Morgunblaðið - 24.05.1992, Qupperneq 6

6 C
MORGUNBLAÐIÐ
MANIMLÍFSSTRAUMAR
SUNNUDAGUR 24. MAÍ 1992
LÖGFRÆÐI// hverjufelst adskilnaöurinn?
Lög um aðskilnað dómsvalds
og umboðsvalds í héraði
Eins og fram kom í síðasta pistli á umræðan um aðskilnað dómsvalds
og umboðsvalds í héraði sér alllanga sögu. Breytingarnar hafa þó látið
á sér standa þar til nú með lögum nr. 92/1989 um aðskilnað dóms-
valds og umboðsvalds í héraði. Hafa rök andstæðinga aðskilnaðar m.a.
verið þau, að í fámennu og strjálbýlu landi þar sem samgöngur hafa
lengst af verið ótraustar, væri hagkvæmt að sami aðili færi með sem
flest störf. Horfði það bæði til sparnaðar og flýtis í málarekstri.
Vegna breyttra aðstæðna í ís-
lensku þjóðfélagi og vaxandi
samstarfs við aðrar Evrópuþjóðir í
mannréttindamálum eiga þessi rök
tæpast við lengur. Hefur þetta tvennt
leitt til þess að
skipan dómsvalds
og umboðsvalds í
héraði utan
Reykjavíkur hefur
sætt vaxandi gagn-
rýni þar sem hún
k. er talin andstæð
ettir Dovio Por , „ ,
D... . grundvallarregl-
Biorqvmsson b . , , .
1 3 unm um þngrein-
ingu ríkisvaldsins og kröfunni um
rétt einstaklinga til að fá úrlausn
mála sinna fyrir sjálfstæðum og
óháðum dómstóli. Meginhugmyndin
með aðskilnaði dómsvalds og um-
boðsvalds er því sú að tryggja að
menn geti leitað úrlausnar réttará-
greinings og fullnustu réttinda sinna
fyrir óháðum og sjálfstæðum dómara
sem ekki hefur nein önnur störf með
höndum.
Í samræmi við þær grundvallar-
hugmyndir sem hér búa að baki felst
aðskilnaður dómsvalds og umboðs-
valds í héraði samkvæmt lögunum
frá 1989 í meginatriðum í því að
dómsvald í einkamálum og opinber-
unrmálum er flutt frá sýslumönnum
og bæjarfógetum utan Reykjavíkur
til sérstakra héraðsdómstóla sem
settir verða á fót. Rétt er að benda
á að aðskilnaður að þessu leyti hefur
að verulegu leyti verið til staðar í
Reykjavík frá því embætti yfirborg-
ardómara og sakadómara voru stofn-
uð. Gert er ráð fyrir að embættin í
Reykjavík verði sameinuð í eitt.
Héraðsdómstólar á landinu verða
alls 8 og verða þeir kenndir við
umdæmi sín. Lögsagnarumdæmi
þeirra fylgja kjördæmaskiptingunni,
nema í Reykjavík og á Reykjanesi.
Dómstólarnir eru (fjöldi dómara í
sviga); Héraðsdómur Reykjavíkur
(21), sem hefur aðsetur í Reykjavík.
Undir dómstólinn í Reykjavík eiga
Seltjarnarnesbær, Mosfellsbær og
Kjalarnes- og Kjósarhreppur. Hér-
aðsdómur Vesturlands (1), með að-
setur í Borgarnesi, Héraðsdómur
Vestfjarða (1), með aðsetur á
„Útvegsbankahúsið“ - Hér-
aðsdómur Reykjavíkur mun verða
þar til húsa.
ísafirði. Héraðsdómur Norðurlands
vestra (1), með aðsetur á Sauðár-
króki, Héraðsdómur Norðurlands
eystra (3), með aðsetur á Akureyri,
Héraðsdómur Austurlands (1), með
aðsetur á Egilsstöðum, Héraðsdómur
Suðurlands (3), með aðsetur á Sel-
fossi, og Héraðsdómur Reykjaness
(7), með aðsetur í Hafnarfirði. Dóm-
arar við héraðsdómstólana hafa ekki
með höndum önnur störf en dóm-
störf.
Samkvæmt lögunum verða um-
boðsstörf í héraði áfram í höndum
embættismanna sem bera heitið
„sýslumaður". Um leið verður emb-
ættisheitið “bæjarfógeti" (borgar-
fógeti) lagt niður. Sýslumenn verða
26 í jafnmörgum stjómsýsluumdæm-
um auk Reykjavíkurumdæmis, sem
nær yfir Reykjavíkurborg, Seltjarn-
ameskaupstað, Mosfellsbæ, Kjalar-
neshrepp og Kjósarhrepp. Fara þeir,
hver í sínu umdæmi, með lögreglu-
stjórn, tollstjóm og aðra stjórnsýslu
ríkisins eftir því sem lög og reglu-
gerðir mæla nánar fyrir um. I
Reykjavík em lögreglustjórn og toll-
stjórn í höndum sérstakra embætta.
