Morgunblaðið - 25.08.1991, Page 10

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 1991
10
EINN MILLJARÐ
VANTARENN
UPPÁ MARKMIÐIÐ
UM14 MILLJARÐA
SPARNAÐ
RÁÐUNEYTIN
GERÐU STÆRRI
TILLÖGUR UM
ÞJÓNUSTUGJÖLD
ENBÚIST VAR VIÐ
SÉRTEKJUR FYRIR
OPINBERA ÞJÓN-
USTU TALDAR
GETA 0RÐIÐ2-3
MILLJARÐAR KR.
HEILAGAR KÝR
UNDIR HNÍFINN
RÍKISSTJÓRNIN Á LOKASPRETTIVIÐ NIÐUR-
SKURÐ OG SPARNAÐ í RÍKISBÚSKAPNUM
eftir Ómar Friðríksson
MARGMILLJARÐA niðurskurður ríkisútgjalda, sparnaðartillögur,
gjaldtaka fyrir opinbera þjónustu og samdráttur í tilfærslum og
framlögum til sjóða, atvinnuvega og niðurgreiðslna er viðfangsefni
ríkisstjórnar og þingflokka sljórnarliðsins á lokaspretti fjárlagaund-
irbúnings. Aðferðir eru um margt óvenjulegar; hveiju ráðuneyti var
falið að fylla upp í tilsetta ramma með tillögum um milljarða niður-
skurð og sparnað og nú standa yfir tilraunir til að bræða pakkann
saman með pólitísku samkomulagi í ríkisstjórn ogþingflokkum.
Engar ákvarðanir verða teknar um stærri eða smærri liði fyrr en
allir eru sáttir og því ríkir gífurleg leynd yfir allri tillögugerð, „enda
er allt lagt undir,“ eins og Friðrik Sophusson fjármálaráðherra orð-
ar það. Þetta er stórtækasti uppskurður í rikisfjármálunum sem
ráðist hefur verið í fyrr og síðar, að sögn ráðherra. Vandinn á þriðja
tug milljarða og niðurskurðarfyrirmælin tæplega 15 milljarðar í
þessari lotu. Markmiðið er um 4 milljarða hallarekstur ríkissjóðs á
næsta ári og að fjárlögin verði komin í jafnvægi árið 1993.
Markmið ríkisstjórnar-
innar í ríkisfjármá-
lauppskurðinum eru
skýr þótt ýmsir hafi
efasemdir um að þau
séu að öllu leyti
raunhæf. „Þetta er
í fyrsta skipti sem
við vinnum rammaf-
járlög. I framhaldi af tæknivinnunni
eigum við hluta pólitískrar umræðu
eftir og þar eru ýmis álitamál. Svo
blasir það við að enn hefur sigið á
ógæfuhliðina í ytra umhverfí efna-
hagslífsins. Þar ber hæst niður-
skurð í aflaheimildum og því þykir
mér ekki ólíklegt að til að ná efna-
hagsmarkmiðunum, sem eru aðal-
atriðið, verði enn að taka til hend-
inni,“ segir Jón Baldvin Hannibals-
son utanríkisráðherra.
Heilög markmið
Stefnt er að því að rekstrarhalli
ríkissjóðs á næsta ári verði ekki
meiri en 4 milljarðar, sem er innan
við helmingur áætlaðs halla á þessu
ári. Þessum rekstrarhalla á svo að
útrýma á árinu 1993. Lánsfjárþörf
hins opinbera á árinu stefnir í 34
milljarða króna en reynt er að koma
henni niður í 24 milljarða og þar
af verði lánsfjárþörf ríkissjóðs und-
ir 6 milljörðum. Þá er það heilagt
markmið ríkisstjórnarinnar að
hækka ekki skatta þannig að heild-
arálagning bæði beinna og óbeinna
skatta aukist ekki frá gildandi fjár-
Jögum.
Þegar útgjaldatillögur ráðuneyt-
anna lágu fyrir í sumar blasti við
að niðurstöðutala fjárlagafrum-
varpsins yrði um 120 milljarðar
króna en allt stefnir hins vegar í
tekjusamdrátt á milli ára, m.a.
vegna niðurfellingar jöfnunargjalds
og samdráttar í veltu, sem þýðir
að heildartekjur yrðu um 100 millj-
arðar. Því til viðbótar hefur svo
samdráttur í fiskveiðum á komandi
fiskveiðiári í för með sér 2 milljarða
tekjutap fyrir ríkissjóð.
Sópað undan teppunum
Ráðherrar ákváðu að láta ekki
þar við sitja, heldur grafa dýpra
ofan í stöðu ríkisfjármálanna og
„sópa undan teppunum“ eins og það
var orðað. Fram hefur komið að
fjárlagahallinn á þessu ári verður
a.m.k. tvöfalt meiri en gert var ráð
fyrir þegar Alþingi afgreiddi lögin
og aukin útgjöld miðað við óbreytt
lög verði 7,1 milljarður kr. Saman-
lagður hallarekstur verði því á bil-
inu 10-12 milljarðar.
