Morgunblaðið - 13.10.1992, Blaðsíða 54

54
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. OKTÓBER 1992
„Frjálsa“ lambakjötið á almennan sölumarkað á næstunni
Uppátæki sem byggist
meira á lífsskoðunum mín-
um en fjárhagslegum rökum
- segir Kári Þorgrímsson í Garði
sem losað hefur sauðfjárbú sitt und-
an opinberri framleiðslustjórnun
NEYTENDUR eiga þess kost á næstunni að kaupa „fijálst" lamba-
kjöt, kjöt sem framleitt er án ríkisstyrkja og utan opinberrar fram-
leiðslustjómunar. Það framtak Kára Þorgrímssonar bónda í Mý-
vatnssveit að afþakka peninga ríkisins til lambakjötsframleiðslunn-
ar á búi sínu og hefja þar með einn og óstuddur búskap utan opin-
berrar framleiðslustjómunar hefur vakið athygli. Margir sauðfjár-
bændur em uggandi um sinn hag, skilja ekki hvemig þessi mögu-
leiki opnaðist og era hræddir um að fleiri fari á eftir og fram-
leiðslukerfið hryiy'i. Einnig era dæmi um bændur sem styðja stefnu
Kára og bíða spenntir eftir því að sjá hvemig honum reiðir af í
baráttunni. Forystumenn bænda og fleiri efast um að mögulegt
sé fjárhagslega að búa utan kerfísins og einn bóndi sem blaðamað-
ur talaði við velti því fyrir sér hvort Kári væri að fóma sjálfum
sér tíl að bijóta niður kerfíð. Kári segist ekki vilja fullyrða neitt
um það hvort hann standist þetta Qárhagsiega. Þetta sé tilraun
sem byggist meira á pólitiskum lífsskoðunum hans en fjárhagsleg-
um rökum. í samtalið við Morgunblaðið bendir hann á nokkra liði
sem komi á móti þeim 600 þúsund krónum sem hann afsalar sér á
ári frá ríkinu. Hann treystir þar meðal annars á að neytendur séu
viljugri til að kaupa hans kjöt en það kjöt sem selt er á gömlu
forsendunum.
MorgunDiaoio/neigi njamason
Kári Þorgrímsson hugar að fé í fjárhúsunum í Garði.
Kári býr í Garði II í Mývatns-
sveit og er í félagsbúi með föður
sínum Þorgrími Starra Björgvins-
syni. Þeir feðgar eru með blandað
bú, mjólkur- og kindakjötsfram-
leiðslu. Kári segir að á bænum
hafi lengi verið 150-160 ær. Skerð-
ingum framleiðsluréttar hafí verið
mætt með því að leigja um 20
ærgilda fullvirðisrétt af búnaðar-
sambandinu. Sá möguleiki hefði
nú verið tekinn af og framleiðslu-
rétturinn auk þess skertur um 40
ærgildi. Hann hefði því staðið
frammi fyrir því að minnka fram-
leiðsluna um sem næmi 60 ærgild-
um. Sagði Kári að ekki hefði kom-
ið til greina að sætta sig við það
og beygja sig þar með undir kerfið
sem hann hefði lengi barist gegn.
Óánægður með
landbúnaðarstefnuna
„Upphafíð að þessu má rekja til
þess þegar ég ákvað að setjast hér
' að og he§a búskap. Ég náði ofurlít-
ið að búa áður en kúvending varð
í landbúnaðarstefnunni 1979 og
man þá tíð þegar bændur voru
hvattir til að framleiða sem mest.
Ég var aldrei sáttur við þá stefnu-
breytingu að sníða framleiðsluna
að innanlandsmarkaði og hef aldr-
ei trúað því að það hafí verið nauð-
synlegt. Aldrei var gerð tilraun til
að nýta útflutningsbótaféð betur.
Ég tel að þurft hefði að kanna
markaðinn betur áður en horfið
var frá útflutningsstefnunni," seg-
ir Kári.
