Morgunblaðið - 29.03.1992, Blaðsíða 4

4 C MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. MARZ 1992
— - — " '' -H,
Skelfist þá hugsun
daglega að þurfa
að lesa upphátt
HANN féllst á að veita viðtal og segja frá reynslu sinni af lestrar-
örðugleikum gegn því að koma fram nafnlaus, svo að við skulum
kalla hann Gunnar. Mjög erfitt reyndist að finna einhvern fullorð-
inn, sem átti við lestrarörðugleika að stríða, því þeir eru mjög
naskir á að dylja það. Enn erfiðara' var að fá einhvern í viðtal,
sem var tilbúinn að fjalla um reynslu sína. Fólki þótti málið of
viðkvæmt eða eins og einn sagði: „Ef ég væri kominn yfir mestu
erfiðleikana, þá væri ég ef til vill tilbúinn að tala — nafnlaust."
Okkur sem eigum í litlum vandræðuin með lesturinn áttum okkur
eflaust ekki á því hversu viðkvæmt málið er — ef til vill vegna
þess að umræðan er orðin opinskárri um þessi mál núorðið. Hins
vegar ólst þetta fólk, sem við leituðum til, upp við að það væru
nánast bara heimskir krakkar sem gætu ekki lært að lesa.
Ahveijum eiriasta degi skelf-
ist ég þá hugsun að lenda
í þeirri aðstöðu að þurfa
að lesa upphátt,“ segir Gunnar.
„Ég veit að þetta er orðið að „fób-
íu“ eða fælni, en ég ræð ekki við
þetta. Undir álagi lýsir tilfinningin
sér þannig, að ég svitna, mér verð-
ur óglatt og það hringsnýst allt í
kringum mig, ekki bara stafirnir
sem ég þarf að lesa, heldur stólar
og borð. Suma daga get ég lesið
þokkalega, aðra daga þvælist allt
fyrir mér.“ Hann talar rólega og
brosir öðru hvoru. Bendir á það,
sem blaðamaður hefur aldrei hug-
leitt, að það sé ekki svo sjaldan sem
fólk lendi í því að lesa upphátt.
„Til dæmis á flestum námskeiðum
þarf fólk að lesa eitthvað, annað-
hvort eitthvað sem það hefur skrif-
að niður eða að það skiptist á að
lesa upphátt texta fyrir hópinn,"
segir hann.
Veruleg fötlun
Við sitjum heima hjá Gunnari,
sem er rúmlega þrítugur og hann
reynir að útskýra fyrir biaðamanni
þetta vandamál. Ég veit ekki hvort
ég á að tala um fötlun hjá þeim
sem verst eru settir, er það of djúpt
í árinni tekið? spyr ég.
„Nei,“ svarar hann, „ég lít á
þetta sem verulega fötlun. Það
gera það eflaust ekki allir, því það
gleymdist til dæmis á Ári fatlaðra
að taka þennan hóp með í reikning-
inn.“ Hann horfir hugsi út í loftið
og segir: „Ég man hvað það var
skrýtið einu sinni þegar ég heyrði
þroskaheftan dreng Iesa reiprenn-
andi úr bók sinni. Þá var ég orðinn
fullorðinn og gat ekki leikið þetta
eftir.“ Hann lítur á blaðamann og
segir: „Að eiga erfitt með að lesa
heftir mann mjög mikið í daglegu
nútímalífi. Það eru lestraráreiti alls
staðar, á ljósaskiltum og matseðl-
um, svo dæmi séu tekin. Það er
heldur ekki einfalt að leita í síma-
skrá.“
— Hvenær fórst þú að veita því
athygli að þú ættir erfitt með lest-
ur?
„Ætli það hafi ekki verið í kring-
um 9 ára aldurinn sem ég fór að
skammast mín fyrir að geta ekki
lesið eins og hinir. Fór að heita
mér því að um sumarið ætli ég
ekkert að gera annað en lesa, sem
ég gerði auðvitað aldrei. Á þeim
tíma voru engin úrræði önnur en
að senda okkur, sem gátum ekki
lesið, til skólastjórans.
Það var í mörg ár sem lestrarerf-
iðleikar mínir voru síðasta hugsun
mín á kvöldin og það fyrsta sem
mér datt í hug þegar ég vaknaði á
morgnana.
Ég man líka eftir því að hafa
héyrt mömmu segja, að hún vildi
leggja allt í sölurnar til þess að ég
gæti fengið einhveija hjálp. En á
þessum tíma voru sjálfsagt ekki
nein úrræði ti),“ segir hann og bfos-
ir afsakandi, eins og svo oft meðan
á viðtali okkar stendur.
Átti auðvelt með að læra
Hann segist þó hafa uppgötvað
fljótlega að hann væri ekki heimsk-
ur, því hann hafi átt frekar auð-
veít með að læra til dæmis þegar
námsefnið var lesið fyrir hann. ,,En
„Undir álagi lýsir til-
finningin sér þannig,
að ég svitna, mér
veröur óglatt og þad
hringsnýst allt i
kringum mig, ekki
bara stafirnir sem ég
þarf að lesa, heldur
stólar og borð. Suma
daga get ég lesið
þokkalega, aðra
daga þvælist allt fyrir
mér."
