Morgunblaðið - 11.01.1992, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JANÚAR 1992
13
ísland á krossgötum
Seinni hluti
eftir Hans Kristján
Arnason
Island sem fjármálamiðstöð
Oft hefur verið minnst á ísland
sem fjáirnálamiðstöð á alþjóðavísu,
sbr. Lúxemborg og Sviss. Auðvitað
er heilmikið vit í þessari hugmynd.
En við þurfum að vilja þetta og
hafa fyrir því að sækjast eftir því
sem þar er að fá. Það þarf t.d. að
breyta hér lögum og reglugerðum
o.fl. Þetta er unnt að gera og hafa
af því verulegar tekjur. En við meg-
um ekki bíða of lengi. Aðstæður
breytast ört á hinum alþjóðlega fjár-
magnsmarkaði, ekki síst í Evrópu,
þar sem samkeppnisstaða Sviss og
Lúxemborgar fer versnandi.
Áður en Franklín D. Roosevelt
forseti Bandaríkjanna var allur lét
hann þau orð falla að hann hefði
þá trú að ísland gæti gegnt svipuðu
hlutverki í heimi alþjóðapeninga-
mála og Sviss. Hann sá fyrir sér það
sem við höfum allt of lengi neitað
að horfast í augu við — að Island er
í svipaðri aðstöðu nú og Sviss hefur
verið hingað til — þ.e.á.s. mitt á
milli helstu viðskiptastórvelda
heimsins (Sviss á milli Þýskalands,
Austurríkis, Frakklands og Ítalíu, —
og ísland á milli Ameríku, Evrópu
og jafnvel Japans). Roosevelt forseti
vissi hvað hann söng, enda endur-
reisti hann efnahagslíf Bandaríkj-
anna úr rústum kreppunnar miklu.
Hvernig væri að dusta rykið af hug-
mynd Roosevelts um ísland sem íjár-
málamiðstöð?
ísland sem verslunarmiðstöð
Eða hugmyndin um að gera ísland
að allsherjar fríverslunarsvæði.
Hvernig væri að þaulkanna mögu-
leika okkar í þeim efnum? Hér er
ekki aðeins átt við afmarkað frí-
verslunarsvæði, sem loksins er búið
að heimila með reglugerð fjármála-
ráðuneytisins. Við eigum að halda
lengra á þessari braut og skapa inn-
lendri heildsölu- og smásöluverslun
bestu hugsanleg skilyrði til að
stunda hér „fríverslun" í sem allra
víðustu merkingu þess orðs.
Við eigum m.ö.o. að gera ísland
að mikilvægri verslunarmiðstöð í
okkar heimshluta. Hingað eiga út-
lendingar að geta komið til að versla
ódýrar en annars staðar. Sem stend-
ur er verðlag hér allt of hátt og
kvarta ferðamenn sáran undan því,
enda koma fæstir hingað í verslunar-
erindum. Núverandi verðmyndunar-
kerfi fælir auðvitað frá bæði inn-
lenda og erlenda kaupendur. Hér
þarf að eiga sér stað hugarfarsbreyt-
ing og við þurfum að fara að hugsa
eins og vesturlandabúar, eða jafnvel
nú orðið eins og Austur-Evrópubú-
ar, því við erum meira að segja að
verða eftirbátar þeirra!
Hugmynd mín þýðir að fella verði
niður öll opinber gjöld á vörum og
þjónustu, jafnt aðflutningsgjöld sem
aðrar álögur, og tryggja þannig sem
fjölbreyttast framboð á lægsta
mögulega verði. Með meiri veltu
þarf minni álagningu. Tekjutap rík-
isins vinnst upp með aukinni veltu
í þjóðfélaginu og tekjuskatti á fyrir-
tæki og einstaklinga. Við eigum að
verða „Hagkaup" eða „Bónus“
Vesturlanda, þangað sem útlending-
ar sækja í þeim tilgangi að gera
hagstæð innkaup í öllum vöruflokk-
um milli himins og jarðar.
