Morgunblaðið - 08.11.1992, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1992
11
HVAÐ ER FENGIÐ?
ÞEIR foreldrar sem skrá sig einstæða þótt þeir séu í sambúð,
fá mæðra- og feðralaun, hærri barnabætur og barnabótaauka,
auk þess sem slík skráning getur haft áhrif á námslán, vaxtabæt-
ur, aðgang að félagslega húsnæðiskerfinu og síðast en ekki síst,
aðgang að dagvistarheimilum og lækkun dagvistargjalda.
Atvinnuleysistryggingasjóðs segir
gott starf unnið í nefndunum. Þeg-
ar rætt sé um að svartir sauðir séu
innan um á atvinnuleysisskrá, sé
bölvaldurinn fyrst og fremst svarti.
markaðurinn. Á meðan fólk geti
unnið svart, sé erfitt að koma í veg
fyrir að menn þiggi bætur án þess
að eiga á því rétt. Þá megi einnig
nefna ósamræmi í framfærslu, á
meðan hún sé ekki hin sama, t.d.
á atvinnuleysisbótum og elli- og
örorkubótum, sé alltaf möguleiki á
að fólk sæki í þær bæturnar sem
séu hærri.
Eru allir að leita sér að vinnu?
Jón H. Magnússon, lögfræðingur
hjá VSÍ, á sæti í stjóm Atvinnuleys-
istryggingasjóðs. Hann segir dæmi
þess á fleiri en einum stað á land-
inu þar sem atvinnuleysi var mikið,
að þegar mörg atvinnutækifæri
buðust, hafi fjöldi fólks horfið af
skrá án þess að þiggja .vinnu, vísa
fram vottorðum eða hafa aðrar gild-
ar ástæður til. „Þetta er vísbending
um að ekki séu allir að leita sér
að vinnu sem skráðir eru atvinnu-
lausir en við höfum engar sannanir
fyrir því. Við vildum gjarnan vita
hvernig á þessu stendur og leitum
skýringa."
Um slík tilfelli segist Gunnar
Helgason telja að ef hópi fólks yrði
boðin vinna, mætti gera ráð fyrir
að um 70%-75% myndu þiggja
vinnuna en 25-30% myndu hafna
henni af ýmsum ástæðum, m.a.
vegna heilsufars og annarra
ástæðna.
Ströng viðurlög
Þess eru dæmi að fólk hafi stund-
að „svarta“ vinnu og jafnframt ver-
ið á atvinnuleysisbótum. Margrét
Tómasdóttir deildarstjóri hjá
Tryggingarstofnun hefur umsjón
með Atvinnuleysistryggingasjóði.
Hún segir fá mál um bótasvik hafa
komið upp á borð sjóðsins, þó hafa
nokkur gert það á síðustu 3-4 mán-
uðum. „Það er ákvæði í lögunum
sem segir að sá sem reyni að afla
sér bóta með því að gefa rangar
eða villandi upplýsingar um hagi
sína, missi rétt til bóta. Fyrsta bro.t
varðar missi í 2 mánuði en ítrekað
brot í eitt ár. Úthlutnarnefnd úr-
skurðar um missi bótaréttar af
þessum sökum en úrskurðum henn-
ar má skjóta til stjórnar sjóðsins,
sem úrskurðar endanlega um málið.
I þeim tilfellum sem þetta kemur
upp, þarf sá atvinnulausi að láta
skrá sig í tvo mánuði án bóta og
síðan jafnlangan tíma og hann hef-
ur þegið atvinnuleysisbætur með
vinnu. Þetta eru því ströng viður-
lög.“
Margrét segir það mjög slæmt
að fólk grípi til þess að vinna svart,
hvort sem það þiggi atvinnuleysis-
Mæðralaun með einu barni
nema 4.732 kr. Með
tveimur bömum 12.398 kr og
21.991 með þremur börnum.
Mánaðarlegar greiðslur
barnabóta og barnabótaauka til
einstæðs foreldris vegna barns
undir 7 ára aldri eru 13.001 kr.
en 10.591 kr. til hjóna. Ef barn-
ið er eldra en sjö ára lækka
bamabætur og bamabótaauki
til hjóna í 8.181 kr. á mánuði
en helst óbreytt hjá einstæða
foreldrinu.