„Rökin fyrir framleiðslustýring-
unni voru þau að framleiðslan ylli
•ríkisútgjöldum. Ég hef alltaf litið
svo á að ef framleiðslan veldur
ekki útgjöldum ríkisins verði hún
fijáls og rekin að öllu leyti á við-
skiptagrundvelli.
Til viðbótar þessu kemur
óánægja mín með framkvæmd
framleiðslustjórnunarinnar og
gildir það bæði um búmarks- og
fullvirðisréttarkerfið. Við ákvörðun
framieiðsluréttarins var ekki tekið
mið af landkostum. Það þýddi að
bóndi sem átti kostajörð en fram-
leiddi ekki neitt á þeim árum sem
'Jón Helgason ákvað með hreinni
geðþóttaákvörðun að miðað yrði
við fékk engan framleiðslurétt.
Aftur á móti fékk bóndi sem stund-
að hafði rányrkju á landinu þessi
sömu ár opinbera viðurkenningu á
framferði sínu. Þetta er að mínu
mati mesta og handahófskennd-
asta eignatilfærsla sem gerð hefur
verið hér á landi.
Það er skoðun mín að sá sem á
bújörð hljóti að mega nýta hana
til að búa til verðmæti svo framar-
lega sem nýting eignarinnar veldur
ekki öðrum tjóni, til dæms ríkis-
sjóði. Landbúnaðarráðuneytið hef-
ur nú staðfest þennan skilning
minn.
Ég var strax eindreginn and-
stæðingur þess að ríkið tæki upp
beinar greiðslur til bænda. Ríkis-
sjóður greiddi niður búvörur neyt-
endum til hagsbóta. Beingreiðsl-
umar sem nú hafa komið í staðinn
eru af allt öðrum toga. Þær em
tilraun til að tryggja framfærslu
bænda landsins. Sauðfjárbóndi fær
til dæmis um helming tekna sinn
beint úr ríkissjóði og skiptir ekki
öllu máli hvaða verðmæti hann
skapar. Engin trygging er fyrir því
að greiðslan skili sér til neytenda
í lækkuðu vöruverði, mörg dæmi
eru um að afslættir framleiðenda
hverfi á leiðinni til neytenda."
Óuppgerð mál við þjóðina
„Bændur verða að fara að hysja
upp um sig brækumar svo þeir
standi ekki berrassaðir frammi
fyrir þjóðinni. Landbúnaðurinn er
í ósátt við fólkið í landinu, hann á
óuppgerð mál við það. í fyrsta lagi
vill þjóðin ekki reka landbúnaðinn
fyrir opinbert fé. í öðm lagi er hún
á móti miðstýrðu sölu- og félags-
kerfí landbúnaðarins. Og í þriðja
lagi eiga bændur óuppgert við
þjóðina í umhverfísmálum, sér-
staklega landgræðslu. Landbúnað-
urinn verður að koma til móts við
þjóðina í öllum þessum málum ef
ekki á verr að fara.
Bændur hljóta að verða að
marka sér þá stefnu að atvinnu-
greinin geti staðið á eigin fótum
og verði rekin án ríkisstuðnings.
Að því marki ætti að stefna í
áföngum.
Neytendur vilja fá beinni og
nánari viðskiptatengsl við fram-
leiðendur. Ég tel að kröfur þeirra
séu réttmætar og að við verðum
að laga okkur að þeim. Það þýðir
að við verðum að breyta sölukerf-
inu þannig að neytendur verði sátt-
ir og að hvati til sölu búvara mynd-
ist, ekki síst á heildsölustiginu. Ég
tel að besta lausnin sé að bændur
taki úrvinnslu og heildsölu í sínar
hendur. Það er rangt að tala um
að svo sé nú, þrátt fyrir kaupfélög-
in, því þetta er í einum stómm
miðstýrðum potti.
Landbúnaðurinn verður að
leggja meira af mörkum til við-
halds landsins. Ekki gengur að
treysta á ríkissjóð með það. Hluti
af verðmætasköpuninni á býlunum
ætti að fara til landgræðslu. Ég
get nefnt sem dæmi að 10% af
tekjum sauðfjárbúsins hér hefur
farið til uppgræðslu örfoka lands.
