Morgunblaðið - 11.01.1992, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. JANUAR 1992
33
inn stóð honum hjarta næst og
þótt hann hætti sjálfur búrekstri
hálfáttræður féll honum sjaldan
verk úr hendi á meðan hann hafði
heilsu til að leggja sitt af mörkum.
Oft fylgdumst við með honum þeg-
ar hann sló með orfí og ljá í kring-
um bæinn, dyttaði að húsum og
verkfærum, dró ljáinn eða sinnti
rófugarðinum sínum. Hann dró þá
hvergi af sér, hvessti augun á það
sem hann var að gera og tuggði
vindilinn.
Afí sinnti mörgu á lífsleiðinni,
en stóra hlutverkið hans var að
vera maðurinn hennar ömmu, Rósu
Þorgilsdóttur, sem kvaddi okkur
fyrir rúmum þremur árum. Sam-
band afa og ömmu var svo fallegt
og innilegt og af því stafaði ást og
kærleika í allar áttir. Þau voru svo
yfír sig ástfangin að einhveijum
hefði getað dottið í hug að þau
væru rétt nýgift. Á hverjum morgni
rakaði afí sig á axlaböndunum og
kom svo fram í eldhús, þar sem
amma sýslaði við morgunkaffíð, og
kyssti hana rakkossinn. Amma
skríkti af ánægju og lagði mjúkan
vanga afa við sinn. Þótt hún hefði
þráð það í mörg ár að fá að deyja,
því að heilsan var orðin lítil, sagð-
ist hún kvíða því mest að þurfa að
fara löngu á undan karlinum sínum.
Eftir að hún dó flutti afi frá Sökku
og að Dalbæ, dvalarheimili aldraðra
á Dalvík. Hann talaði stundum um
það að hann saknaði Rósu sinnar,
en nú er lengsti aðskilnaður elsk-
endanna Gunnlaugs og Rósu á
enda. Amma var búin að lofa að
taka á móti fólkinu sínu með heitu
súkkulaði, þegar það kæmi á eftir
henni, og það er viðbúið að fagnað-
arfundir hafí orðið á laugardaginn
í síðustu viku. Það er áreiðanlega
myndarbragur á búskapnum og
sitthvað til með súkkylaðinu í nýju
Afalandi.
Við þökkum Gunnlaugi afa okkar
fyrir allt, sem hann kenndi okkur
og gerði fyrir okkur. Guð blessi
minningu hans.
Ella, Tóta og Óli
Gunnlaugur Gíslason, fyrrum
bóndi að Sökku í Svarfaðardal, lést
4. janúar á Dalbæ, dvalarheimili
aldraðra á Dalvík, nær 94 ára að
aldri. Með Gunnlaugi á Sökku er
genginn einn af héraðshöfðingjum
Svarfdælinga. Eiginkona Gunn-
laugs, Rósa Þorgilsdóttir, lést fyrir
röskum þremur árum, hún hafði
þijú ár umfram Gunnlaug og náðu
þau því nær jafnháum aldri. Kynni
mín og tengsl við þau Gunnlaug
og Rósu voru með þeim hætti að
vart verður um annað þeitra skrifað
án þess að hins sé getið og það sem
sagt kann að vera um annað þeirra
á oftar en ekki við bæði. Svo sam-
rýmd voru þau og samtaka og slíkt
jafnræði var ævinlega með þeim
hjónum.
Kynni mín af Gunnlaugi og Rósu
eru jafnlöng minni mínu en kynni
fjölskyldu minnar af Sökkufólkinu
eru miklum mun eldri. Það voru
kynni sveitunga, frænda og vina.
Um upphaf veit ég ekki og skiptir
naumast máli því vel var til þeirra
stofnað og þau svo grunduð að þau
endast kynslóð fram af kynslóð og
það eins þótt ijarlægð skilji fólk að
og fundir verði stopulir á tíðum.
Þannig finnst mér kynnum fjöl-
skyldu minnar og Sökkufólksins
vera háttað. Með föðurbræðrum
mínum og fólkinu á Sökku var mik-
il vinátta. Eins var með föður minn,
bræður hans og fjölskyldur þeirra
að vinátta hélst með þeim og Sökku-
fólkinu og helst enn með okkur
systkinum og bömum og barna-
börnum Rósu og Gunnlaugs.
