Morgunblaðið - 25.08.1991, Page 15

T
iMOM(?yNí.yU«Uíi$^!!ÍWAÖURig§/,Á<t!JÖ3T')19tíl
115
Þúsundir mótmælenda söfnuðust saman við styttuna af Felix Dzerzhínskíj, sem lagði grunninn að so-
vésku öryggislögreglunni KGB. Síðar var styttan felld.
Höfuðpaurarnir voru þríeykið
Borís Pugo innanríkisráðherra,
KGB-forstjórinn Vladímír
Krjústsjkov og landvarnaráðherr-
ann Dímítríj Jazov marskálkur. Lík-
lega munu þó flestar skipanirnar
hafa komið frá Pugo. Höfuðpaur-
amir og aðrir, sem voru á bak við
tjöldin, hljóta oftsinnis að hafa rætt
um leiðir til að sporna við þróun-
inni. Ekki má gleyma því að það
voru þessir menn, sem sögðu Gorb-
atsjov í fyrrahaust að hann yrði að
gefa umbótastefnuna upp á bátinn
eða taka afleiðingunum.
Sömu menn efndu til samblásturs
í þinginu í júní og komu því til leið-
ar að Vladímír Pavlov forsætisráð-
herra fékk mikið af völdum Gorb-
atsjovs. Samsærismennimir vissu
fyrir mörgum vikum hvenær Gorb-
atsjov færi í sumarfrí til Krím.
Lengi hafði verið vitað að 20. ág-
úst átti að undirrita nýjan sáttmála
um sovézka ríkjasambandið, sem
Gorbatsjov og Jeltsín höfðu náð
samkomulagi um í vor, og að þar
með mundu lýðveldin fá aukin völd.
Allir vissu að almenn ringulreið
hafði lengi ríkt í landinu. Fáir vissu
betur en Jazov að leiðinlegt and-
rúmsloft hafði lengi ríkti í heraflan-
um, sem áður var virki harðlínu-
manna og óbreytts ástands. í kosn-
ingunum í Rússneska lýðveldinu í
júní höfðu rúmlega 50% hermanna
kosið Jeltsín. Vitað hafði verið í
nokkur ár að pólitísk gjá hafði
myndazt milli óbreyttra hermanna.
og að hún breikkaði sífellt.
Síðdegis á mánudag kom í ljós
að hluti tveggja herfylkja hafði
gengið í lið með Jeltsín. Þá voru
aðeins nokkrar klukkustundir síðan
tilkynnt hafði verið að stjórnarbylt-
ing hefði verið gerð. Þá hljóta for-
sprakkarnir að hafa gert sér grein
fyrir því að straumurinn lá gegn
þeim.
Á blaðamannafundi um kvöldið
vöktu valdaræningjarnir litla skelf-
ingu og þeir virtust heldur ekki
ráða nógu vel við ástandið. Toppfíg-
úran, Gennadíj Janajev varaforseti,
var skjálfandi á beinunum. Hann
reyndi ekki að draga dul á að hann
hefði engin áhrif á mikilvægar
ákvarðanir og sagði til dæmis að
herinn réði því hvort útgöngubann
yrði fyrirskipað. Um leið reyndi
hann að höfða til tilfinninga og
kallaði Gorbatsjov „vin“ sinn. Frétt-
amenn fengu grun um að valdaræn-
ingjarnir hefðu ekki nógu góð tök
á ástandinu og að ringulreið væri
ríkjandi.
Valdaræningjarnir fengu ekki
þann stuðning, sem þeir höfðu
vænzt. Margir á landsbyggðinni
voru á báðum áttum, en fljótlega
sást að straumurinn lá til Jeltsíns
í lýðveldunum. Fyrir nokkrum árum
hefðu þeir óttazt hefnd Kremlveija,
en nú virtist sá ótti ekki lengur
fyrir hendi. Forsetinn í Azerbaid-
sjan, Ajaz Mutalíbov, lýsti yfir ein-
dregnum stuðningi við valdaránið
og sá eini sem var sama sinnis var
forseti sjálfstjórnarlýðveldisins
Menn fortíðarinnar í
Sovétríkjunum vissu
að valdahlutföllin
voru að breytast þeim
í óhag og að tíma
þeirra væri lokið, ef
þeir reyndu ekki að
spyrna viðfótum.
