Morgunblaðið - 03.05.1991, Blaðsíða 11

f MORGUNBLAÐ-Ity yÖSTUDAGffií 3. MAÍ j!9}91
OLfl
Bagdad, borg skáldskaparins
Békmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Bókmenntir arabalanda eru
því miður lítt kunnar hjá okkur,
en nokkrar skáldsögur egypska
Nóbelshöfundarins Nagib Mahf-
úz hafa þó verið þýddar á ís-
lensku. Allir kannast við Þúsund
og eina nótt þar sem Bagdadborg
kemur oft við sögu. Færri vita
að í þessari hrjáðu og sundurt-
ættu íröksku borg er bókmennta-
hefð sterk og mikið bókmennta-
líf. Nokkur af fremstu nútíma-
skáldum araba hafa einmitt náð
þroska sínum í Bagdad, lagað sig
eftir vestrænum brautryðjendum
í ljóðlist aldarinnar án þess að
glata sérkennum sinum.
Abd al-Wahhab al-Bayati, oftast
aðeins kallaður Bayati, fæddist
1926 í Bagdad. í lok fimmta áratug-
ar og byijun hins sjötta hóf hann
byltingu í Ijóðlist ásamt tveimur
öðrum nemendum við Kennarahá-
skólann í Bagdad. Hinir voru skáld-
konan Nazik al-Malaika, fædd
1923, og Badr Shakir as-Sayyab,
fæddur sama ár og Bayati. Aðeins
Bayati hélt byltingunni áfram. Hin
skáldin drógu sig að mestu í hlé.
Sayyab lést 1964.
Ljóð þremenninganna þóttu nýst-
árleg og stjórnmálaskoðanir þeirra
að auki of róttækar. Þegar önnur
ljóðabók Bayatis kom út 1954 var
hún bönnuð og um svipað leyti hið
marxíska tímarit Ný menning þar
sem Bayati var meðal ritstjóra.
Aður hafði honum verið vikið úr
kennarastarfi, en nú dugði ekkert
minna en fangelsi.
Laus úr fangelsinu yfirgaf Bay-
ati írak. Hann bjó í Egyptalandi í
nokkur ár, en sneri heim 1958 til
að fagna byltingunni það ár. Hann
var gerður að menningarfulltrúa í
Moskvu, en sætti sig ekki við skip-
anir nýs menntamálaráðherra í írak
og hóf kennslu við Moskvuháskóla.
Sovétdvölin stóð í fimm ár og olli
skáldinu vonbrigðum. Hann undi
sér ekki í sovésku samfélagi og
þróunin heima fyrir var honum ekki
að skapi. Hann var sviptur ríkis-
borgararétti af nýjum stjómvöldum
og eftir eina byltinguna enn endur-
heimti hann réttindi sín. Þrátt fyrir
það kaus Bayati útlegðina og bæk-
ur hans komu út í Egyptalandi,
Sýrlandi og Líbanon. Heima fyrir
voru verk hans prentuð í neðanjarð-
arútgáfum.
í löngu samtali Ninu Burton við
Bayati í sænska tímaritinu Lyrik-
vannen (nr. 5, 1990) leggur Bayati
áherslu á gildi útlegðar fyrir skáld.
Að hans mati verða menn sjáendur
og standa nær sannleikanum í út-
legðinni því að heima fyrir hljóma
raddirnar líkt og kliður. En vilji
maður skilja sjálfan sig og samtíð
sína getur maður orðið útlagi í eig-
in landi.
Nina Burton bendir á að mörg
helstu skáld arabalanda séu í út-
legð. Bayati hefur undanfarin tíu
ár búið á Spáni og er mjög virtur
þar í landi. Hann var fyrstur til að
hljóta spænsk bókmenntaverðlaun
sem andalúsísk-arabísk vináttu-
samtök veita. í Andalúsíu fann
hann draumaborg sína, Granada,
og hann dáir mjög skáldskap Garc-
ía Lorca.
í framangreindu samtali víkur
spyrjandinn að því hvort Bayati líti
á sig sem tengilið milli arabískrar
og evrópskrar menningar. Hann
jánkar því í fyrstu, en virðist síðan
hafa ýmislegt við það að athuga:
„Fyrir þúsund árum var næstum
öll ljóðlist þjóðleg. Á okkar tímum
er ekki auðvelt að tala um arabíska
ljóðlist, sænska eða enska. Ljóðlist-
in, listin og heimspekin eru ekki
eign neinnar sérstakrar þjóðar,
heldur það besta sem hugsunin
Bayati, skáld frá írak.
hefur kallað fram.“
Það kemur ekki á óvart að Bay-
ati talar vel um mystík, heimspeki
dulhyggjumanna. Aftur á móti er
hann minna gefinn fyrir trúar-
brögð. Tuttugasta öldin hefur geng-
ið af öllu dauðu, segir Bayati.
Trúnni líka: „Öll nútíma hugmynda-
fræði er dauð, trúarbrögðin líka.