Gunnlaugur Gíslason fæddist að
Syðra-Hvarfi en fluttist sex ára
gamall með foreldrum sínum að
Hofí. Tuttugu árum síðar, árið
1924, tók hann við búi á Sökku
ásamt Rósu konu sinni sem þar var
fædd og uppalin. Þau hjónin stóðu
fyrir Sökkubúinu í hálfa öld, síðustu
árin í félagi við Þorgils son sinn og
Olgu Steingrímsdóttur, tengdadótt-
ur sína. Þannig hefur ein kynslóð
þessa bráðvelgerða og harðduglega
fólks tekið við af annarri og er svo
enn, því nú hafa þau Þorgils og
Olga búið þar um nokkurra ára
skeið ásamt syni sínum og tengda-
dóttur.
Það var árið 1953 að þau Rósa
og Gunnlaugur tóku fyrst við mér
til sumardvalar, þá sex ára gömlum.
Sumarið eftir var ég aftur á Sökku
og þá ásamt Gunnari bróður mín-
um. Þarna vorum við sumar eftir
sumar þar til ég vék fyrir yngsta
bróðurnum, Finni, enda hlutu því
að vera einhver takmörk sett hve
unnt var að reyna á langlundargeð
þessa ágæta fólks og leggja á það
marga stráka af okkar tagi í einu.
Finnur var á Sökku ein tíu sumur
og spannaði þessi sumarvist okkar
bræðra því nær tvo áratugi. Dvölin
á Sökku var okkur' ómetanleg.
Þarna kynntumst við vinnusemi,
dugnaði og alúð við öll störf og
bjuggum við makalaust sambland
ljúfmennsku, aga og félagsskapar.
Við lærðum að þarna gekk hver
maður að starfi af því að þar var
verk að vinna og að ekkert verk
var svo auvirðilegt að því ætti ekki
að sinna af alúð. En lífið var ekki
bara vinna heldur hvíldust menn
ævinlega vel og tómstundir voru
furðumargar þótt um háannatím-
ann væri.
Við bræðurnir þrifumst svo sann-
arlega á Sökku. Við vildum helst
fara norður daginn eftir að skóla
lauk á vorin og þvertókum fyrir að
koma heim aftur fyrr en eftir göng-
ur og réttir á haustin. Þarna var
reynt að ala okkur upp og gera
okkur að betri mönnum að því
marki sem við vorum menn til að
taka við. Þetta uppeldi allt sýnist
hafa verið svo dæmalaust átaka-
laust. Við urðum naumast varir við
það að því ég held, og sennilega
var það fyrst löngu seinna að við
fórum að gera okkur grein fyrir
hvers virði það var. Gunnlaugur og
Rósa báru mikla umhyggju fyrir
okkur bræðrunum. Þau umgengust
okkur sem þau börn sem við vorum
en þó vitiborin, með festu og þó
einstakri hlýju. Aginn sem við vor-
um beittir var einatt blandinn um-
hyggju og eftirlátssemi, og engar
voru skipanirnar heldur aðeins ósk-
irnar.
Gunnlaugur á Sökku var mynd-
arbóndi og bjó góðu búi. Hann var
lengi einn af forystumönnum Svarf-
dæla og oddviti um árabil. Gunn-
laugur var mikill ræktunarmaður
enda stækkuðu Sökkutúnin mikið í
búskapartíð hans. Minningin um
Gunnlaug sem ræktunarmann er
mér mjög skýr. Ræktunarstörfin
voru mest unnin vor og haust og
var þá reynt að nota okkur strák-
ana við þau. Sumt held ég að okkur
hafi þótt heldur lítið spennandi,
t.a.m. að gijóthreinsa flag. En
þarna fengUm við ótrúlega mikla
og góða kennslu, Gunnlaugur út-
skýrði allt og var mjög þolinmóður
við að sýna okkur handtök og segja
til. Við lærðum að hver athöfn var
þáttur í heildarverki og hafði sér-
stakan tilgang. Og einn verkþáttinn
— lokræsagerð — man ég að ég
leit á sem heilt kúnstverk og sóttist
eftir að fá að taka þátt í með Gunn-
laugi. Raunar held ég að við bræð-
ur höfum á Sökku notið einstakrar
kennslu sem nú mundi vafalaust
nefnd verkmenntun. Þetta átti við
um öll verksvið búskapar sem unn-
in voru að sumarlagi. Ræktunin var
eitt, ijósverkin annað, þá heyskap-
urinn sem og kartöflurækt, girðing-
arvinna og ótal margt fleira. Á
seinni árum hefur komið fyrir að
reynt hefur á hvort ég hafi ein-
hveija kunnáttu til að bera í þessum
efnum og hefur mér þá þótt með
ólíkindum hversu mjög ég hef getað
treyst á þá undirstöðu sem þeir
Sökkufeðgar lögðu með verk-
kennslu sinni.