Þær grundvallarbreytingar sem
hér hefur verið lýst kalla á margvís-
legar breytingar á réttarfarslöggjöf
að öðru leyti eins og fram kom í síð-
asta pistli, þar sem nánar er kveðið
á um skiptingu starfa milli dómstóla
annars vegar og sýslumanna (lög:
reglustjóra/tollstjóra) hins vegar. í
næsta pistli verður fjallað um ný lög
um meðferð opinberra mála.
TVÍ
HÁSKÓLANÁM
í KERFISFRÆÐI
Innritun á haustönn 1992 stendur nú yfir í Tölvu-
háskóla VÍ.
Markmið kerfisfræðinámsins erað gera nemend-
ur hæfa til að vinna við öll stig hugbúnaðargerð-
ar, skipuleggja og annast tölvuvæðingu hjá fyrir-
tækjum og sjá um kennslu og þjálfun starfs-
fólks. Námið tekur tvö ár og er inntökuskilyrði
stúdentspróf eða sambærileg menntun.
Verið er að endurnýja tölvubúnað skólans. Á
haustönn verður kennt á tölvur af gerðinni Vic-
tor 386MX, IBM PS/2 90 með 80486 SX ör-
gjörva, IBM RS/6000 340 og IBM AS/400 B45.
Nemendur við Tölvuháskóla VI verða að leggja
á sig mikla vinnu til þess að ná árangri. Þeir sem
vilja undirbúa sig í sumar geta fengið ráðlegg-
ingu hjá skólanum. Mikil áhersla er lögð á forrit-
un og er því gagnlegt ef nemendur hafa kynnst
forritun áður. Á fyrsta ári eru kennd tvö nám-
skeið í viðskiptafögum sem nýtast best þeim sem
áður hafa lært bókfærslu. Aðrar greinar fjalla
annars vegar um ýmiskonar stýrikerfi, notkun
og uppbyggingu þeirra og hins vegar um vinnu-
brögð við hugbúnaðargerð.
Eftirtaldar greinar verða kenndar auk raunhæfra
verkefna sem unnin eru í lok hverrar annar:
Fyrsta önn:
Forritun í Pascal
Kerfisgreining
og hönnun
Stýrikerfi
Fjárhagsbókhald
Önnur önn:
Fjölnotendaaumhverfi
og RPG
Gagnasafnsfræði
Gagnaskipan með C++
Rekstrarbókhald
Þriðja önn:
Gluggakerfi
Kerfisforritun
Hlutbundin forritun
Fyrirlestrar
um valin efni
Fjórða önn:
Staðbundin net
Tölvugrafík
Hugbúnaðargerð
Umsóknarfrestur fyrir haustönn 1992 er til 26.
júní. Umsóknir sem berast eftir þann tíma verða
afgreiddar eftir því sem pláss leyfir. Kennsla
hefst 31. ágúst.
Umsóknareyðublöð og frekari upplýsingar fást á
skrifstofu Verzlunarskólans frá kl. 8-16 og í síma
688400.
TÖLYUHÁSKÓLIYÍ,
Ofanleiti 1,103 Reykjavík.
UlVIHVERFISMÁL/£r fólksfjölgun á jórbinni
umhverfismál?
JARÐARBÚAR OG
TAKMARKAÐ LÍFRÍKI
í NÝÚTKOMINNI skýrslu Sam-
einuðu þjóðanna um ört vax-
andi fólksfjölda á jörðinni eru
nefndar svo háar tölur að það
er erfitt að gera sér grein fyr-
ir hvað í þeim felst. Þó er nauð-
synlegt að taka saman heildar-
yfirlit um fjölgun síðustu ára
og spá um framtíðina svo
mönnum geti verið ljóst í hvaða
ógöngur gæti farið ef fjölgun
mannkyns verður svo sem nú
horfir. Það vandamál tengist
vissulega umhverfinu og auð-
lindum jarðar vegna þess að
jörðin er lokuð lífræn heild og
getur ekki borið slíkan mann-
fjölda. Ein ástæða þessarrar
miklu fjölgunar er sú að maður-
inn sem lífvera hefur meiri
aðlögunarhæfni en nokkur önn-
ur tegund lifríkisins. Þegar ein
fæðutegund sem hann hefur
tamið sér er uppurin, tekst
honum fljótlega að temja sér
aðra í staðinn. Þá er tæknin
honum líka handhæg hvort sem
hún er frumstæð eða háþróuð.