Fólk leitar þangað sem úrvalið er
mest og verðlag lægst. T.d. versla
Selfyssingar mikið í Reykjavík. Flest
höfum við rekist á Svía í Kaup-
mannahöfn, en þangað flykkjast
þeir daglega til að gera hagstæð
innkauþ. Bandaríkjamenn fljúga
meira að segja í 15-20 klst. til Hong
Kong eða Singapore til að versla.
Það eru því auðvitað ekki aðeins
íslendingar sem fara svo þúsundum
skiptir til annarra landa til að gera
hagstæð innkaup. Þetta er ekkert
séríslenskt fyrirbæri!
Og við eigum að notfæra okkur
þessa leið út í ystu æsar. Verslunin
gæti m.ö.o. orðið mikilvægari hag-
vaxtarbroddur en við höfum hingað
til viljað viðurkenna.
Kaupmannastéttinn er oft sökuð
um að bera ábyrgð á hinu háa verð-
lagi, en það er yfirleitt á misskiln-
ingi byggt. íslendingar eiga þvert á
móti harðduglega verslunarstétt —
kaupmenn sem hafa mikla reynslu
í viðskiptum við útlönd, og eru þeir
síst eftirbátar kollega sinna erlendis.
í kaupmannastéttinni er falinn mik-
ill og gildur varasjóður sem gæti
skapað þjóðinni háar gjaldeyristekj-
ur. Þetta eigum við að viðurkenna
og nýta okkur arðsemi verslunarinn-
ar eins og t.d. Danir og Hollending-
ar hafa lengi gert með góðum
árangri.
ísland sem verslunarmiðstöð er
auðvitað nátengt Islandi sem ferða-
manna- og ráðstefnulandi. Þar er
okkar höfuðvandi að fá útlendinga
til að koma hingað utan sumar-
tímans.
í þessu samhengi er rétt að leið-
rétta hvimleiða sögufölsun. Það er
nefnilega landlægur misskilningur
að veðurfar hérlendis sé verra en
víða annars staðar. Þennan misskiln-
ing drakk ég með móðurmjólkinni
eins og aðrir jafnaldrar mínir, sbr.
fullyrðinguna „ísland er á mörkum
hins byggilega heims“. Þetta er sem
betur fer víðsfjarri sannleikanum!
Veðurfar hér er á margan hátt hið
ákjósanlegasta. Við búum við milt
loftslag þar sem sjaldan verður of
kalt — og aldrei of heitt! Ekki býður
t.d. hin ókrýnda höfuðborg heims-
ins, New York, upp á mikið betra
loftslag. Þvert á móti reyna íbúar
New York að vera sem minnst í
borginni yfír suinartjmann vegna
ofsahita og raka — og auk þess er
oft kaldara á Manhattan yfir vetur-
inn en t.d. hér í Reykjavík!
Islenskt vatn í heildsölu
Verkfræðingur sem égþekki kast-
aði um daginn fram þeirri hugmynd
hvort ekki væri hægt að flytja út
íslenskt vatn í stórum stíl með vatns-
leiðslum til Evrópu. Davíð Scheving
Thorsteinsson í Sól hf. hefur t.d.
unnið ötullega að útflutningi á okkar
ágæta vatni í neytendaumbúðum,
og á hann hrós skilið fyrir útsjónar-
semi á þeim vettvangi. En hafa
menn skoðað útflutning héðan á
vatni með vatnspípum til Evrópu í
heildsölu?
Ég skil áhyggjur Davíðs Schev-
ings þegar hann varar við stjórnlaus-
um útflutningi á neysluvatni með
tankskipum til allra sem það vilja
kaupa. Ekki er ég að mæla með að
allir fari að keppa við alla og undir-
bjóða þar með sjálfa sig á erlendum
mörkuðum. Þetta eru tveir aðskildir
markaðir. Og væri ekki unnt að
keyra þetta hlið við hlið, t.d. með
heildsölu á vatni í pípum til vatn-
sveitna í Bretlandi og á meginland-
inu — samhliða útflutningi á vatni
í neytendaumbúðum? Þó eðlilega
fáist mun lægra verð fyrir lítrann
af vatni í heildsölu en smásölu, þá
erum við að tala um ólíkar magn-
stærðir.
