Morgunblaðið - 25.09.1991, Blaðsíða 18

MOFÍGÚNBLAÐÍÐ' MlMffilJDÁGU# 's&W'EMBÉÍt 1991
A _ j
Verjendur Armanns Reynissonar og Péturs Bjömssonar krefjast sýknu í Avöxtunarmáli:
Allt unnið fyrir opnum Ijöld-
um og án blekkingarásetnings
VERJENDUR Ármanns Reynissonar og Péturs Björnssonar, hæstarétt-
arlögmennirnir Hilmar Ingimundarson og Skarphéðinn Þórisson,
kröfðust í gær sýknu af kröfum ákæruvaldsins í máli skjólstæðinga
sinna, sem eru ákærðir í flestum þáttum Ávöxtunarmálsins. I máli
beggja kom fram að ákæruvaldinu hefði hvergi tekist að sanna að
þeir Pétur og Ármann hefðu haft þann ásetning að hagnast með því
að draga sér fé, blekkja i viðskiptum, rangfæra ársreikninga eða
fremja önnur brot sem ákært er fyrir. í veigamiklum atriðum sem
ákært væri út af, svo sem vegna ofmats á eignum og skuldum, væri
alfarið byggt á staðhæfingum og eftir á fenginni vitneskju skilanefnd-
ar Verðbréfasjóðs Ávöxtunar og skiptastjóra þrotabús Ávöxtunar sf.
um að söluverð eigna hefði ekki staðið undir bókfærðu verði og að
fjöldi krafna hefði reynst óinnheimtanlegur. Ákæruvaldið gæfi sér
að sakborningarnir hefðu búið yfir sömu vitneskju um endanlega niður-
stöðu í árslok 1987 og þeir sem önnuðust skiptin höfðu fengið í apríl
á síðasta ári. Hilmar Ingimundarson sagði að skjólstæðingur sinn,
Ármann Reynisson, ætti ekki að gjalda þess að hafa sagt sannleikann
um þátt sinn í málinu fyrir dómi, og mótmælti fullyrðingum sækjanda
um ósennilegan framburð Ármanns.
Skarphéðinn Þórisson sagði að
Pétur Björnsson og Ármann Reynis-
son hefðu verið frumheijar við mót-
un verðbréfamarkaðar hér á landi á
tímum þegar engin lög giltu um þá
starfserhi. Bankakerfið hefði lagt
fæð á þá og þeir hefðu þurft að
beijast gegn áratugagömlu íhalds-
sömu kerfí þar sem vextir voru
skammtaðir úr hnefa. Þeir hefðu
rekið sig á veggi og jafnvel gert
gríðarleg mistök, ekki síður en aðrir
frumheijar í þessum viðskiptum, svo
sem Pjárfestingafélagið og Kaup-
þing. Hins vegar hefði ekkert verið
falið og allt gert fyrir opnum tjöld-
um. Um áhættusama íjárfestingu
hefði verið að ræða og þeir einstakl-
ingar sem ekki hefðu viljað taka
áhættu hefðu geymt sparifé sitt á
sparisjóðsbókum eða spariskírtein-
um ríkissjóðs gegn lægri ávöxtun;
þeir sem skipt hefðu við sjóði verð-
bréfamarkaða hefðu tekið áhættu í
von um aukinn ávinning.