Gunnlaugur var mörgum góðum
kostum búinn. Hann hafði skarpa
greind og mikla verkhyggju, var
ágætur búmaður og smiður góður.
Gunnlaugur var búfræðingur frá
Hólum en þar fyrir utan vel mennt-
aður af sjálfum sér. Hann var bók-
hneigður og ljóðelskur, hann fylgd-
ist vel með í starfsgrein sinni og
Guðný Þórarins-
dóttir — Minning
Fædd 4. júní 1903
Dáin 2. janúar 1992
Kynslóðir koma, kynslóðir fara.
Nú er hillir undir aldamótin sjáum
við á bak einum af öðrum af kyn-
slóðinni, sem fædd var um aldamót-
in síðustu. Gengin er mæt merkis-
kona, Ingveldur Guðný Þórarins-
dóttir húsfreyja í Krossdal í Keldu-
hverfí í Norður-Þingeyjarsýslu.
Guðný fæddist í Þórunnarseli í
Kelduhverfí 4. júní 1903. Foreldrar
hennar voru Þórarinn Sveinsson
bóndi í Kílakoti í sömu sveit og
kona hans, Ingveldur Bjömdóttir.
Þórarinn var sonur Sveins bónda
og hreppstjóra í Kílakoti Grímsson-
ar bónda á Víkingavatni Þórarins-
sonar bónda á Víkingavatni Páls-
sonar bónda á Víkingavatni Arn-
grímssonar sýslumanns á Stóm-
Laugum í Reykjadal, Hrólfssonar
sýslumanns á Grýtubakka, Sigurðs-
sonar sýslumanns á Víðimýri,
Hrólfssonar sterka lögréttumanns
á Álfgeirsvöllum Bjarnasonar.
Hólmfríður kona Gríms Þórarins-
sonar var dóttir Sveins bónda og
hreppstjóra á Hallbjarnarstöðum á
Tjörnesi og var hún systir Guðnýjar
móður Kristjáns Jónssonar Fjalla-
skálds og Bjargar ömmu Jóns
Sveinssonar, Nonna. Móðir Þórarins
Svienssonar var Vilborg Þórarins-
dóttir, Pálssonar, Þórarinssonar
Pálssonar Arngrímssonar.
Ingveldur móðir Guðnýjar var
dóttir Björns bónda á Litla-Hálsi í
Grafningi, Oddssonar bónda á Þúfu
í Ölfusi, Bjömssonar bónda og
hreppstjóra á Þúfu Þorsteinssonar
bónda á Núpum, Jónssonar bónda
á Völlum, Þúfu og Breiðabólstað í
Ölfusi. Kona Odds Björnssonar á
Þúfu var Jómnn ljósmóðir Magnús-
dóttir ríka útvegsbónda og hrepp-
stjóra í Þorlákshöfn Beinteinssonar
bónda og lögréttumanns í Þorláks-
höfn og Breiðabólstað, Ingimundar-
sonar bónda í Holti Bergssonar, sem
Bergsætt er kennd við.
Þau Ingveldur og Þórarinn, for-
eldrar Guðnýjar, kynntust austur á
Vopnafírði, þar sem þau störfuðu
um hríð hjá Benedikt Þórarinssyni
móðurbróður hans, sem rak þar
greiðasölu. Fékk þá Þórarinn viður-
nefnið Vopni til aðgeiningar frá
öllum nöfnum sínum og frændum
í Hverfinu.
Hann var hagyrðingur góður og
orti allmikið, m.a. í sveitarblaðið
Hörpu, sem var handskrifað og
gekk bæja á milli. Hann var elsku-
legur heimilisfaðir og sagði
skemmtilega frá, svo unun var á
að hlýða. Hann mun ekki hafa ver-
ið gefínn fyrir búskap, „var skilsam-
ur maður að eðlisfari og orðheldinn,
en hins vegar sveimhugi og horfði
skáldaaugum á lífið“ (Karl Krist-
jánsson í Árbók Þing. 1963). Þann-
ig lýsti hann sjálfum sér:
Skarðan drátt frá borði bar,
bam að háttum glaður,
völl hann átti en hann var
enginn sláttumaður.
• Ingveldur kona hans var hinn
mesti dugnaðarforkur, auk búsýslu
stundaði hún karlmannafatasaum,
sem hún hafði lært í Reykjavík.
Guðný ólst upp í Kílakoti ásamt
systkinum sínum, sem nú eru öll
látin, þau voru: Sveinn listmálari í
Reykjavík, fæddur 1899, kvæntur
Karen Agnete Þórarin^pn, Vilborg
húsfreyja á Húsavík, fædd 1901,
gift Birni Stefánssyni frá Ólafs-
gerði og Björn bóndi í Kílakoti,
fæddur 1905, kvæntur Guðrúnu
Ásbjörnsdóttur.