Ég veðja á að þetta sé tæknilega
framkvæmanlegt — og arðsemin
meiri en flesta grunar. En það ætti
að vera tiltölulega auðvelt dæmi fyr-
ir verkfræðingana okkar að kanna
grundvöllinn á þessum viðskiptum.
Island sem höfuðstaður
alþjóðastofnana
Eða hvað með uppstokkunina í
alþjóðapólitíkinni og afleiðingar
hennar fyrir fjölþjóða- og alþjóða-
samtök? Gæti Island ekki verið
ákjósanlegur kostur fyrir staðsetn-
ingu ýinissa stofnana, bæði vegna
hagstæðrar legu landsins, og einnig
hins, að auðveldara er að tryggja
öryggi manna og stofnana hér en
víðast annars staðar? Getur t.d. ver-
ið álitlegt að vinna að því að ein-
hveijar dótturstofnanir Sameinuðu
þjóðanna færi höfuðstöðvar sínar til
Islands? Og til að skerpa línurnar
Hans Kristján Arnason
„Við eigum m.ö.o. að
gera ísland að mikil-
vægri verslunarmið-
stöð í okkar heims-
hluta. Hingað eiga út-
lendingar að geta kom-
ið til að versla ódýrar
en annars staðar. Sem
stendur er verðlag hér
allt of hátt og kvarta
ferðamenn sáran undan
því, enda koma fæstir
hingað í verslunarer-
indum.“
má einnig spyija hvort það sé eitt-
hvað náttúrulögmál að SÞ var valinn
staður í New York. Höfuðstöðvar
SÞ eru einmitt staðsettar í New
York af því að þannig horfðu málin
við í lok síðari heimsstyijaldarinnar
(og þá sakaði ekki heldur að Rocke-
fellerættin gaf samtökunum land
undir starfsemina á Manhattaneyju).
Eða hvað með staðsetningu al-
þjóðlegra umhverfissamtaka eða
rannsóknarstofnana, t.d. í sjávarlíf-
fræði? Eða höfuðstöðvar skákmanna
— eða alþjóðlegra íþróttasamtaka?
í sannleika sagt er hér ýmislegt
sem hentar vel fyrir slíka starfsemi
— og auðvitað annað sem mælir því
á móti. Markaðurinn er samt þarna
úti — og það þaf að skoða sem flest-
ar hugmyndir, jafnvel þó þær við
fyrstu sýn hljómi í djarfari kantinum.
Ef þær reynast álitlegar þarf að
leggja markvissa vinnu í að plægja
jarðveginn.
Ég er t.d. sannfærður um að ef
Steingrímur Hermannsson, Jón
Baldvin, Ólafur Ragnar eða Davíð
tðddsson væru fastafulltrúar íslands
hjá SÞ og ásettu sér að krækja í
anga af starfsemi SÞ hingað til lands
— þá mundi þeim takast það. Ég
mundi meira að segja treysta sjálfum
mér til þess!
Island sem alþjóðleg
fiskkauphöll
Ég hefi nokkrum sinnum á öðrum
vettvangi minnst á ísland sem rnið-
stöð fiskviðskipta í hejminum. í fis-
kverslun erum við íslendingar á
heimaslóðum. Enn hefur samt hvergi
verið sett á stofn alþjóðleg miðstöð
fyrir fiskviðskipti. Þó eru til sérhæfð-
ar kauphallir og skráningarstofnanir
í flestum öðrum magnvöruflokkum
sem verslað er með landa á milli.