Séu forsendur þær að mán-
aðarlaun hjóna séu 200.000 kr.
en einstæðs foreidris 90.000
kr., fá hjónin engan barnabóta-
auka. Munurinn á mánaðar-
greiðslum með einu bami undir
7 ára verður fimmfaldur. Hjónin
fá 3.150 kr. i barnabætur en
einstæða foreldrið 15.702 kr. í
barnabætur, bamabótaauka og
mæðralaun. Sé bamið eldra en
7 ára verður munurinn enn
meiri, eða nærri 22-faldur.
Hjónin fá 741 kr. á mánuði í
barnabætur en einstæða foreldr-
ið fær 15.702 á mánuði í bama-
bætur, barnabótaauka og
mæðralaun.
Þjóðhagsstofnun reiknaði út
aukningu á ráðstöfunartekjum
hjóna við málamyndaskilnað. Ef
tekið er dæmi af foreldrum með
eitt bam yngra en 7 ára, aukast
ráðstöfunartekjur frá 3,4% upp
í 6,9% við málamyndaskilnað ef
reiknað er með að tekjulægra
foreldrið hafi barnið á framfæri.
Ef barnið er eldra en 7 ára eykst
ávinningurinn og er 4,3%—9,3%.
Ef bömin eru tvö, annað undir
7 ára aldri, hitt yfir, er aukning
ráðstöfunartekna á bilinu
8,4%—18,1%, mest hjá þeim sem
hafa lágar tekjur. Ef bæði börn-
in em eldri en 7 ára eykst mun-
urinn enn og verður
8,5%-18,5%.
Auk þess að njóta forgangs
að dagvistun greiða einstæðir
foreldrar lægri dagvistunar-
gjöld. Þeir greiða 8.600 kr. fyrir
heilsdags leikskólarými en hjón
og sambýlisfólk greiða 14.400.
Ef barn einstæðs foreldris er hjá
dagmömmu, niðurgreiðir
Reykjavíkurborg muninn á
kostnaði hjá dagmömmu og leik-
skóla. Heilsdagvist hjá dag-
mömmu kostar 25-30.000 á
mánuði.
Hjá námsmönnum sem eru
giftir eða í sambúð, koma 50%
af tekjum maka umfram ákveðið
mark, til frádráttar námslána.
Markið er tæp 590.000 hjá barn-
lausum hjónum og um 700.000
hjá hjónum með eitt barn. Með
rangskráningu vinnst það að
tekjur maka hafa engin áhrif
og viðbót við framfærslu hækk-
ar úr 20% fyrir hvert barn, í 40%
fyrir fyrsta barn og 35% fyrir
hvert barn umfram eitt.
hálsmeiðsli. Árið 1982 leiddu 13% slysa sem tilkynnt
voru til tryggingafélaga til varanlegrar örorku en árið
1989 voru þau orðin 33%. „Við höfum ekki skýringu
á þessari aukningu. Það er mögulegt að áður hafi
þeir sem slösuðust látið hjá líða að tilkynna meiðsli
og að nú séu menn meðvitaðri um rétt sinn en áður.
Það hefur færst aukin harka í kröfugerð þegar slys
verða og ég er ekki frá því að það sé yngra fólkið sem
sé bíræfnara. Við erum einnig smeykir um að einhveij-
ir geri sér upp ýmis konar meiðsli, meðvitað og ómeð-
vitað. Þessi slys er ákaflega erfitt að meta þar sem
læknar eiga oft í erfiðleikum með að greina háls-
meiðsli,“ segir Ingvar Sveinbjörnsson.
Arinbjörn Sigurgeirsson, telur lækna í sumum tilvik-
um gefa út læknisvottorð um meiðsli, sem erfitt eða
jafnvel ómögulegt sé fyrir þá að sannreyna. Þeir telji
sig verða að taka orð sjúklings gild og gefa út vottorð
á þau þó að engin leið sé að staðfesta sannleiksgildið.