ég gafst fljótlega upp og tíndi frek-
ar fram bækur hjá eldri systkinum
mínum og fyllti samviskusamlega
út í eyðurnar, þannig að ég lærði
í sjálfu sér ekki mikið.“
Aðspurður hvort hann hafi verið
talinn vandræðaunglingur svarar
hann því ákveðið neitandi. „Ég var
alltaf fullgildur félagi í vinahópn-
um. Það sem ég held að hafi bjarg-
að mér var að ég var í félagsstarfi
unglinga. Þar fékk ég þau tæki-
færi sem ég þurfti og staðfestingu
á því að ég væri ekki vitlaus. Þar
fékk ég að reyna með mér með
krökkum sem voru í menntaskóla
og fékk það sjálfstraust sem til
þurfti."
Eftir að hafa rétt skriðið á gagn-
afræðaprófi fór Gunnar í fornám,
sem var undirbúningur fyrir
menntaskólanám. „Þá sá ég að ef
ég gæfi mig að náminu þá gæti
ég læjt. Ég fór síðan í mennta-
skóla, en það gekk ekki, aðallega
vegna tungumálanna. Það fór allur
Tíminn í að reyna að læra ensku.
Á þeim tíma hefði ég aldrei viður-
kennt fyrir kennurunum að ég
gæti ekki lesið því ennþá var litið
á þá sem gátu ekki lesið sem ein-
hveija heimskingja. Ég talaði þó
við námsráðgjafa, sem benti mér
að fara í jóga eða hugleiðslu. Ég
reyndi það en áttaði mig fljótlega
að það héngi ekki saman við
lestrarerfiðleikana. “
Eftir að hafa hætt á fyrstu önn
í menntaskóla ferðaðist Gunnar
víða um heiminn, vann um stundar-
sakir erlendis og Iærði tungumál.
„Flestir halda að ég sé mikill mála-
maður, því ég get talað ýmis mál,“
segir hann, „en ég get ekki skrifað
þau.“
Leitaði til sálfræðings
Eftir að hann kom heim hefur
hann unnið ýmsa þá vinnu, sem.
lestrarerfiðleikar hafa ekki skipt
máli. Ekki var hann þó búinn að
gefast upp á að leita sér hjálpar,
fór meðal annars til sálfræðings,
sem Gunnari fannst ekki skiljg í
hverju erfiðleikarnir fólust og virt-
ist undrast að hann gæti talað rétt.
Hann fór einnig í dáleiðslu hjá
geðlækni. „Ég veit auðvitað ekki
hversu mikil áhrif dáleiðslan hafði.
Við töluðum einnig saman, því það
blundaði alltaf í mér þessi efi, hvort
ég væri svona vitlaus, þrátt fyrir
að ég vissi innst inni að það væii
ekki ástæðan. Alla vega fór ég í
öldungadeildina í kjölfar þessarar
dáleiðslu.
Áður hafði ég séð hækling frá
Kennaraháskólanum um lestrarerf-
iðleika og hafði samband við sér-
fræðing þar. Hún bauð mér að
koma og sagði mér reyndar seinna
að þegar ég hringdi, hélt hún að
það væri verið að gera grín. Jafn-
vel hún virtist ekki trúa því að fólk
leitaði sér aðstoðar.
Ég hef verið heppin því ég hef fengið mikla hjálp en það á ég næst-
um bara að þakka frekju foreldra minna. Ég bið ykkur foreldrar,
ekki gefast upp. Þið getið ekki gefið börnum ykkar betri gjöf en að
þau fái hjálp. Þau verða þakklát fyrir það einhvern daginn. Jú, ég
fékk hjálp í íslensku. Hvað með leikfimina? Hefur stafblinda ekki
áhrif á hreyfigetu? Ég man eftir því að hafa grátið mig í svefn kvöld-
inu áður en ég átti að fara í leikfimi. í 9 ár leið ég en þegar ég byijaði
í menntaskóla var ég búin að brynja mig. Ég stend í markinu og öskra:
„Hver var það sem lét sér detta í hug að setja mig stafblinda mann-
eskjuna í mark?“
Nemi á þriðja ári í menntaskólu.
En einn strákur í mínum bekk vill ekki fara í sérkennslu í lestri því
hann er svo hræddur um að krakkarnir stríði sér ef liann fer úr tíma.
Þetta finnst mér svolítið skrýtið hjá honum því ég bæti mig alltaf
svolítið með hverju árinu sem líður þó ég nái bara alls ekki ennþá
muninum ábogp. Af hverju eru öll þessi orð með þessurn stöfum í
málinu? Ég heyri varla muninn nema þegar ég blæs þessum hljóðum
út úr mér. Hvað ætli krakkarnir lialdi um mig í stafsetningartíma núna
í 12 ára bekk þegar þeir sjá mig hálfpartinn spýta í liöndina á mér
til þess að fá á hreint hvort stafinn ég á að skrifa.