Þetta á t.d. við um alla málma, kjöt,
korn, gjaldmiðla o.fl. o.fl. í Chicago
er t.d. starfræktur framtíðarmark-
aður (future exchange) í komi, og
jafnvel beikoni. Þar geta framleið-
endur og kaupendur hvaðanæva úr
heiminum keypt og selt þessar vörur
á föstu verði, til afgreiðslu síðar
meir. Þetta er mikil hagræðing fyrir
báða aðila. Ef til væri fiskkauphöll
eða miðstöð sem annaðist alla skrán-
ingu og viðskipti með fisk á milli
hagsmunaaðila, þá gætu t.d. fram-
leiðendur á tilbúnum fiskréttum
keypt fiskinn í dag á skráðu og föstu
framtíðarverði, fisk sem þeir fá síðan
afhentan t.d. í janúar 1993. Þetta
skapar mikið öryggi í öllum viðskipt-
um. Það að slíkur framtíðarmarkað-
ur er ekki til (a.m.k. ekki í þessari
útvíkkuðu-mynd) þýðir ekki að hann
geti ekki orðið til! Það hefur bara
enginn farið alvarlega í saumana á
málinu ennþá. Hversvegna gætum
við ekki skoðað þennan möguleika
og fetað okkur áfram sem forystu-
þjóð á þessum vettvangi?
íslendingar og útlendingar
Við dettum allt of oft inní sjálf
okkur og höldum að unnt sé að lifa
á einangrunarstefnunni einni saman.
Og enn er í okkur beygur og tor-
tryggni gagnart útlöndum og útlend-
ingum, því ekki er ýkja langt síðan
við_ öðluðumst sjálfstæði. .
í nýjasta hefti breska tímaritsins
The Economist er því t.d. haldið fram
að ásamt Norðmönnum og Finnum,
eigi íslendingar erfiðast með að
hugsa sér náið samstarf við Evrópu-
bandalagið — énda er það þessum
þrem þjóðum sameiginlegt að vera
tiltölulega nýsloppnar undan ný-
lenduveldum, þ.e. Danmörku, Sví-
þjóð og Rússlandi. Þennan sama
beyg er hinsvegar ekki að finna hjá
þeim þjóðum sem hafa lengi verið
frjálsar, eins og hjá Dönum og
Svíum. Togstreita hlýst af því að
burðast með minnimáttarkennd í
farteskinu — sérstaklega þegar það
er degínum ljósara að fáar þjóðir eru
jafn háðar milliríkjaverslun og ís-
lendingar!
íslendingar gætu orðið utanveltu
í Evrópu og einangrast meir en jafn-
vel hörðustu andstæðingar EB og
EES kæra sig um. Einangrun okkar
kann að aukast vegna þess að aðild
okkar að NATO er ekki lengur sá
styrkur sem hún var t.d. í landhelgis-
málinu — eða upphaflegu samning-
unum við EB. Þá missir norrænt
samstarf fyrra vægi um leið og
Finnar og Svíar segja skilið við hlut-
leysis- og einangrunarstefnu sína og
gerast ásamt Noregi — en e.t.v. án
Islands — aðilar að EB. Sömu sögu
er að segja um EFTA, ef EES samn-
ingarnir fara út um þúfur. Ef ísland
verður viðskila við EFTA-þjóðirnar
og kýs að standa utan við EB, eða
nær ekki viðunandi samningum við
EB, þá getur þjóðin einangrast
hættulega mikið. Ef okkur síðan
mistekst líka að mynda önnur sam-
bönd eða koma okkur upp nýjum
tekjustofnun (t.d. í ætt við þá sem
nefndij- eru fyrr í þessari grein),
gæti ísland aftur orðið fátækasta
þjóð Evrópu um og upp úr næstu
aldamótum!
ísland á þröskuldinum
Við þurfum ekki aðeins að herða
mittisólina og skera niður útgjöld —
heldur ekki síður og um leið að blása
bjartsýni í þjóðina og stefna á nýja
tinda. Við þurfum, með öðrum orð-
um, og samhliða hagræðingu í
rekstri íslands hf., að leggja allt
kappa á nýjar tekjuöflunarleiðir fýr-
ir þjóðarbúið (og hugsa ekki aðeins
um skatta og ríkiskassann).
Islandi standa opnir ýmsir val-
kostir í samfélagi þjóðanna. Og sem
betur fer hefur raunsæið oftast ráð-
ið ferðinni hingað tii. Hér býr ennþá
dugnaðarþjóð sem lætur sér ekki
allt fyrir bijósti brenna! Innst inni
vitum við öll að við erum lánsöm
þjóð, þjóð sem gæti auðveldlega
skarað framúr og verið fyrirmynd
annarra á mörgum sviðum (og er
það reyndar á mörgum sviðum!).
