Morgunblaðið - 22.09.1992, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. SEPTEMBER 1992
29
TRICHT-SATTMALANN I FRAKKLANDI
Hugað að nýjum áherslum vegna úrslita franska þjóðaratkvæðisins
Hraðlest EB hinkrí við svo að
farþegarnir komist um borð
ÞUNGBÚNIR stuðningsmenn sameinaðrar Evrópu sögðust óttast að
„Evrópuhraðlestin“ í átt til samruna gæti farið af sporinu ef Frakk-
ar höfnuðu Maastricht-samningnum. Svo fór ekki en naumur var
meirihlutinn og ráðamenn í ríkjum Evrópubandalagsins (EB) hljóta
að leggjast undir feld séu þeir ekki þegar búnir að því. Hvernig stend-
ur á því að svo litlu munaði að kjósendur flengdu stjórnmálamennina,
á sama hátt og Danir í júní? Frakkar voru taldir krosstréð sem aldr-
ei myndi bregðast. Eining Evrópu er markmið sem flestum Frökkum
hefur síðustu áratugi þótt sjálfsagt, jafn sjálfsagður hluti tilverunnar
og kaffi með smjördeigshorni á sunnudagsmorgni. Þeir hafa verið
stoltir af því að vera í fararbroddi þróunar sem einhvern tíma myndi
valda því að Evrópa öðlaðist á ný sinn réttmæta sess á skákborði
heimsstjórnmálanna. Sameinuð Evrópa, þar sem Frakkland væri að
sjálfsögðu forystuþjóðin, myndi hafa í fullu tré við Bandaríkin og
önnur stórveldi framtíðarinnar.
Þegar Francois Mitterrand forseti
ákvað í kjölfar þjóðaratkvæða-
greiðslunnar í Danmörku að leyfa
frönskum kjósendum að segja álit
sitt bjuggust því fáir við æsilegri
kosningabaráttu. Reyndin varð önn-
ur og embættismenn í Brussel og
höfuðborgum aðildarríkjanna reyna
nú að átta sig á því hvað fór úrskeið-
is. Menn velta því fyrir sér hvort
beitt hafi verið réttum röksemdum
en einnig telja margir að tímasetn-
ing Maastricht-samningsins hafi
einfaldlega verið röng.
Ráðamenn Frakka höfðu margir
uppi ströng varnaðarorð þegar skoð-
anakannanir fóru að sýna dvínandi
fylgi við samninginn. Sumir þeirra
gengu lengra. Hræðsluáróður hefur
ekki gott orð á sér sem tæki í kosn-
ingabaráttu og umdeilt er hvort
hann hafí snúið fólki til fylgis við
samkomulagið því að ótti við fram-
tíðina getur vakið gerólík viðbrögð.
Samkvæmt >■ skoðanakönnunum
töldu um 73% stuðningsmanna Ma-
astricht að samningurinn væri nauð-
synlegur til að tryggja frið í álf-
unni. Átökin í Austur-Evrópu, vax-
andi ókyrrð vegna innflytjenda frá
Norður-Afríku, árásir nýnasista í
Þýskalandi á flóttamenn, allt eru
þetta ógnvænleg merki um að fram-
tíðin sé ótraust og þörf sé á nánara
samstarfi eigi Evrópa ekki að
brenna eina ferðina enn. Aðrir
benda á að vaxandi þjóðerniskennd
í mörgum löndum sé að líkindum
merki um að á óvissutímum leiti
margir athvarfs hjá einhverju sem
það þekki vel, í þessu tilviki þjóðrík-
inu fremur en meira eða minna'
þokukenndum hugmyndum um ein-
hvers konar Bandaríki Evrópu.
Gengisglundroðinn
Stuðningsmenn gerðu einnig
mikið úr hættunni á efnahagslegum
ógöngum Frakka ef andstaðan sigr-
aði. Oróleikinn á gjaldeyrismörkuð-
um Evrópu, að nokkru vegna óviss-
unnar um niðurstöðu þjóðaratkvæð-
isins, var notaður af stuðnings-
mönnum jafnt sem andstæðingum
sem röksemd í baráttunni. Andstað-
an benti á að jafn náin samvinna
og Maastricht kveður á um væri
fjarstæða í ljósi síðustu atburða.