Guðný átti góða æsku. Foreldr-
um hennar var annt um áð mennta
börnin sín. Móðir hennar kenndi
þeim vers og bænir, ljóð og lög og
sagði þeim ævintýri og þjóðsögur.
Faðir hennar fræddi þau um forn-
sögurnar, sem hann var vel heima
í. Þau fengu heimiliskennara, og
síðar höfðu þau tækifæri til að
mennta sig, svo sem hugur þeirra
stóð til. Guðný fór í Kvennaskólann
á Blönduósi og nam auk þess orgel-
leik, tónlist og dönsku hjá læknis-
hjónunum á Húsavík. Tónlistin var
henni æ til yndis, ekki síst eftir að
hún var orðin ein.
Guðný giftist á höfuðdag 1927
Þórami bóna í Krossdal, fæddur
1905, dáinn 1970, Jóhannessyni
bónda í Krossdal (Gottskáiksætt)
Sæmundssonar bónda í Narfastaða-
seli Jónssonar. Móðir Þórarins í
Krossdal var Sigríður Þórarinsdótt-
ir bónda á Víkingavatni Björnsson-
ar af ætt Hrólfunga, og voru þau
hjón Guðný og Þórarinn því nokkuð
skyld.
Böm þeirra: Jóhannes bóndi í
Árdal í Kelduhverfí, fæddur 1928,
nú verkstjóri á Húsavík, kvæntur
Evu Mariu Lange Þórarinsson.
Börn: Friðrik Lange, fæddur 1951,
Guðný Ragna, fædd 1952, María
Margrét, fædd 1953, Þórarinn,
fæddur 1956, Hólmfríður, fædd
1961, Arnljótur, fæddur 1963,
Sveinn, fæddur 1964 og Jóhannes
Elmar, fæddur 1974. Sigríður ljós-
móðir á Húsavík, fædd 1929, gift
Gunnari Valdimarssyni. Börn:
Gunnþórunn Guðný Sigurðardóttir,
fædd 1951, Kolbrún Pétursdóttir,
fædd 1954, Aðalsteinn Rúnar,
fæddur 1960, Þórhildur, fædd 1961
og Guðrún, fædd 1968, Gunnars-
börn. Ingveldur Vilborg matráðs-
kona í Reykjavík, fædd 1930, gift
Sigurþóri Jósefssyni. Börn: Katrín,
fædd 1959 og Guðný Sígríður, fædd
1964. Þórarinn prestur í Staðarfelli
í Kinn, síðar skólastjóri í Skúla-
garði í Kelduhverfi, fæddur 1932,
dáinn 1988. Fyrri kona háns var
Guðrún Þórðardóttir, börn þeirra:
Guðný, fædd 1956, Halldóra, fædd
1961 og Þórður, fæddur 1967.
Seinni kona hans var Rósa Jóns-
dóttir, börn þeirra: Þórarinn, fædd-
ur 1970 og Ragnhildur, fædd 1971.
Sveinn bóndi í Krossdal, fæddur
1938, kvæntur Helgu ólafsdóttur.
Börn: Ólöf, fædd 1962, Ingveldur
Guðný, fædd 1965 og Þórarinn,
fæddur 1969. Þórdís bankamaður
í Grindavík, fædd 1956 (kjördóttir
þeirra, dóttir Ingveldar Vilborgar),
gift Erni Rafnssyni. Börn: Örn Eyj-
ólfsson, fæddur 1974, Rafn, fæddur
1978 og Þórarinn, fæddur 1987
Arnarsynir.
Guðný og Þórarinn bjuggu alla
sína tíð í Krossdal myndarbúi. Auk
búsins stjórnaði Þórarinn upp-
græðslu á Norðurlandi á vegum
Sandgræðslu ríkisins, síðar Land-
græðslu ríkisins. Við því starfí tók
Sveinn sonur hans eftir hans dag.
Þórarinn var búhöldur góður og
hinn mesti atorkumaður. Voru þeir
feðgar allir miklir veiðimenn og
skorti aldrei matföng. Nógur sprik-
landi silungur í ánni, endur, gæsir,
rjúpur og selur og mórinn blár af
berjum.