Vandamálin sem við þurfum að
glíma við eru hreinn barnaleikur
samanborið við vandamál annarra
þjóða. Vegna þessara forréttinda
hvflir líka á okkur mikil ábyrgð
gagnvart þeim sem verr eru settir í
heiminum. Við getum og eigum að
láta gott af okkur leiða.
Við íslendingar stöndum nú á
þröskuldi stærstu tækifæra í sögu
okkar. Framundan eru stórstígar
framfarir og meiri auður og tæki-
færi en við höfum áður kynnst —
eða aukin einangrun og meiri fátækt
en flest okkar hafa áður búið við.
Hvor leiðin valin verður er aðeins
undir sjálfum okkur komið!
Það sem nú þarf — og það í stærri
skömmtum en nokkru sinni áður í
sögu lýðveldisins — er markviss leit
að fijóum og nýstárlegum nýsköpun-
arhugmyndum. Við þurfum djörf-
ung, og umfram allt trú á okkur
sjálf til að vinna úr tækifærum líð-
andi stundar.
Hættum því þessari endalausu
sjálfsvorkunn, setjum markið hátt
og förum aftur að hafa ánægju af
lífinu. Það fer okkur líka mun betur!
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Hnnn er stofnandi og fyrrverandi
stjórnarformaður Stöðvar 2.
Athugasemd við grein um
einkaskála á hálendi Islands
eftir Ólaf
Sigurgeirsson
Þann 4. desember sl. reit ég grein
í Morgunb'laðið um skálabyggingar
á hálendinu. Grein þessi varð
kveikjan að grein eftir Jón Viðar
Sigurðsson, sem birtist þann 4. jan-
úar sl. Þar er borið á mig að hafa
farið með blekkingar, ósannindi og
órökstuddar fullyrðingar. Einnig er
ég sagður hafa gert lítið úr náttúru-
verndarráði og skipulagsyfirvöld-
um.
Ekki gat ég ráðið af grein Jóns
Viðars í hveiju blekkingar mínar
felast, en ósannindin áttu að felast
í fullyrðingu minni um að Ferðafé-
lagi íslands hafi verið léður einn
skálanna fyrir norðan Skjaldbreið.
Þetta segir Jón Viðar ósatt. Sann-
leikurinn er eins og ég sagði, að
eigendur skálans „Slunkaríkis“ léðu
FI skálann um síðustu verslunar-
mannahelgi. FI auglýsti gönguferð
í gegnum Þórisdal með næturgist-
ingu í skálánum. Fullbókað var í
ferðina, en á síðustu stundu féllu
nokkrir úr og ferðin féll niður. Eft-
ir stendur sannleikurinn FI hafði
fengið skálann léðann.
Jón Viðar segir það órökstudda
fullyrðingu mína, að Skipulagi ríkis-
ins og náttúruverndarráði hafi verið
att út í afskipti af skálabyggingum
af einhverjum sérvitringi. Þurfi að
rökstyðja þessa fullyrðingu er sann-
leikurinn sá, að vegna kæru Jóns
Viðars Sigurðssonar hófust afskipti
framangreindra aðila. Þetta hef ég
fengið staðfest.
Ennfremur heldur framangreind-
ur Jón Viðar því fram, að ég hafi
gert lítið úr þessum valdastofnun-
um. Svo er ekki og slíkt mun ég
aldrei gera. Fróðlegt væri að fá
einhverjar skýringar á þessum full-
yrðingum.
Eftir stendur það, sem ég áður
hélt fram, að verulegur lögfræðileg-
ur vafi leikur á, hvort það er á
valdsviði Skipulags ríkisins og'Nátt-
úruverndarráðs, að banna skála-
byggingar á hálendinu og fyrirskipa
brottnám þegar byggðra skála.
Höfundur er
hcraðsdónislögmaður.