Neyðarnefnd ótt-
menningaklíkunnar
lagði rangt mat ó
stjórnmólaóstandið
og gerði margar aug-
Ijósar pólitískar
skyssur.
Á blaðamannafundi
vöktu valdarænin-
gjarnir litla skelfingu
og þeir virtust heldur
ekki róða nógu vel
vi ð óstandið
Tatsarstan í Rússneska sambands-
lýðveldinu, sem berst fyrir aðskiln-
aði.
Vesturveldin stóðu saman og
fylgdu hyggilegri stefnu. Á þann
hátt tókst þeim að gera valdaræn-
ingjunum erfitt fyrir og styðja við
bakið á lýðræðissinnum, þótt hlut-
verk þeirra hlyti að vera takmark-
að. Jeltsín taldi símasamtöl við
Bush forseta og John Major forsæt-
isráðherra mjög miklu máli skipta.
Janajev og hinir valdaræningj-
arnir fundu til æ meiri einangrunar
þegar erlendir leiðtogar hvöttu til
þess að Gorbatsjov tæki aftur við
völdunum þegar í stað. Sjálfstraust
lýðræðissinna jókst um allan helm-
ing þegar tekið var fyrir erlenda
aðstoð, en á það lögð áherzla um
leið að það væri gert með framtíðar-
hagsmuni sovézku þjóðarinnar fyrir
augum.
Strax á þriðjudag virtist neyðar-
nefnd valdaræningjanna vera að
leysast upp. Pavlov veiktist eins og
hann á vanda til þegar taka þarf
erfiðar ákvarðanir. Alls konar sögu-
sagnir komust á kreik um að nýir
menn yrðu skipaðir í stað Kijustsjk-
ovs og Jazovs marskálks. Hafi það
verið liður í lygaherferð valdaræn-
ingjanna, sem hafi átt að fylla lýð-
ræðissinna falskri öryggiskennd
áður en lokasókn yrði hafin, var
það algerlega misheppnað tiltæki,
því að þeirri skoðun jókst fylgi að
stjómleysi ríkti.
Þegar árás var fyrirskipuð á aðal-
stöðvar Jeltsíns höfðu valdaræn-
ingjamir misst frumkvæðið. Stað-
gengill Jazovs, Míkhaíl Moisejev
hershöfðingi — forseti herráðsins,
sem er talinn frjálslyndari en hann
— skarst í leikinn og sagði her-
mönnunum að skjóta ekki að fyrra
bragði. Þrír biðu bana, en ástæðan
virðist fremur hafa verið sú að ein-
hveijir hermenn hafi bilað á taugum
en að fylgt hafi verið hnitmiðaðri
áætlun um að uppræta „uppreisnar-
menn“ Jeltsíns.
Þótt merkilegt kunni að virðast
hélt lífið áfram sinn vanagang.
Leigubílstjórar héldu áfram akstri,
þótt útgöngubann tæki gildi, hvort
sem það var vegna þess að þeir
vildu storka valdaræningjunum eða
að þeir gerðu sér ekki grein fyrir
afleiðingunum. Umferðin var svo
mikil að ekki komust fyrir bæði
bifreiðir og skriðdrekar á götunum
og þeir bitust um pláss.
Verzlanir voru opnar þrátt fyrir
ástandið, fjölmennt var á mörkuð-
um að venju, flugvöllum var ekki
lokað, strætisvagnar héldu áfram
að ganga og síminn var ekki tekinn
úr sambandi. Flestir komust til
vinnu sinnar, þótt miðborg Moskvu
lokaðist stundum vegna umferðar-
öngþveitis. Margir Rússar létu sem
ekkert væri og ypptu aðeins öxlum
eins og þeir eru vanir þegar eitt-
hvað bjátar á. Margir þeirra höfðu
lifað heimsstyijöld og hreinsanir og
kipptu sér ekki upp við valdaránstil-
raun.