Þetta geti skipt öllu máli um það hvort takist að sanna
éða afsanna svik þegar aðrar upplýsingar bendi sterk-
lega til að sjúklingurinn fari með rangt mál. Telur
Arinbjöm að þegar læknir getur engan veginn stað-
fest meiðsli, sé réttara að hann skrái það sem sjúkling-
ur hans segir og reyni síðan að leggja faglegt mat á
orð hans í stað þess að gera þau að sínum. Segi menn
lækni ósatt til um meiðsli og fái vottorð, geti það jafn-
gilt ávísun á peginga.
Lög brotin fyrir iitlar fjárhæðir
Ingvar segir þá vera allmarga, sem bijóti lög, jafn-
vel fyrir litlar fjárhæðir. Slíkt hafí hingað til ekki tal-
ist eins mikið vandamál og erlendis en tryggingasvik
færist sífellt í vöxt, svo og hversu bíræfið fólk sé.
„Það er ákveðinn hópur fólks sem stundar trygginga-
svik og í hann bætast sífellt nýir liðsmenn," segir Ingv-
ar.
„Tryggingamál em flókin og starfsfólk félaganna
þarf að fást við ótrúlegustu hluti í starfi sínu. Vanir
starfsmenn verða smám saman allgóðir mannþekkjarar
og þeir læra líka að fara varlega. Enda verður að
gæta þess að styggja ekki fólk, þó að athuga þurfi
mál þess nánar,“ segir Arinbjörn.
Skípta svikin máli?
Svo má spyija sem svo, skipta tryggingasvik máli?
„Auðvitað koma þau fyrst og fremst niður á hinum
heiðarlegu viðskiptavinum tryggingafélagana. Trygg-
ingar eru í eðli sínu dreifing áhættu. Allir borga í sjóð,
sem síðan gréiðir tjón þeirra sem í hann greiða. Ið-
gjöld eru miðuð við ákveðið hlutfall og tryggingasvik
hækka þetta hlutfall sem hlýtur að leiða til hækkaðra
iðgjalda í þeim geira sem svikið var út úr,“ segir Arin-
björn. „Ég vil hins vegar taka það fram að langflestir
tryggingatakar eiga fullan rétt á þeim bótum sem
þeir fá, þrátt fyrir að gallar svörtu sauðanna hafi ver-
ið tíundaðir hér. Við erum ekki að reyna að koma í
veg fyrir að fólk fái bætur, heldur að hafa upp á svikur-
um. Það er í raun óþolandi að þeir sem svíki út úr
tryggingum, komist upp með það og þeir sem líði fyr-
ir það séu hinir heiðarlegu."
bætur eður ei, þar sem það fólk þá
algerlega réttindalaust, komi eitt-
hvað upp á. „í svona slæmu árferði
skilur maður að fólk reyni að verða
sér úti um aukatekjur en það verð-
ur að hafa það í huga að slíkt get-
ur kostað það svo mikið, fari eitt-
hvað úrskeiðis."
Erfitt að svíkja út úr
Félagsmálastofnun
Ekki hafa allir skjólstæðingar
Félagsmálastofnunar Reykjavíkur-
borgar hreina samvisku. Gísli Páls-
son, fjármála- og rekstrarstjóri
stofnunarinnar telur þó að þeir sem
reyni að hafa fé af stofniminni séu
mjög fáir, jafnvel færri en hjá öðr-
um stófnunum af svipuðum toga. Á
síðastliðnu einu og hálfu ári, voru
5 mál kærð. „Við getum auðvitað
ekki verið í hlutverki rannsóknar-
lögreglu, en við athugum umsóknir
sem okkur berast og reynum að
kanna hvort þar er rétt farið með.
Þá koma einstöku sinnum upp dæmi
þar sem við komumst að því að
fólk hafi annaðhvort svikið út fjár-
hagsaðstoð eða reynt það, með
skjalafalsi eða þvíumlíku. Slík mál
kærum við til Rannsóknarlögreglu
ríkisins."