Áðildarþjóðirnar gætu ekki einu
sinni náð samkomulagi um lág-
marks samstarf um gengismál.
Stuðningsmenn vora á því að geng-
isglundroðanum væri best svarað
með því að styrkja enn samstarfið
og koma á neinum gjaldmiðli fyrir
Evrópubandalagið allt, eins og
Maastricht segir til um.
Nýtt Maastricht?
Fyrstu viðbrögð Jacques Delors,
forseta framkvæmdastjórnar EB,
eru að nú beri að hraða samrunaferl-
inu. Harla ólíklegt er þó úr þessu
að Maastricht-samkomulagið verði
að veruleika óbreytt, svo miklar
hafa hrakfarir þess vcrið. Margir
evrópskir ráðamenn ásamt ýmsum
stjórnmálaskýrendum og embættis-
mönnum í Brussel eru á því að
hægt verði að nota niðurstöðuna til
að búa til nýjan samning á grunni
hins gamla. Áð þessu sinni verði að
taka fullt tillit til þeirra tilfinninga
sem hafi blundað undir hiðri í þjóð-
arsálinni og komið upp á yfírborðið,
jafnt í Frakklandi sem í Danmörku.
Fyrst og fremst er um að ræða
mikla andúð á skriffinnunum í
Brussel og meintu ofríki þeirra.
Sumar röksemdirnar, sem notaðar
voru fyrir samþykkt og voru uppr-
unnar í Brussel, hljómuðu að vísu
vel í eyrum velmenntaðra borgarbúa
en verkalýðurinn í úthverfum París-
ar og bændur létu ekki sannfærast.
Oft var líka hrokafullur tónn í áróðr-
inum fyrir samningnum. Embættis-
menn og starfsfólk EB í Brussel era
aðeins nokkrir tugir þúsunda
manna, mun færri en í sumum ráðu-
neytum einstakra aðildaríkja. En
embættismennirnir þykja sumir ofl-
átungslegir í framkomu. Spurt er
hver hafi kosið þessa menn til að
taka sér mikil völd og þingmenn á
nær valdalausu þingi EB taka und-
ir. Það er ekki víst að allir hafi
munað eftir því ákvæði Maastricht
sem tryggir aukin völd þingsins.
Gagnrýendur hafa m.a. fundið að
því að Abel Matutes, hann á sæti í
framkvæmdastjórninni og annast
aðstoð við þriðjaheimsríki, skuli vera
stanslaust á ferð og flugi um heim-
inn eins og hann sé í hópi helstu
þjóðarleiðtoga. Hann drekki síðdeg-
iste í Abu Dhabi, snæði kvöldverð
í Buenos Aires og morgunverð í enn
einni heimsálfunni. Laun og sporslur
eru ekki skorin við neglur og skriff-
innskan þenst út í samræmi við
þróun mála hjá öðrum stofnunum.
Margir heimta að þarna verði skorið
niður.
Skert lýðræði
Mótmælin gegn Maastricht eru í
mörgum tilvikum sprottin af
hræðslu við að lýðræðislegt vald
verði flutt frá þjóðþingum og héruð-
um til fjarlægra möppudýra sem
enginn hafi kosið, skriffinna sem
vilji skipta sér af smáu sem stóru
í daglegu lífí almennings og á end-
anum ráða öllu í Evrópu. Nú segja
margir að stöðva verði hraðlestina
til samruna aðildarríkjanna og leyfa
venjulegu fólki að komast um borð,
ekki sé nóg að hún flytji eingöngu
lestarstjóra og nokkra frammámenn
til framtíðarlandsins. Ella verði gjá-
in milli væntinga hins venjulega
Evrópumanns og skrifræðisins svo
breið að hún verði ekki brúuð. Einn-
ig séu allar líkur á að bandalagið
skiptist þá í tvo hluta, annars vegar
þær þjóðir sem vilja hraðari «j)róun
til einingar, hins vegar þær sem
vilja fara sér hægar.