Það sama er gert á mörgum öðmm
bæjum hér í sveit og mætti taka
upp víðar. Bændur verða að gera
sér ljóst að þeir verða að axla
ábyrgð í hlutverki veitandans í
samskiptum við aðra landsmenn
til að fá réttindi, annars verða
þeir áfram í hlutverki þiggjandans
ogþurfa að sæta skömmtun.
Ég tel mig vera að haga mér í
samræmi við þessa skoðun mína.
Bændur hafa aldrei fyrr átt þess
kost að segja sig frá ríkisstyrkjum
vegna þess að styrkimir hafa ekki
áður borist til bændanna sjálfra.
Það lá fyrir frá minni hendi strax
og síðasti búvörasamningur var
gerður að ég myndi Iosa mig út
úr þessu eins fljótt og mögulegt
væri. Ég gat gert það strax með
sauðfjárframleiðsluna en ég veit
ekki hvort ég get ónáðað mjólkur-
kerfið alveg á næstunni.
Búvörusamningurinn var aldrei
borinn undir bændur. Þegar bein-
greiðslumar hófust vom bændur
aldrei spurðir hvort þeir ætluðu
að taka við þeim, menn vora að-
eins spurðir hvert ætti að senda
greiðslumar. Ég svaraði því aldrei
og afsalaði mér þeim síðan form-
lega með bréfí til ráðuneytisins nú
í haust. Ég vissi ekki hvort skiln-
ingur minn á búvömsamningnum
um fijálsa framleiðslu án ríkis-
styrkja myndi halda og þegar ég
fékk hann staðfestan var ég varla
undir það búinn.“
Kjötíð á almennan markað
„Því hefur verið haldið fram að
þetta væri ekki hægt fjárhagslega.
Nú skal ég ekkert fullyrða um
það, þetta er tilraunastarfsemi og
niðurstaðan ekki orðin ljós. Ég sé
hins vegar möguleika sem geta að
einhveiju leyti komið á móti því
sem tapast. Annars vegar hugsa
ég til þess að auka verðmæti vör-
unnar og ná til mín stærri hluta
endanlegs verðs hennar með beinni
sölu til neytenda. Hins vegar að
auka eða breyta framleiðslunni.
Ég vil taka það fram að ég
hyggst ekki fjölga fé svo nokkm
nemi. Það er fyrst og fremst vegna
þess að landnýting í Mývatnssveit
er umdeild. Ég vil því ekki stuðla
að því að beit á afrétti hér aukist.
Ég bendi hins vegar á að til em
aðrar leiðir til að auka kjötfram-
leiðsluna en að fjölga fé á fjalli,
til dæmis er hægt að auka fall-
þungann með ýmsu móti. Þeirra
leiða get ég nú leitað með góðri
samvisku, óbundinn af opinberri
framleiðslustjómun,“ segir Kári.
Kári tapar tæpum 600 þúsund
krónum út úr reícstrinum með því
að afsala sér ríkisgreiðslum sauð-
fjárbúsins og bendir á að það sam-
svarar rúmum 2 krónum á hvert
mannsbam í landinu. Hann segist
geta vegið það eitthvað upp í söl-
unni með því að leggja vinnu í
þann þátt. Hins vegar segist hann
ekki gera sér vonir um að ná svo-
kölluðu gmndvallarverði á hvert
kíló kjöts. Þá beri að meta það að
hann sleppi við þá minnkun fram-
leiðslu sem þegar er ákveðin og
þær skerðingar sem búast megi
við í framtíðinni. Telur hann að
það muni standa undir kostnaði
hans við að koma kjötinu á markað.
„Ég hef aldrei fullyrt að það sem
ég er að gera sé skynsamlegt og
mögulegt þegar eingöngu er litið
á fjárhagshliðina. Ég fullyrði hins
vegar að það fyrirkomulag sem |
kveðið er á um í búvörasamningn-
um gengur ekki upp til loka.