Fortíð skilgreind á
forsendum samtímans
Á síðustu árum hefði þróun á
þessum markaði verið ör hér, sama
þróun hefði tekið áratugi erlendis
og á þessari öru þróun hefðu sumir
tapað en þeir sem á eftir kæmu
nytu þeirrar reynslu sem aflast
hefði. Skarphéðinn sagði að stærstu
mistök ákæruvaldsins væru að skil-
greina fortíðina á forsendum sam-
tímans. Þekking sem skilanefnd og
bústjóri hefðu öðlast 1988 og 1989
væri talin hafa átt við um áramót
1987-1988. Krafíst væri refsingar
vegna rangra ákvarðana í viðskipt-
uip og samtímis væri gerð sú krafa
til hinna ákærðu að þeir byggju yfír
spádómsgáfu um óorðna hluti, eins
og þá að fyrir tilteknum viðskipta-
mönnum ætti að liggja að lenda í
vanskilum eða gjaldþrotum eftir 2-3
ár. Skarphéðinn sagði að sér yrði
hugsað til tapaðra útlána Atvinnu-
tryggingasjóðs útflutningsgreina og
sagði að enginn hefði látið sér í hug
koma að ákæra 63 alþingismenn
fyrir að setja þann sjóð á fót og
enginn minntist á að ákæra til dæm-
is forsvarsmenn Landsbanka íslands
fyrir að ausa milljörðum í fískeldi,
loðdýrarækt og aðrar glataðar fjár-
festingar.
Þegar tekið út gríðar-
lega refsingu
í viðskiptum yrði að gera greinar-
mun á fjárhagslegri ábyrgð og refs-
iábyrgð. Pétur Bjömsson væri ekki
hvítþveginn engill og hann hefði
gert margskonar mistök en fyrir þau
væri búið að draga hann til fjárhags-
legrar ábyrgðar eins og vera bæri
en hins vegar ætti refsiábyrgð ekki
við. Pétur Váeri orðinn gjaldþrota og
ætti sér tæplega viðreisnar von.
Hann hefði þegar tekið út gríðarlega
refsingu.
Skarphéðinn Þórisson mótmælti
því að starfsemi Ávöxtunar hefði
brotið í bága við lög um sparisjóði
og viðskiptabanka. Starfsemin hefði
fallið utan við ramma beggja lag-
anna og um hana hefðu engin lög
gilt fyrr en með gfldistöku laga' um
verðbréfamiðlun árið 1986. Ávöxt-
unarsamningar hefðu verið nýtt fyr-
irbrigði hér á landi og það væri
grundvallaratriði að menn mættu
semja um hvaðeina sem ekki væri
beinlínis bannað með lögum.
Móttaka fjár hjá sparisjóði og
Ávöxtun sf. hefði ekki verið sam-
bærileg starfsemi. Hann sagði að í
raun hefðu bæði bankaeftirlit og
viðskiptaráðuneyti fallist á þau rök
lögmanns Ávöxtunar 1984 að lög
um sparisjóði bönnuðu Ávöxtun ein-
ungis að auglýsa að þeir tækju á
móti innlánum. Fyrirtækið hefði ef
til vill í fyrstu auglýst glannalega
eins og önnur skyld fyrirtæki. 1986
hefði saksóknari ríkisins ákveðið að
höfða ekki mál gegn fyrirtækinu að
undangenginni rannsókn á starf-
seminni. Sú ákvörðun hefði verið
bindandi á sama hátt og dómur
væri bindandi fyrir dómara. í öllu
falli taldi lögmaðurinn ljóst að ákæra
um að starfsemi Ávöxtunar á árinu
1983-1986 hefði brotið gegn lögum
væri fymd enda hefðu fjögur og
hálft ár liðið frá því þeim tíma lauk
þar til ákæra var birt. í millitíðinni
hefði tveggja ára fyming, þar sem
aðeins mætti refsa fyrir þessi meintu
brot með sektum, aldrei verið rofín
með lögformlegum hætti. Eftir gildi-
stöku laga um verðbréfamiðlun
sagði Skarphéðinn Þórisson að sú
grundvallarbreyting hefði orðið á
starfsemi Ávöxtunar að frá þeim
tíma hefðu gilt um hana lög.
Pétur hefði þó aldrei talið gerð
ávöxtunarsamninga ólöglega en lof-
að að hætta þeim til að tryggja sér
starfsfrið. Á það hefði bankaeftirlit
fallist og jafnframt að hið minnsta
tæki 1-2 ár að vinda ofan af samn-
ingunum. Hins vegar hefðu ávöxtun-
arsamningarnir í raun verið eins
konar hlutdeildarskírteini og sam-
bærilegir við slík skírteini sjóða
Ávöxtunar og annarra verðbréfa-
sjóða.