Óttinn við Þýskaland
Margir Frakkar hafa áhyggjur
af því að sjálfsforræði þjóðanna
hverfi endanlega í sambandsríki
framtíðarinnar. Og undir niðri
I
EUROPEEN
Reuter
Michel Rocard, einn af leiðtogum sósíalista og fyrrverandi forsætisráð-
herra, heldur á bol með áletruninni: „Ég er Evrópumaður og stoltur
af því.“ Líkur eru á að Rocard verði forsetaefni sósialista þegar eftir-
maður Mitterrands verður kjörinn en ýmsir spá nú afsögn forsetans.
FRANSKIR kjósendur samþykktu
Maastricht samninginn með
naumum meirihluta í þjóðar-
atkvæðagreiðslu á
sunnudag

S&T-'

Á kjör6krá: 38.333.696
Kjörsókn: 69,68%
kraumar alltaf óttinn við Þjóðveija,
efnahagslegan mátt þeirra og upp-
gang nýnasista í Þýskalandi. „Þessi
ótti í sálardjúpinu, sem ekki mátti
minnast á, var alltaf til staðar,“
sagði einn af áróðursmönnum flokks
gaullista. „Okkur var boðið upp á
tvo kosti; að sænga með þeim eða
læsa dyrum svefnherbergisins".
Michel Rocard, fyrrverandi forsæt-
isráðherra og líklegt íorsetaefni sós-
íalista, var einn þeirra sem greip til
Þjóðverjaóttans. Hann gaf í skyn
að Þjóðvetjar myndu ef til vill rifja
upp fyrri útþenslustefnu ef sam-
komulagið yrði ekki að veruleika.
Maastricht myndi binda hendur
Þjóðveija.
Mjög er nú velt vöngum yfir fram-
tíð Mitterrands forseta. Ekki síður
er spurt hvort pólitísk dómgreind
hans sé farin að sljóvgast. Misreikn-
aði Mitterrand sig? Bent var á að í
sumar vissi gamli stjórnmálarefur-
inn vel að skoðanir voru mjög skipt-
ar meðal flokksmanna helstu keppi-
nauta sósíalistaleiðtogans, þeirra
Jacques Chiracs og Valerys Giscard
d’Estaings, um Maastricht-sam-
komulagið. Freistingin var því mikil
að reyna að auka á klofninginn í
trausti þess að meirihluti væri hvort
sem er öruggur, en reyna að hysja
upp um sósíalistaflokkinn sem feng-
ið hefur slæma útreið í sveitarstjórn-
arkosningum og skoðanakönnunum
síðustu mánuði. Forsetinn gæti síð-
an hreykt sér af því að liafa lagt
traustan grunn að sameinaðri Evr-
ópu, frambjóðendur sósíalisfa í þing-
kosningunum á nsæta ári og for-
setaefni sósíalista 1995 gætu reynt
að notfæra sér úrslitin á sama hátt.
Talsmenn sósíalista segja, borgin-
mannlegir á svip, úrslitin sigur fyrir
Mitterrand en erfitt er að sjá hvern-
ig þeir geta rökstutt þá skoðun.
Framan af kosningabaráttunni var
ljóst að íjölmargir kjósendur vildu
ekki styðja Maastricht vegna þess
að samþykkt yrði túlkuð sem stuðn-
ingur við forsetann og sósíalista.
Danski þröskuldurinn
Helmut Kohl Þýskalandskanslari
og fleiri þýskir ráðgmenn anda nú
léttar. Fall Maastricht hefði getað
losað um böndin sem tengja Þýska-
land við Vestur-Evrópuríkin. En
hann þarf að fást við annan vanda
sem er vaxandi tortryggni meðal
þýsks almennings í garð Ma-
astricht. Mikill meirihluti þjóðarinn-
ar, 77%, vill nú að þjóðaratkvæði
fari fram um málið, ef marka má
skoðanakannanir. Meirihluti Breta
vill einnig þjóðaratkvæði og þessar
tölur leiða hugann að „danska
vandamálinu."