Ég vantreysti flestum trúhneigðum
mönnum á okkar tímum vegna þess
að þeir eru trúaðir á hefðbundinn
hátt, þeir trúa ekki. Þetta er tákn
tímanna. Ég er ekki einn um þessa
tilfínningu. Ég held að í verkum
bestu rithöfundanna speglist þetta
ástand.“
Það er skoðun Bayatis að við
séum komin að síðustu dögum Róm-
verja, okkar tímar líkist tímunum
fyrir fæðingu Krists, ríki Rómveija
eins og það var þá. Um þetta sama
yrkir hann í ljóðinu Beðist afsökun-
ar á stuttri ræðu:
Herrar mínir og frúr,
ræða mín er stutt
Að eyða tíma í blaður
er mér á móti skapi
Tunga mín
er ekki trésverð,
orð mín eru úr gulli, frúr mínar,
orð mín eru þrúgur reiðinnar, herrar mínir...
Ég er ekki ölvaður heldur þreyttur,
kertin eru útbrunnin,
nætumar kaldar
og í töskunni minni liggur hjarta mitt
sem ég ber gegnum þúsund vélráð og skit-
uga lygavefí
líkt og dáið bam með tárvotan kross
Ræða mín er stutt,
ég er ekki ölvaður, ég hlæ bara
að þjáningum mínum
Ég er enginn keisari
en Róm brennur
og sál mín er að kafna
í þúsund vélráðum og skltugum lygavefum
Að lokum þakka ég ykkur,
frúr mínar, herrar minir
Bayati hefur líka ort Söng til
Bagdads sem er saknaðarljóð ekki
laust við kaldhæðni. Þar er ekki
bara blár himinn og glaðvær börn
heldur einnig vígvöllur ógnvaldanna
og grafreitir óvina skáldsins. Spá-
mannleg orðin eru í fullu gildi.
Þannig ávarpar skáldið írak: „Þú,
land mitt, land nakinna og kval-
inna/ fjarlæga móðurjörð,/ það
voru augu þín/ sem fengu mig til
að eigra einmana um heiminn,/
augnatillit þitt lét mig/ berast með
straumnum/ út í þetta svarta ginn-
ungagap“.
Eftir Bayati liggja átján
ljóðabækur og ljóð hans hafa verið
þýdd á fjölda mála. Eitt leikrit hef-
ur hann skrifað; það fjallar um
persneska skáldið Omar Kajam og
réttarhöld gegn honum sem enduðu
með útlegðardómi.
Nina Burton getur þess að Nagib
Mahfúz telji Bayati í fremstu röð
þeirra skálda arabaheimsins sem
eru verðug Nóbelsverðlauna. Ljóst
er að skáldskapur Bayatis sem tek-
ið hefur mið af ýmsum rómönskum
meisturum höfðar beint til Vestur-
landamanna. Ljóð hans eru í senn
skorinorð og í anda hins frjálsa
hugarflugs.
Tæring ofna
í Seljahverfi:
Komið verði
tilmóts
við íbúana
SIGRÚN Magnúsdóttir full-
trúi Framsóknarflokksins í
borgarstjórn, hefur lagt til
við borgarráð, að tekin verði
til meðferðar skýrsla Hita-
veitu Reykjavíkur um tær-
ingu ofna í Seljahverfi og
það rætt hvort ekki sé rétt
að koma til móts við þá íbúa,
sem orðið hafa fyrir veru-
legu tjóni.
I greinargerð með tillögunni
kemur fram, að lögð hafi verið
fyrir stjórn veitustofnana,
skýrsla um tæringu ofna í
Seljahverfi. Þar segir meðal
annars í niðurstöðum: „Fullvíst
er talið að tæring ofna í Selja-
hverfi stafi af millirennsli á
köldu vatni yfir í hitaveitu-
vatnið."
Síðan segir: „Jafnframt er
lagt til að kannað sé hvar ann-
ars staðar í veitukerfí H.R. séu
svipuð skilyrði til tæringar fyr-
ir hendi vegna þrýstingsmunar
á heitu og köldu vatni og grip-
ið til viðeigandi ráðstafana.
Hönnunarforsendur Hitaveit-
unnar ættu að vera þannig í
framtíðinni, að millirennsli á
köldu vatni í heita vatnið geti
ekki komið fyrir.“
Telur Sigrún nauðsynlegt
að borgarráð kynni sér skýrsl-
una og meti hvort ekki sé rétt-
mætt að koma til móts við þá
íbúa, sem orðið hafa fyrir
miklu tjóni vegna tæringa í
ofnum.
í|]p
ÞJÓDLEIKHÚSIÐ
PÉTUR
GAUTUR
Allra síðustu sýningar
Laugardag 4. maí kl. 20.00.
Föstudag 10. maí næst síðasta sinn.
Þriðjudag 14. maí allra síðasta sinn.
Pétur Gautur verður ekki
tekinn upp í haust.
MISSIÐ EKKIAFMERKUM
' LISTVIÐB URÐI.
Hjólmor H. Ragnarsson,
tónskóld
Ný tónlist