I þessu felast líka skuldbindingar
sem ráðherrar fyrri ríkisstjórna
hafa stofnað til án þess að gert sé
ráð fyrir ákveðnum tekjum á móti
þegar kemur að gjalddögum. Þetta
kallar ríkisstjórn Davíðs Oddssonar
fortíðarvanda og hefur skipað sér-
staka nefnd til að fara ofan í saum-
ana á því máli.
Þá koma til áhrif nýrra laga sem
hafa útgjaldaauka í för með sér upp
á 3,1 milljarð en þar er um að
ræða grunnskólalög, búvörusamn-
ing og kostnað við aðskilnað fram-
kvæmdavalds og dómsvalds. Óskir
ráðherranna um ný útgjöld og fjár-
festingar umfram það sem gert
hefur verið ráð fyrir nema 4,4 millj-
örðum.
Ný lög og
samningar
3,1 milljarðar
■ ■■
■
Aukin útgjöld
miðað við óbreytt lög
Fjárlagahalli
1991
4,1 milljarðar
Fortíðarvandi
5 milljarðar
Heildarvandinn sem ráðherrar
ákváðu að kljást við í sumar nemur
rúmlega 18 milljörðum. Þar fyrir
utan stendur fyrirséð tveggja millj-
arða tekjutap vegna aflasamdráttar
og sérstakur fortíðarvandi upp á 5
milljarða, sem ekki hefur verið ráð-
ist að. Hann snýst um uppsafnaðan
fjárhagsvanda vegna Byggingar-
sjóðs verkamanna, Flugstöðvar
Leifs Eiríkssonar, lífeyrissjóðs ríkis-
starfsmanna, Byggðastofnunar,
Atvinnutryggingasjóðs og Fram-
kvæmdasjóðs, sem áætlað er að
falli á ríkið með um 5 milljarða
þunga árlega. Samtals teija ráð-
herrar þetta því setja um 25 millj-
arða fjárlagavanda upp á borðið.
Sparnaðarrammarnir
Öllum ráðherrum var settur til-
tekinn niðurskurðar- og sparnaðar-
rammi og var tillögum skilað í byij-
un ágúst. í framhaldi af því var
tekið til við að kynna þingflokkum
stjórnarinnar niðurskurðarhug-
myndirnar og niðurstaðan síðan
tekin til umræðu á rúmlega tólf
klukkustunda fundi ríkisstjórnar-
innar síðastliðinn mánudag. Þar
fengu ráðherrar fyrst tækifæri til
að skoða titlögur hvors annars og
upphefja póltískan sambræðing og
hrossakaup.
Spamaðarfyrirmælin hljóðuðu
upp á stórfelldan niðurskurð á öllum
þjónustusviðum en jafnframt var
gefinn kostur á tillögum um að taka
upp í stórauknum mæli ný og auk-
in þjónustugjöld og sértekjur. Sam-
kvæmt traustum heimildum kom í
ljós, þegar tillögupakkinn var skoð-
aður í heild sinni, að flest ráðuneyt-
in höfðu fremur sóst eftir að taka
upp mun meiri þjónustugjaldtöku í
stað niðurskurðar en búist hafði
verið við. Var sumum tillaganna
vísað aftur til föðurhúsanna, þar
sem þær voru taldar fela í sér hreina
skattheimtu.
Mikil óvissa ríkir um afdrif skóla-
gjalda og innritunargjalda á sjúkra-
húsum, sem gerð var tillaga um.
Ráðherrar og þingmenn Sjálfstæð-
isflokks sýnast flestir líta svo á að
þessar tillögur 'séu enn inni frum-
vai-psdrögunum, enda hafi engum
hugmyndum verið hafnað enn sem
komið er. Vilja margir þeirra halda
þeim stíft fram, þar sem nauðsyn-
legt sé að efla kostnaðarvitund
neytendanna með því að láta þá
greiða í auknum mæli fyrir þá þjón-
ustu sem ríkið lætur í té. Af því
muni óhjákvæmilega leiða aukið
aðhald og sparnaður í útgjaldfrekri
starfsemi heilbrigðiskerfisins og
skólanna. Þá sé það skref í þá átt
að breyta þjónustustofnunum ríkis-
ins í sjálfstæðar stofnanir og bjóða
út verkefni í ríkisrekstri.
„Það er ekki óeðlilegt að taka
upp skólagjöld. Þau hafa tíðkast en
komið misjafnlega niður og ég tel
eðlilegt að nemendur finni að sú
menntun sem þeim er látin í té
hefur mikinn kostnað í för með sér
og er ekki ókeypis. Hið sama á við
um sjúkrahúskostnaðinn. Reynslan
sýnir að heilbrigðisþjónustan verður
bæði dýrari og óhóflegri þegar ein-
staklingamir fá hana ókeypis. Lífs-
kjörin hafa verið að dragast saman
og ein skýring þess er sú, að með
allskonar félagslegum aðgerðum er
SJÁBLS. 12