En þessarri aðlögunarhæfni
fylgir líka rökhyggja og yfirsýn
og hæfileiki til að hugsa fram
í tímann. Þess vegna eru ekki
allar bjargir bannaðar. Mann-
fjölgun er nú orðin svo ör að
náttúruauðlindir jarðar duga
ekki til frambúðar. Ef ekki
verður gripið til raunhæfra
ráðstafana verður jörðin
„óíbúðarhæf" innan tíðar, segja
sérfræðingarnir.
Lítum nú á tölurnar: Fyrir árs-
lok 1992 eru allar líkur á
því að íbúatala jarðar verði komin
í 5,48 miljarða. Allt bendir líka
til að þessi tala muni hækka næsta
áratuginn um 97
miljónir árlega
og að ijölgunin
verði að lang-
mestu leyti með-
al þjóða í Afríku,
Asíu og Suður-
eftir Kuldu Amen'ku , >r
Valtýsdóttur sem fatækt °g
fáfræði ríkir.
Arið 2050 verður mannkyn komið
í 10 miljarða og hundrað árum
síðar (árið 2150) verður íbúatalan
að öllum líkindum orðin 11 mil-
jarðar.
Ef hins vegar tekst að hafa
hemil á fólksfjölguninni svo sem
vonir standa til, er ekki útilokað
að á sama tíma hafí íbúatalan
lækkað um 4 miljarða og verði
þá orðin sú sama og hún var árið
1975.
Þótt mótsagnakennt sé eru ör-
birgð, menntunarskortur og mis-
rétti höfuðorsök fæðingartíðninn-
ar. Málið er því margþætt, oft á
tíðum viðkvæmt og úrlausnir dýr-
ar. Þar sem starfsfólk Sameinuðu
þjóðanna fór um til að afla gagna
til þessarrar skýrslu meðal van-
þróaðra þjóða, virðist það hafa
komist að þeirri niðurstöðu að
einna mikilvægast sé að rétta hlut
kvenna, veita þeim fræðslu og
menntun, opna þeim aðgang að
vinnumarkaðinum, afmá misrétti
kynja, auka sjálfsvitund þeirra og
valfrelsi. Tölur sýna líka að þar
sem tekist hefur að fækka börnum
hjá hverri fjölskyldu í 2-3, aukast
til muna lífslíkur þeirra, þau eiga
þá kost á meiri umönnun, betri
heilsugæslu og hollara fæði. Sam-
kvæmt þessarri skýrslu þykir nú
einna brýnast að ná til þeirra 300
miljóna kvenna sem búa við lök-
ust kjör, misrétti og jafnve! kúg-
un.
Upplýsingaskorturinn er auð-
vitað aðeins hluti vandans. Fá-
tækt og örbirgð vega þungt. Því
verða hinar ríku þjóðir að leggja
fram verulegt fjármagn til að
bæta hag þeirra sem verst eru
settir. I þeim hópi telst 1,1 mil-
jarður manna. Þess utan er gífur-
legur ljöldi sem býr að vísu ekki
við algera neyð en fær ekki upp-
fylltar sjálfsagðar og lögmætar
kröfur um mannsæmandi líf.
Arlega veija iðnríkin 4,5 mil-
jörðum dala til félagslegrar að-
stoðar við vanþróaðar þjóðir. Þar
af fer aðeins 1% til fræðslu og
upplýsinga um takmörkun barn-
eigna. Það hlutfall verður að
hækka, segir í skýrslunni. Sú að-
stoð kemur ekki einungis til góða
þeim sem eru þurfandi í dag. Hún
er í raun aðgerð til að bjarga
framtíð mannsins á jörðinni.
Hér er því um að ræða mikil-
vægt og vandasamt verkefni sem
krefst þolinmæði og þrautseigju
þeirra sem vilja snúa þróuninni
við. En tíminn er naumur. Jörðin
mun ekki geta borið þann mann-
fjölda sem nú virðist vera á leið-
inni. Árangur verður að nást áður
en allar auðlindir sem okkur
standa nú til boða eru uppurnar.
Svarið við spurningunni hér að
ofan er því jákvætt. Fólksijölgun-
in er í raun alvarlegt umhverfis-
vandamál. Farsæl lausn er fyrst
og fremst fólgin í aukinni mennt-
un meðal vanþróaðra þjóða, þar
sem rétta verður sérstaklega hlut
kvenna.