ég ævinlega til merkis um að þær
geti ekki verið alvondar".
um lönd í þeim efnum. Uppskera
þeirra hefur verið í samræmi við þá
þrautseigju, vinnu og mikla fé, sem
veitt hefur veirð til hönnunarmála.
Þú tjaldar ekki til einnar nætur á
þessum vettvangi og viðhorfin á ís-
landi eru ennþá mótuð af skorti á
þolinmæði og skammsýnni sparsemi.
í stærra samhengi skilar hönnun
hvers lands sér t.d. sem hluti þeirrar
ímyndar, sem land og þjóð hafa
gagnvart öðrum þjóðum. Mér fínnst
Islendingar vanmeta þýðingu hönn-
unar ennþá, en það getur breyst eins
og annað.“
Það er ekkert fararsnið á þokunni
þegar við Guðmundur hverfum úr
loftsölum SAS-hótelsins. Við þræð-
um dulúðug, þokumettuð miðbæjar-
stræti Óslóbæjar og stefnum á vinn-
ustofu Guðmundar þar sem við ætl-
um að fletta teikningum og ræða
áfram saman. Og ekki skortir okkur
umræðuefnin.
Eg lít svo á að sú ákvörðun stjórn-
valda að hætta við þátttöku í
Heimssýningunni á Spáni og skipa
okkur þannig, einni Évrópuþjóða á
bekk með Albaníu, sem er heldur
ekki með, sé slys. Á Heimssýning-
unni gefst okkur einstakt tækifæri
til að kynna land og þjóð í nýstár-
legu ljósi. Eitt af meginþemum ís-
lenska skálans er landafundir í Vest-
urheimi og vegna þess að Spánveijar
ætla að leggja þunga áherslu á Kri-
stófer Kólumbus og vestursiglingu
hans þykir mér enn meira liggja
undir. Eini ljósi punkturinn í því
máli er að norskur fræðimaður hefur
nýlega komist að því að Kólumbus
átti norskan afa! En grínlaust hef
ég hugmyndir um að byggja megi
skálann heima á íslandi, flytja hann
til Spánar og reisa á Heimsýning-
unni, og flytja hann síðan heim aft-
ur að sýningunni lokinni. Þannig
gæti hann haldið áfram að þjóna sem
sýningarskáli fyrir ferðamenn, mót-
tökusalur og þar fram eftir götunum.
Skálinn segir í formgerð sinni sög-
una um Ingólf Arnarson, sem siglir
út til íslands og handan íslands sér
til Vínlands. Á þennan hátt skapar
sjálfur skálinn táknræna umgjörð
um þá sýningu, sem í honum verð-
ur. Éins er skálinn fjall með goshver
á tindinum. Framhlið fjallsins er
glerlistaverk eftir Leif Breiðfjörð,
sem yfir seytlar vatn og sá sem inn
í húsið fer, gengur inn í foss.
Guðmundur sýnir mér teikningar,
ljósmyndir, skissur, blaðagreinar í
íslenskum og erlendum blöðum og
það er ekki erfitt að verða áhuga-
samur um þessi hans hjartans mál.
Við gerum tveggja daga hlé á spjalli
okkar og þegar ég hitti Guðmund
aftur hafa málin tekið óvænta
stefnu, eins og fram kemur hér á
öðrum stað.
Það sér til sjávar, Óslófjörðurinn
er enn á sínum stað. Það er komið
að kveðjustund, annar okkar er á
leiðinni til Fomabúsflugvallar
þeirra Óslóbúa að fljúga heim á
Frón, en hinn, Guðmundur Jónsson
arkitekt og mannvirkjaskáld ætlar
rakleiðis á fund útgerðarmannsins
Knut Kloster að ræða þar spenn-
andi hugmyndir, sem í loftinu eru;
hugmyndir sem eru ennþá svo ung-
ar og ferskar, að engum hefur enn-
þá dottið í hug að drepa þeim á
dreif.
Vonandi verða draumamir að
veruleika og veruleikinn síðan
kveikjan að nýjum draumum, sem
enginn getur séð fyrir endann á.
Ekki enn.