Hugmyndir mínar um sölu era |
enn í mótun. Einfaldasta leiðin
væri umboðssölusamningur við
heildsala eða smásala. Mig dreym- (
ir um að hafa í eigin rekstri slátr-
un, úrvinnslu og sölu. Ég gæti þá
selt kjötið í heildsölu eða beint til
neytenda eftir því sem óskað væri
eftir," segir Kári.
Kári segist ætla að merkja kjöt
sitt sérstaklega og að það komi á
almennan sölumarkað innan tíðar.
Hann segist hafa tryggt sölu á
hluta birgðanna, bæði í gegnum
heildsala og beint til neytenda en
vill ekki skýra nánar frá því máli
að svo stöddu. Hann segist binda
vonir við að neytendur verði fúsari
til viðskipta á sínum gmndvelli en
þeim gamla. Telur hann að fólk
meti það að með því að kaupa kjöt |
af honum sé það ekki að hækka
skattana heldur fremur lækka þá.
Tekur hann fram að Garðskjötið i|
verði ekki ódýrara en annað lamba-
kjöt á markaðnum.
Dýr slátmn ^
„Þegar leið að slátran í haust
sagði ég sláturhússtjóra Kaupfé-
lags Þingeyinga með að ég hygðist
fara þessa leið. Varð að samkomu-
lagi að ég kæmi með lömbin til
slátranar enda hlytum við að ná
samkomulagi um verð fyrir þjón-
ustuna," segir Kári.
Eins og fram hefur komið hér
í blaðinu hafnaði Kaupfélag Þin-
geyinga, sem hefur verið aðal
verslunarfyrirtæki og afurðastöð
Kára og fjölskyldu hans í þijá
ættliði, að taka kjöt hans í umboðs-
sölu, auk þess sem hann sakar
kaupfélagið um að beita sig fjár- |
hagslegum refsiaðgerðum í land-
búnaðarpólitískum tilgangi við
verðlagningu á slátran. Kári var |
ekki í góðri samningsaðstöðu því
búið var að lóga lömbum hans
þegar hann fékk bréf upp á það 1
að hann væri laus undan fram-
leiðslustjómuninni.
Kári lét slátra fyrir sig um 250
lömbum og á því um 3,5 tonn af
kjöti. Hann segir að Kaupfélagið
taka um 300 þúsund fyrir það að
lóga lömbunum og setja í grisju-
poka og sé það 55 þúsund krónum
meira en aðrir bændur þurfí að
greiða fyrir slátran lamba utan
greiðslumarks. Hann segist borga
meira en aðrir fyrir minni þjón-
ustu. Við þetta bætist dýr frysting.
Kári segist ekki munu búa við
þetta og leita annarra leiða í slátr-
un og frystingu í framtíðinni enda
treysti hann sér til að vinna þetta i
verk sjálfur fyrir mun lægra verð
en kaupfélagið setur upp. Segist
hann stefna að því að koma sér I
upp eigin aðstöðu til slátranar og
frystingar. Telur hann það öfug- .
þróun og að afurðastöð með eins I
mikla slátran og KÞ ætti að geta
boðið það góð kjör að ekki borgaði
sig að vinna þetta sjálfur.
Náðugra í helförinni
„Ég vil taka það sérstaklega
fram að ég geri mér enn sem fyrr
vonir um að ég muni njóta stuðn-
ings, eða að minnsta kosti ekki
andstöðu, samtaka bænda og sölu-
samtaka. Þó ég kjósi að búa á
þennan hátt í samræmi við búvöra-
samninginn, að starfa sem ábyrgur
og sjálfstæður framleiðandi, er það
ekki minn vilji að standa í stríði
við aðra bændur. Ég hef enga for-
dóma gagnvart þeim sem vilja '<■
stunda búskap á hinn mátann og
vænti þess að það verði gagn-
kvæmt. Þetta uppátæki mitt bygg-
ist meira á lífsskoðunum mínum
en fjárhagslegum rökum. Ég gæti .
haft það miklu náðugra með því ‘
að slást í helför íslensks landbún-
aðar,“ segir Kári Þorgrímsson.
HBj.