12 ára stúlka ígrunnskóla.
Stafsetningarörðugleikar munu alltaf fylgja mér. Þó svo ég hafi náð
þessu stafsetningarprófi í 2. bekk er ég ekki laus. Núna er ég í auka-
tímum í stafsetningu í skólanum. Enn sömu æfingarnar. Það var ekki
fyrr en í menntaskóla sem ég sagði kennurunum mínum frá vandamál-
um mínum og það hefur reynst mjög vel. Kennarar hafa í flestum
tilfellum tekið á þessum málum með skilningi. Ég veit að það er til
fólk sem berst fyrir því að auðvelda krökkum eins og mér námið og
það þykir mér mjög gott. En þetta varð mér ekki ljóst fyrr en ég var
komin í menntaskóla. Þess vegna finnst mér að þetta mál verði að
kynna betur.
Eg var mjög heppin bæði með fjölskyldu og að ég hafði hæfileika til
að læra og því er ég nú í þriðja bekk í menntaskóla. En hvað um
alla hina sem hafa ekki verið eins heppnir og ég? Ég kann þó að
minnsta kosti að lesa.
Nemi íþriðja bekk ímenntaskóla.
Lestrarmiðstöð tekur
til starfa næsta haust
LESTRARSERDEILD hefur
ekki verið starfandi frá árinu
1990, en næsta haust verður
breyting þar á, því þá mun taka
til starfa Lestrarmiðstöð, sem
verður til húsa í lausri stofu á
lóð Kennaraháskóla íslands.
Lestrarmiðstöðinni er ætlað að
veita þjónustu börnum, ungl-
ingum og fullorðnum víðs veg-
ar af landinu sem eiga við sér-
tæka lestrarörðugleika að
stríða. í húsinu á einnig að
verða aðstaða til rannsókna á
læsi og lestrarkennslu.
Aárunum 1981-90 var
starfrækt deild í Fellaskóla
á vegum fræðsluumdæm-
is Reykjavíkur sem fékk
heitið Lestrarsérdeild. Þar var
þeim börnum úr Reykjavíkurskól-
um sem ekki höfðu ofðið læs í
hverfisskólum sínum kennt að lesa,
þrátt fyrir mikla sérkennslu og
þótt þau væru með greind, heyrn
og sjón í góðu lagi að mati sálfræð-
inga og lækna. Kennarar voru tveir
en þörf bama í grunnskólum borg-
arinnar fyrir aðstoð á þessu sviði
reyndist mun meiri en hægt var
að sinna. Fræðsluskrifstofa, ráðu-
neyti og sálfræðideildir fengu að
auki oft fyrirspurnir um hvort og
hvar væri hægt að fá lestraraðstoð
fyrir nemendur í framhaldsskólum
og fullorðna. Var þá fátt um svör.
Það var því ljóst að mikil þöif var
á stofnun sem sinnt gæti Iestrar-
kennslu fólks á öllum aldri til við-
bótar þeirri sem fyrir var í Fella-
skóla.
Árið 1989 hófst fræðslustjóri,
Áslaug Brynjólfsdóttir, handa við
að finna slíkri stofnun heppilegan
stað. Einnig sótti Fræðsluskrifstof-
an um fé til Svæðisstjórnar
Reykjavíkur um málefni fatlaðra
til kaupa á tækjum og húsbúnaði
fyrir slíka deild. Áslaugu fannst
tilvalið að þessi stofnun væri tengd
Kennaraháskóla íslands. Með því
móti væri mögulegt að miðla kenn-
aranemum þekkingu á sértækum
lestrarerfiðleikum, þannig að þeir
gætu áttað sig á vandamálinu og
sent börn í greiningu.
Rannveig Lund, aðstoðarskóla-
stjóri Æfingaskólans og fyn-ver-
andi stai'fsmaður lestrarsérdeildar-
innar, segir að fjárveiting hafi þó
aðeins verið veitt fyrir einum
starfsmanni. „Það hefur verið mik-
ið spurt um hvenær starfsemin
hefjist vegna nemenda í gi'unnskól-
um borgarinnar og því er ljóst að
kennslukraftur þessa eina stai'fs-
manns verður eins og dropi í hafi
miðað við þörfina, þar sem lestars-
érdeild í Fellaskóla starfar ekki
lengui'."
Hún segist einnig vita að mikil
þörf sé fyrir þjónustu við nemend-
ur framhaldsskólans. „í fyrra þeg-
ar við álitum að stutt væri í að
Lestrarmiðstöðin tæki til starfa
fékk ég úthlutað tíu tímum á viku
frá menntamálaráðuneytinu til að
meta lestur og stafsetningu fram-
haidsskólanema og gefa ráð í
framhaldi af því.
Þeir nemendur sem vísað var til
mín voru margir hæglæsir, læsir
á létta texta í daglegu máli en
ekki nægilega læsir á þunga texta,
Þeir áttu erfitt með að fjalla um
framandi efni. í erlendum rnálum
birtist aftur gamla vandamálið með
að túlka stafi og stafasambönd