Skarphéðinn Þórisson mótmælti
harðlega ákærum um að Pétur og
Ármann hefðu lokkað almenning til
viðskipta við sig með blekkingum í
auglýsingum og með kynningu og
gengi bréfa og loforðum um ávöxtun
sem þeim hefði hlotið að vera ljóst
að fengi ekki staðist. Hann sagði
að eins og aðrir á þessum markaði
hefði Ávöxtun auglýst sína starfsemi
mikið á þessum tíma, Ekki yrði séð
að mikill munur væri á auglýsingum
Ávöxtunar annars vegar og Verð-
bréfamarkaðar íslandsbanka, Pjár-
festingafélagsins og Kaupþings hins
vegar. Stundum hefði Ávöxtun boðið
betur en þessir aðilar, stundum ekki.
Marksjóður Fjárfestingafélagsins
hefði til dæmis auglýst á strætis-
vögnum 26% ávöxtun og á öðrum
vettvangi 21% ávöxtun. Nú byði
þessi sjóður 6-7% og það væri eðli-
legt á þessum sveiflukennda mark-
aði. Fram hefði komið að á þessum
tíma hefði bankaeftirlit gert almenn-
ar athugasemdir við starfsemi Kaup-
þings og Fj árfesti ngafél agsi ns, jafnt
og Ávöxtunar. Það væri óhæfa að
taka einn aðilann út og krefjast refs-
ingar án þess að taka mið af hvað
tfðkast hefði á þéSsum tíma.
Stóðu við allt fram
að því síðasta
Ákært er fyrir brot á lögum um
verðlag, samkeppnishömlur og órétt-
mæta viðskiptahætti en Skarphéðinn
sagði að frá Verðlagsstofnun hefðu
aldrei borist athugasemdir vegna
auglýsinga. Þrátt fyrir að gefíð væri
í skyn að bak við auglýsingarnar
byggi meiriháttar samsæri Ávöxtun-
ar gegn almenningi væri staðreyndin
sú að allir sem átt hefðu þar fé fram
undir það síðasta þegar allir hefðu
viljað ná inneignum sínum út á sama
tíma. Lögmaðurinn sagði að þrátt
fyrir vandræði með tölvukerfi
Ávöxtunar hefði gengi bréfa verið
reiknað út með hætti sem gefíð hefði
trausta og rétta niðurstöðu. Gengið
hefði verið auglýst með fjórum auka-
stöfum til þess eins að búa til verð-
myndun innan mánaðar og koma í
veg fyrir spákaupmennsku með því
að menn keyptu skömmu fyrir mán-
aðamót og seldu rétt eftir mánaða-
mót. Skarphéðinn sagði að ekki yrði
unnt að refsa fyrir þessi brot nema
sanna að Pétur og Ármann hefðu
haft það að ásetningi að beita blekk-
ingum. Ekkert hefði komið fram sem
sannaði slíkt. Menn hefðu verið í
góðri trú og ekki verið gæddir þeirri
spásagnargáfu að gera sér grein
fyrir því hvað ætti eftir að koma á
daginn haustið 1988.
Engar ívilnanir til
skyldra fyrirtækja
Um þá kafla sem fjalla um reikn-
ingsskil Ávöxtunar sf. og Verðbréfa-
sjóðs Ávöxtunar hf. fyrir árið 1988
vísaði lögmaðurinn enn til þess að
ekki mætti skoða fortíðina á forsend-
um þess sem síðar hefði komið í ljós.
Allt hefði verið gert samkvæmt
bestu vitneskju á þeim tíma og án
nokkurs blekkíngarásetnings. Hann
ítrekaði mótmæli við því að nokkuð
hefði verið gert til að leyna skulda-
stöðu skyldra aðila við fyrirtækið.