Samkvæmt lögum Evrópubanda-
lagsins hlýtur samkomulag á borð
við Maastricht að falla þótt aðeins
ein af aðildarþjóðunum reynist and-
víg. Danir felldu samkomulagið í
þjóðaratkvæðinu í júní. Fyrst í stað
virtist sem ráðamenn helstu ríkja
bandalagsins væru svo sannfærðir
um að úrslitin væri ráðin í öllum
hinum löndunum að þeir teldu óþarft
að gera nokkuð í málinu, Danir
myndu vitkast og samþykkja samn-
inginn í öðru þjóðaratkvæði.
Bretar fara með forystu í Evrópu-
bandalaginu fram að áramótum.
Krafan um þjóðaratkvæði verður æ
háværari í Bretlandi, þar sem kann-
anir sýna að meirihluti kjósenda er
á móti samkomulaginu. John Major
forsætisráðherra hefur áður sagt
að Maastricht verði fyrst að veru-
leika þegar Danir fínni einhverja
málamiðlun sem þeir geti sætt sig
við og fyrr verði ekki hægt að leggja
samkomulagið fyrir breska þingið.
Sumir danskir stjórnmálamenn hafa
rætt um þann kost að gerðar verði
umtalsverðar breytingar á sam-
komulaginu en vandinn er sá að
ekki er hægt að slá því föstu hvaða
atriði fóru mest fyrir bijóstið á
dönskum kjósendum. Aðrir hafa
viðrað þá hugmynd að Danir fái
undanþágu frá þeim ákvæðum sem
helst eru talin vera í veginum, á
svipaðan hátt og gert var í sam-
bandi við aðild Breta að væntanlegu
myntbandalagi.
Ekki verði byggt á sandi
Ýmsir stjórnmálaskýrendur úr
röðum stuðningsmanna Maastricht
hafa vakið athygli á því hve vara-
samt það gæti verið fyrir framtíð
bandalagsins að ætla að halda
áfram á Maastricht-brautinni ef það
aðeins hljóti meirihlutafylgi, án til-
lits til þess hve stór sá meirihluti
sé. Þeir benda á að frá því að Dan-
ir felldu samninginn hafí kannanir
í aðildarríkjunum gefið til kynna að
stuðningur kjósenda við hann fari
hratt minnkandi í nokkram helstu
aðildarríkjunum. Samkomulagið sé
svo afdrifaríkt skref að nauðsynlegt
sé að um það ríki smstaða mikils
meirihluta hverrar þjóðar, ella sé
byggt á sandi. Sé reynt að þvinga
fram úrslit geti það komið í bakið
á ráðamönnum álfunnar síðar þegar
enn verði tekin ný skref í sameining-
arátt. Búið verði að sá fræjum upp-
reisnar.
Sé rétti tíminn ekki kominn verði
að taka því, almenningur verði að
fá að átta sig á kostum nánari sam-
vinnu smám saman. Raunhæft mat
á aðstæðum og möguleikum verði
að ráða en ekki ofsatrú á sameining-
arstefnunni. Bretar hafí lengi haft
jákvæð áhrif á málefni EB með því
að vera heldur tregir í taumi þegar
Frakkar og Þjóðvetjar vildu hraða
þróuninni, með þessu hafí hinir
fyrstnefndu oft tryggt að farið væri
betur í saumana á tillögum einingar-
sinna. Árið 1989 hafi þeir Mitterr-
and og Kohl viljað neyta sögulegs
færis er umbyltingin varð í A-Evr-
ópu, viljað taka langt stökk inn í
framtíðina. Þetta færi hafi runnið
mönnum úr greipum er fögnuðurinn
eftir hrun Berlínarmúrsins og kom-
múnismans breyttist í depurð og
vonleysi vegna þeirra gríðarlegu
vandamála sem komu upp á yfír-
borðið við fall kommúnismans þegar
í fyrra. Nú sé skynsamlegra , að
huga að því að samhæfa efnahags-
líf aðildarríkjanna hægt og sígandi
án þess að ætla sér um of.
Fullur samruni verði fyrst settur
á dagskrá þegar öll aðildarríkin séu
búin að koma efnahag sínum og
félagsmálum í það horf að þau geti
tekið þátt í honum - en ekki fyrr.
Samantekt: Kristján Jónsson.