Fjölmiðlar gegndu mikilvægu
hlutverki. Sovézkir blaðamenn vildu
fyrir hvern mun halda nýfengnu
frelsi, sem glasnost hafði tryggt
eftir langa skoðanakúgun. Útgáfa
fijálslyndra blaða var stöðvuð,
rússneska sjónvarpinu var lokað og
þaggað var að mestu niður í tveim-
ur óháðum útvarpsstöðvum, en
fréttamenn þessara fjölmiðla beittu
öllum tiltækum ráðum til að koma
fréttum á framfæri — annaðhvort
um vestræna fjölmiðla, fréttastofur
sem fengu að halda áfram að starfa
eða með því að prenta dreifibréf.
Stjórnarmálgagnið Izvestíja, eitt
níu dagblaða sém stjóm valdaræn-
ingjanna taldi að mætti treysta,
hikaði ekki við að bjóða þeim birg-
inn. Á miðvikudag misstu"þeir jafn-
vel stuðning verkalýðsblaðsins
Trud, sem venjulega er auðsveipt.
Smiðshöggið ráku slúðurberar,
vestrænar útvarpsstöðvar og kapla-
sjónvarp.
Dagarnir sem skóku heiminn
sýndu að bjartsýnismennirnir höfðu
yfirleitt rétt fyrir sér. Sovétríkin
hafa tekið algerum stakkaskiptum.
Valdbeiting hefði ef til vill borið
tilætlaðan árangur, en aðeins í
stuttan tíma. Hópur gráhærðra
gamalmenna getur tæplega lengur
hnekkt þeim miklu breytingum, sem
orðið hafa á stjórnmálaástandinu
og hugarfari fólksins í Sovétríkjun-
um, nema fagmannlegar sé staðið
að verki hjá þeim sem vilja snúa
við þróuninni en harðlínumönnun-
um, sem klúðruðu valdaránstilraun-
inni um daginn.
BORGARFERBR
Ödýrar helgar- og vikuferðir
í september, október, nóvember
og desember.
Yerðið er komid en takmarkað
sætaframboð
Pantaðu strax til að komast í ferðina
sem bér hentar.
Verödæmi: sept./okt. nóv./des.
★ GLASG0W 3 nætur verð frá 25.580,- 25.580,-
★ L0ND0N 3 nætur verð frá 31.140,- 32.120,-
★ AMSTERDAM 3 nætur verð frá 27.650,-
★ EDINB0RG 3 nætur verð frá 23.595,-
★ LUXEMBURG 4 nætur verð frá 32.090,-
★ TRIER - JÓLAMARKAÐUR 28. nóvember, 4 nætur, verð fró 34.000,-
★ KIRKJDUSTARFERÐ til Þýskalands 28. september, 1 vika.
Fararstjóri Höráur Áskelsson, orgelleikari. Verð kr. 50.240,-
Verð pr. mann miðað við tvíbýli.
Innifalið flug og gisting.
Ekki innifalið flugvallarskattur og forfallagjald.
Höfum einnig ú boöstólum lengri borgurferðir
- Hofðu sombond viö okkur og
fóöu nónori upplýsingor.
Alla timmtudaga
29. ógúst, uppselt
5. september, uppselt
12. september, 5 sæti laus
19. september, laus sæti, 2 eða 3 vikur
26. september, laus sæti, 1, 2 eða 3 vikur
3. október, uppselt
Verðdæmi 26. september:
1 vika kr. 41.900,"miðaovið 211^0.
2 vlkur kr. 57.911,-«*« 11*
Verðið lækkar ef lleiri eru saman í íbúð.
Barnaalsláttur er oefinn af olangreindu verði.
Innifalið er flug, gisting. (lutningur til og Irá flugvelli erlendis og ísiensk
(ararstiárn.
Ekki innifalinn flugvallarskattur og forlallagjald.
FERÐASKRIFSTOFA
REYKJAVÍKUR
AÐALSTRÆTI 16 101 REYKJAVIK
sfmi 621490.