Allt hefði verið í bókhaldinu og þess-
um skyldu aðilum hefði í engu verið
ívilnað. Um nokkur atriði sagði hann
að ákæruvaldið hefði engin skjöl
lagt fram heldur væri vetjendum og
dómi ætlað að gleypa upplýsingar
ákæruvaldsins hráar. Hefði banka-
eftirlitið nokkru sinni beðið um lista
yfir skuldara hefði verið einfalt mál
að prenta þær upplýsingar út.
í þeim köflum þar sem Ármanni
og Pétri og að hluta Pétri einum er
gefíð að sök fjárdráttur með því að
hafa hagnýtt sér fé Ávöxtunar og
sjóðanna til eigin þágu og eigin fyrir-
tækja sagðist Skarphéðinn Þórisson
almennt halda því fram að þrátt
fyrir vissa nálægð við sum fyrirtækj-
anna hefði þetta verið þáttur í eðli-
legri starfsemi. Grundvallaratriði
væri að ekkert hinna skyldu fyrir-
tækja hefði notið betri kjara en aðr-
ir viðskiptamenn, hið gagnstæða
ætti fremur við. Hann mótmælti því
að Pétur hefði brotið gegn lögum
um verðbréfamiðlun með því að
kaupa bréf eigin fyrirtækja og
kvaðst telja það of rúma lögskýringu
þar sem um óskylda lögaðila hefði
verið að ræða. Ekkert styddi fullyrð-
ingar ákæruvalds um að þetta hefði
verið gert í ávinningsskyni. Engin
leynd hefði verið yfír svokölluðum
opnum viðskiptareikningum. Fyrst
og fremst hefði verið um kröfukaup
að ræða og skýrsla bankaeftirlits
sýndi að því hefði verið kunnugt um
þessa starfsemi en ekki hefðu verið
gerðar athugasemdir.
Ákvörðun ríkissaksóknara
var bindandi
Hilmar Ingimundarson hrl., veij-
andi Ármanns Reynissonar, vísaði í
máli sínu um sumt til ræðu Skarp-
héðins Þórissonar hvað varðar fram-
angreinda ákæruliði en gerði meðal
annars þá kröfu að fyrsta lið ákær-
unnar sem fjallar um starfsemi
Ávöxtunar sf. fram til ársins 1986
yrði vísað frá dómi, annars vegar á
þeim forsendum að ákvörðun ríkis-
saksóknara um að höfða ekki mál á
grundvelli fyrrgreindrar rannsóknar
hefði verið bindandi stjómvaldsat-
höfn og hins vegar á þeirri forsendu
að ákæra sú sem fram væri komin
gnindvallaðist á ófullnægjandi frum-
ránnsókn á starfsemi Avöxtunar á
þessum tíma. Um það að Ármann
hefði verið háður þeim skyldum sem
verðbréfamiðlurum voru lagðar á
herðar með lögum um starfsemi
þeirra 1986 sagði Hilmar að með
þessari lagasetningu hefði átt að
tryggja að verðbréfamiðlari, leyfís-
hafí, bæri ábyrgð á störfum starfs-
manna fyrirtækisins en lögin hefðu
ekki verið sett í því skyni að leggja
öllum starfsmönnum verðbréfamiðl-
unar skyldur löggilts verðbréfamiðl-
ara á herðar enda hlytu að fara sam-
an skyldur og réttindi. Hilmar átaldi
að í öðrum lið ákærunnar væri ákært
fyrir að starfsemi Ávöxtunar hefði
brotið gegn lögum um verðbréfa-
miðlun en einnig væri krafíst refs-
ingar fyrir brot á lögum um við-
skiptabanka án þess að sérstaklega
væri tilgreint í verknaðarlýsingu að
þau lög hefðu verið brotin. Um
blekkingar gagnvart almenningi
sagði Hilmar meðal annars að ekki
væri tiltekið hve stórar fjárhæðir
hefðu verið hafðar af fólki með þess-
um hætti. Hann mótmælti því að
Ávöxtunarmönnum hefði verið ljóst
að þeir gætu ekki staðið við loforð
um 12-15% ávöxtun og vísaði til
þess að þessi loforð hefðu staðist
allt fram á síðasta dag. Lögmaðurinn
sagði að ákæruvaldinu hefði algjör-
lega mistekist að sanna að Pétur og
Ármann hefðu framið meint brot í
þeim tilgangi að auðgast með ólög-
mætum hætti.