Þau Krossdalshjón voru með af-
brigðum gestrisin. Enginn fékk að
koma í Krossdal nema þiggja mikl-
ar og góðar veitingar. Dugðu engin
allri þjóðmálaumræðu. Hann var
ræðinn maður og skemmtilegur,
hafðl ríkulegt skopskyn, var fund-
vís á margar skoplegar hliðar tilver-
unnar og hafði gaman af að segja
sögur. Hann benti mér oft á og
lánaði góðar bækur, kenndi mér að
lesa Spegilinn og Rauðku og sagði
mér margt um það sem þar bjó að
baki. E.t.v. var þetta all sérstæð
nálgun að stjórnmálasögu þjóðar-
innar, en eftir á að hyggja senni-
lega hreint ekki svo galin því þarna
Iærðist manni a.m.k. að bera ekki
meira virðingu fyrir pólitíkinni en
efni standa til.
Heimili Gunnlaugs og Rósu á
Sökku var ákaflega myndarlegt og
bar myndarskap og snyrtimennsku
þeirra hjóna glöggt vitni. Heimilis-
bragurinn var og um margt einstak-
ur. Svo er enn um allt þetta. Sökku-
fólkið var og er vinamargt og gesta-
komur jafnan tíðar. Þau Rósa og
Gunnlaugur voru ekki einasta ákaf-
lega gestrisin, heldur voru þau
ævinlega svo glaðvær, kát og hlýleg
að öllum hlaut að líða vel sem sóttu
þau heim.
Rósa og Gunnlaugur náðu bæði
háum aldri. Eins fór fyrir þeim
báðum að þau áttu síðustu árin við
veikindi að stríða, ævistarfi þeirra
var lokið, þau kviðu ekki hvíldarinn-
ar hinstu heldur biðu hennar og
kvöddu södd lífdaga. Þegar svo
langri og farsælli ævi lýkur, hljóta
tilfínningar okkar sem kveðjum að
vera blandnar söknuði og þakklæti.
Sjálfum er mér efst í huga þakk-
læti fyrir að hafa kynnst þessu
væna fólki, fyrir þá vináttu sem þau
sýndu jafnan mér og mínum og
fyrir þátt þeirra í að koma mér á
legg og til vits og verka.
Með þessum orðum sendi ég
Sökkufólkinu öllu innilegustu kveðj-
ur okkar móður minnar og systkina.
Blessuð sé minning Gunnlaugs
Gíslasonar.
Hallgrímur Snorrason.
undanbrögð og óðar töfraði hús-
freyja fram hina ótrúlegustu góm-
sæta rétti og allt af fíngrum fram.
Alltaf gáf hún sér tíma til að setj-
ast niður með gestum sínum og
spjalla. Tók hún þá flugið og sagði
frá, oft löngu liðnum atburðum, af
einstakri list. Myndrænar og skáld-
legar frásagnir hennar liðu sem
myndir á tjaldi og héldu áheyrend-
um föngnum. Lýsingar voru ná-
kvæmar, engu smáatriði sleppt, en
þó aldrei neinu ofaukið. Ævinlega
var grunnt á skopið og hina sér-
stæðu keldhverfsku kímni og frá-
sagnarlist. Gamlar þjóðsögur úr
Hverfinu, vísur og gátur fengu líka
að fljóta með. Sem betur fer skrif-
aði hún niður nokkuð af æskuminn-
ingum sínum, sem Þjóðminjasafnið
varðveitir, en árum saman skrifað-
ist hún á við starfsmenn þess og
veitti þeim ómetanlegar upplýs-
ingar um fyrri lifnaðarhætti og siði
í Kelduhverfi.
Guðný mun hafa líkst föður sín-
um í skaplyndi og dagfari öllu. Hún
var einstaklega glaðsinna og geð-
góð, einlæg og hreinskilin. Hugur-
inn flaug vítt og breitt, hún sá fram-
tíðina í hillingum og var snillingur
að byggja loftkastala. Virtist ekki
skipta máli hvort draumarnir voru
líklegir til að rætast, ánægjan var
fólgin í hugarfluginu. Hún naut
þess að hitta fólk og ferðast, var
öðrum þræði heimskona, en undi
sér þó aldrei stundinni lengur að
heiman.
Minnisstæðar eru stundirnar í
stofunni í Krossdal, sem var sannar-
lega ekki lokuð stássstofa. Þar var
löngum setið og spjallað, lesið, teflt
eða tekið í spil. Frýjunarorðum og
ögrunum var skotið miskunnarlaust
á báða bóga í spilamennskunni, allt
í góðu að sjálfsögðu, og menn voru
ei tapsárir.
Ég sé Guðnýju fyrir mér í blóma-
garðinum sínum, vöfðum skraut-
jurtum og tijágróðri, önnum kafna
við að fegra í kringum sig.
Útför Guðnýjar fer fram frá
Garðskirkju í dag. Blessuð sé minn-
ing hennar.
Guðrún Þórðardóttir.