Meðal þess sem fólk reynir, er
að falsa húsaleigusamninga og
falsa undirskriftir. í flestum tilvik-
um sem upp komast, tekst að koma
í veg fyrir greiðslur til fólks. „Þá
er það vafalaust til að fólk segi
ekki satt um hjúskaparstöðu sína
en það er nær ógjörningur fyrir
okkur að fylgjast með henni. Reglur
stofnunarinnar um styrki eru flókn-
ar og þeir sem segja ranglega til
um heimilisaðstæður sínar, græða
ekki alltaf, þó að við komumst ekki
að því.“
Gísli segir kerfi Félagsmálastofn-
unar svo flókið, að jafnvel svokall-
aðir kerfiskafarar eigi erfítt með
að læra á það. „Það er vissulega
til fólk sem reynir en við könnum
mál skjólstæðinga okkar vandlega
og reglur okkar eru stífar hvað
varðar framvísun gagna. En auðvit-
að sleppa einhveijir, það er ekki til
það kerfi sem hægt er að koma í
veg fyrir að verði misnotað,“ segir
Gísli.
Skattsvik
Þeir eru vissulega til sem ekki
aðeins svíkja undan skatti, heldur
stæra sig af því. Meðal þess sem
menn stunda má telja nótulaus við-
skipti og önnur virðisaukaskattsvik,
framvísun of hárra risnureikninga,
telja tekjur ekki fram til skatts og
svo framvegis. „Fólki detta ótrúleg-
ustu hlutir í hug,“ segir Ásgeir
Heimir Guðmundsson, deildarstjóri
rannsóknardeildar Ríkisskattstjóra.
Hann vill fara varlega í að nefna
dæmi um svik, enda væri það vatn
á myllu skattsvikara og myndi
sennilega leiða til fjölgunar í félagi
íslenskra skattsvikara. „Það þarf
að halda áróðursherferð gegn skatt-
svikum við, því mörgum virðist
finnast það allt í lagi þó verið sé
að koma skatti undan. Einnig getur
almenningur getur verið varðbergi
með því að taka t.d. alltaf nótur
og strimla fyrir því sem keypt er.
Svo og að tilkynna um þau skatt-
svik sem fólk hefur veður af,“ seg-
ir Ásgeir Heimir.
Erfitt er að gera sér grein fyrir
hver algengustu skattsvikin eru en
þau þekktustu eru vanmat á- tekj-
um, segir Guðmundur Guðbjarnar-
son, skattrannsóknarstjóri. Þá
nefnir hann nótulaus viðskipti og
það að hlutirnir séu kallaðir öðrum
nöfnum. „Þá á ég t.d. við bíla-
styrki, en margir telja býsna mikið
fram til frádráttar vegna þeirra.
Þá hefur einyrkjum fjölgað mikið
og ótrúlegustu verk eru unnin í
lausavinnu, í sumum tilfellum til
að fá rétt til að draga frá kostnað."
Þeir sem reka fyrirtæki eða vinna
sjálfstætt eru í betri aðstöðu en
aðrir að koma fjármunum undan
skatti enda verða þeir meðal þeirra
Sem sæta munu hertu skattaeftirliti
á næstu mánuðum. Unnið verður
að eftirlitinu með samræmdum
hætti um land allt en ríkisskatt-
stjóri kynnti aðgerðirnar fyrir rúmri
viku.
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Hinir geysivinsælu
SPARIDAGAR
í MIÐRIVIKU
Á HÓTEL ÖRK
Eigum nokkur herbergi laus
16. og 23. nóvember.
Verð kr. 2.975-,
á dag fyrir manninn í tvíbýli.
Innifalið: Gisting, morgunverður af hlaðborði og
kvöldverður ásamt fjölbreyttri dagskrá sem stjórnað er
af hinum vinsæla fararstjóra Sigurði Guðmundssyni.
Létt morgunlcikfimi, félagsvist, bingó, gönguferðir,
kvöldvökur, dans og margt fleira. Gestir hafa frían
aðgang að sundlaug með heitum pottum, gufubaði og
líkamsræktarsal svo fátt eitt sé nefnt.
Pantið strax í síma 98-34700
HVERAGERÐI
Munið gjafakortin vinsœlu