í öðrum kafla ákærunnar eru
Pétur, Ármann og endurskoðandinn
Reynir Ragnarsson meðal annars
ákærðir fyrir brot á hlutafélagalög-
um við gerð ársreiknings sameignar-
félagsins Ávöxtunar. Atli Gíslason
sækjandi rökstuddi þá kröfu með
því að gera hefði átt samstæðureikn-
ingsskil fyrir Ávöxtun, sjóði og dótt-
urfélög. Hilmar skoraði á Atla að
draga þessar kröfur til baka þar sem
til væru sérstök lög, bókhaldslög,
sem ættu við um sameignarfélög.
Hann sagði að þótt hugsanlegt væri
að á Ármann, sem stjómarmann,
yrði lögð skaðabótaskylda vegna
reikningsskila yrði ekki lögð á hann
refsiábyrgð þar sem upplýst væri
að hann hefði ekki komið nálægt
reikningsskilum með öðmm hætti
en þeim að undirrita ársreikninginn.
Ásetning skortir
Hann mótmælti refsikröfum
vegna óreiðu á bókhaldi og sagði
meðal annars að bókhaldið hefði
ekki verið í meiri óreiðu en svo að
tekið hefði tvo daga eftir gjaldþrot
Ávöxtunar að færa það upp og að
endurskoðendur sem komið hefðu
að málinu hefðu án vandræða getað
sótt allar nauðsynlegar upplýsingar
í bókhaldið. Um reikningsskil Verð-
bréfasjóðs Ávöxtunar sagði Hilmar
Ingimundarson að Ármann Reynis-
son hefði verið í nákvæmlega sömu
stöðu og þáverandi stjórnarformaður
sjóðsins; hvorugur þeirra hefði þar
komið nálægt fyrr en við undirritun
-frágengins skjals. I ljósi þess spurði
hann hvers vegna aðeins Pétur, Ár-
mann og Reynir væm ákærðir vegna
þessa og sagði að aðeins með því
að sýkna Ármann af þessum 'þætti
væri hægt að skilja hvernig ákæm-
valdið hefði réttilega komist að þeirri
niðurstöðu að ákæra ekki stjórnar-
formanninn.
Um 6. kafla ákæmnnar þar sem
Pétur og Ármann eru ákærðir fyrir
að hafa dregið sér söluandvirði
lausafjár Hughönnunar hf., sem þeir
áttu að 62%, íjórum dögum fyrir
eigið gjaldþrot og 1 'h mánuði fyrir
gjaldþrot Hughönnunar en þeim
hafí mátt vera ljóst að þetta brot
leiddi til gjaldþrots Hughönnunar,
krafðist Hilmar Ingimundarson
frávísunar. Hann sagði að Hughönn-
un hefði verið sameignarfélag þar
til í febrúar 1988 er eignir þess hefðu
verið yfirfærðar á hlutafélag með
sama nafni. Engir samningar lægju
frammi. Hann spurði hvort ekki
bæri að líta svo á að eignimar hefðu
með réttu svo skömmu fyrir gjald-
þrot heyrt undir sameignarfélagið
Hughönnun. Málið væri vanreifað
af hálfu ákæmvaldsins og óvissa um
atvik ætti að leiða til frávísunar. Þá
mótmælti hann því að Ármann
Reynisson hefði tekið féð til eigin
þarfa lánardrottnum til tjóns. Ætl-
unin hefði verið að starfsemi Hug-
hönnunar hf. flyttist eftir sölu
lausafjárins í starfsstöð Ávöxtunar
sf., ekki að fyrirtækið yrði gjald-
þrota.
Refsilaust formbrot
Hilmar Ingimundarson sagði ljóst
að það brot sem Ármanni og Pétri
er gefíð að sök í 7. kafla ákær-
unnar, að hafa tilkynnt til hlutafé-
lagaskrár um innborgun á 11,1 millj-
ón króna hlutafé í Brauðgerð Suður-
nesja þann 11. apríl 1988 þegar
ekkert hlutafé hafði verið innborgað,
væri einungis formbrot, sem væri
þeim refsilaust. Brauðgerð Suður-
nesja hefði aldrei tekið til starfa og
því hefði enginn verið blekktur. Hins
vegar hefði láðst að tilgreina í til-
kynningunni hvemig hlutafé væri
greitt en það hefði átt að greiða
með því að leggja eignarhluta Ávöxt-
unarmanna í Ragnarsbakaríi fram
sem hlutafé í væntanlega Brauðgerð
Suðurnesja. Brotið væri ámælisverð
handvömm, einkum þar sem lögmað-
ur hefði útbúið skjalið, en refsilaust.
Um þær sakargiftir að með eign-
um Veitingamannsins, deildar í
Kjötmiðstöðinni hf., hefðu verið seld
kaupleigutæki, sem ekki voru eign
fyrirtæksins, sagði Hilmar Ingi-
mundarson að Ármann hefði skrifað
undir samninginn sem stjórnarform-
aður Kjörmiðstöðvarinnar en ósann-
að væri að honum hefði verið kunn-
ugt um tilvist kaupleigusamning-
anna.
Á vikulegum stjórnarfundum í
Kjötmiðstöðinni hefði ekki verið rétt
sérstaklega um rekstrareininguna
Veitingamanninn. Ármann og Pétur
hefðu verið í góðri trú gagnvart
kaupendunum. Hrafn Bachmann,
sem einnig er ákærður fyrir þetta,
hefði gengið frá samningum um
verð og skilmála og lögmaðurinn
sagði að sér virtist ljóst að kaupend-
ur hefðu vitað um eignarréttarfyrir-
varann og einnig sölumaður sá sem
hafði milligöngu um viðskiptin en
sá gæti ekki viðurkennt að hafa
ekki staðið betur að gerð kaupsamn-
ings. Enginn ásetningur hefði sann-
ast á Ármann.
Lokakafli ákærunnar fjallar um
meint skilasvik Ármanns Reynisson-
ar með því að hann hafi skotið und-
an gjaldþrotaskiptum á búi sínu 37
málverkum að verðmæti 1,2 milljón-
ir króna. Hilmar sagði að þegar
Ármann fjarlægði myndimar af
heimili sínu fímm vikum fyrir gjald-
þrot sitt hefði honum ekki komið til
hugar að hann yrði gjaldþrota. Hins
vegar hefði hann óttast um öryggi
sitt og eigur vegna írafárs sem
Ávöxtunarmálið hefði valdið. Ár-
mann hefði hvorki fyrr né síðar
ætlað að hlunnfara kröfuhafa og
ekki hefði verið um ráðstöfun sem
líkja mætti við undanskot að ræða.
Ánnann hefði aldrei leynt skiptaráð-
anda eða aðra tilvist málverkanna.
Það eina hæpna sem leitt hefði verið
í ljós í málinu væri að málverkin
hefðu verið seld fyrirtæki, sem ann-
ar bústjóri Ávöxtunar væri hluthafí
í fyrir 1,2 milljónir kóna en óvíst
væri hvað það fyrirtæki hefði síðan
fengið fyrir myndimar.
I dag lýkur málflutningi í Ávöxt-
unannálinu með ræðum Sigurðar
G. Guðjónssonar hrl., veijanda
Reynis Ragnarssonar, og Jóns
Magnússonar hrl., veijanda Hrafns
Bachmann, og að þeim loknum stutt-
um svarræðum sækjanda og veij- ,
endanna fjögurra.