Morgunblaðið - 08.11.1992, Blaðsíða 14

\ n
14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. NÓVEMBER 1992
NYKYNSLOD
BREYTTIR TÍMAR?
Eftir Karl Blöndal
VINDAR breytinga blása nú um Washington. Verslanir höfuðborgar-
innar hafa nú allt i einu lindarvatn á boðstólum og bækur uppáhalds-
reyfarahöfunda Bills Clintons, verðandi Bandaríkjaforseta, eru
skyndilega ómissandi í útstillingum bókaverslana. Væntanlegum for-
seta er oftar líkt við John F. Kennedy en Jimmy Carter. Það er hugur
i demókrötum, sem verið hafa í valdasvelti í 12 ár og sigur Clintons
og Als Gores varaforseta boðar ekki aðeins valdaskipti heldur kyn-
slóðaskipti. Kynslóð þeirra, sem af fylgispekt hlýðnuðust feðrunum
og héldu til orrustu í heimsstyijöldinni síðari, víkur nú fyrir þeirri,
sem óhlýðnaðist yfirvaldinu þegar átti að senda hana til Víetnams.
Einnig virðast þær efasemdir, sem kjósendur höfðu um ágæti Clint-
ons, nú vera að víkja fyrir bjartsýni og vilja til að leyfa honum að
spreyta sig, hvort tveggja fylgifiskar hins nýja embættis sveitastráks-
ins frá smáþorpinu, sem kenndur er við vonina. Fyrir sveitastráknum
frá Arkansas liggur hins vegar að taka til hendinni í höfuðborg
tregðulögmála og þrætubókar og ijúfa stífluna, sem þingheimur
hefur reist þvert á veg umbota
Clinton á þungan róður fyrir
höndum og sennilega
ræðst það á fyrstu sex
mánuðunum eftir að hann
sver embættiseiðinn hvort
hann mun standa sig þar sem Bush
brást og hrinda þeim álögum, sem
hvílda á örvhentum forsetum, að
tjalda aðeins til eins kjörtímabils.
Clinton hefur 74 daga til að und-
irbúa valdatöku sína. Fyrstu 100
dagar forseta í embætti eru venju-
lega notaðir sem mælistika á það
hvort dugur sé í honum. Clinton
þarf að nota sína hveitibrauðsdaga
til að hrinda sínum fyrirætlunum í
framkvæmd og knýja þingið til
samstarfs við sig.
ÁÆTLUN TEKUR Á SIG
MYND
Lykilatriði er að dreifa kröftum
sínum ekki um of. Vinur Clintons
kveðst eitt sinn hafa spurt hann
fordæmi hvors forvera sinna, Ron-
alds Reagans eða Jimmys Carters,
hann hygðist fylgja í fyrstu. Carter
dreifði kröftum sínum og lagði
áherslu á 15 atriði í einu. Reagan
tók hins vegar eitt höfuðatriði og
lagði allt á eitt um að knýja það
breytmga.
fram. Að sögn svaraði Clinton því
til að hann hygðist feta í fótspor
Reagans, en taldi því næst upp
hvert forgangsatriðið af öðru.
Haft er eftir aðstoðarmönnum
Clintons að áætlun sé nú þegar
farin að skríða saman. Samkvæmt
dagblaðinu The New York Times
hyggst Clinton í upphafi stjórna
með reglugerðum og losa sig við
nokkra erfðagripi frá George Bush,
fráfarandi forseta. Meginmálið
verður hins vegar aðeins afgreitt í
samvinnu við þingið. Clinton hyggst
láta efnahagasáætlun sína í hendur
þingsins daginn eftir að hann sver
embættiseiðinn og vill láta sam-
þykkja hana á 100 fyrstu dögunum.
Ákveða þarf hvaða aðgerðir eru
brýnar og hveijar til langs tíma.
Sennilega verður því reynt að flýta
fyrir skattalækkun af fjárfestingum
til iðnaðar, lækkun fjármagnstekju-
skatts af fjárfestingum í nýjum fyr-
irtækjum til minnst fimm ára og
skattaívilnunum vegna rannsókna
og starfsþjálfunar. Einnig verða
vegagerð og framkvæmdir í þeim
dúr ofarlega á listanum.
Til að vega upp á móti þessum
framkvæmdum verða peningar til
hermála og skrifræðis skomir nið-
ur, auk þess sem skattar af gróða
erlendra fyrirtækja í Bandaríkjun-
um og einstaklingstekjum, sem fara
yfir 200 þúsund dollara, hækkaðir.
Umbætur í heilbrigðisþjón-
ustunni og glíman við fjárlagahall-
ann teljast langtímaverkefni. Hvort
tveggja era vandamál sem ekki
verða leyst í einum grænum.
HRIST UPP Í EFNAHAGNUM
Skammtímapakkanum er ætlað
að rífa efnahaginn upp úr þeim
doða efnahagslífsins sem stóð kosn-
ingabaráttu Bush forseta fyrir þrif-
um og virðist nú vera að snúast
upp í bata, þótt hægfara sé. Vin-
sældir Clintons og velgengni í emb-
ætti byggjast á því að þessar að-
gerðir takist og hann sanni sig fyr-
ir almenningi. Þær verða einnig að
bera árangur ætli demókratar að
ná taki á Hvíta húsinu.
Clinton hefur það fram yfír Bush
að flokkssystkin hans eru í meiri-
hluta í báðum deildum þingsins. Það
mun auðvelda Clinton störf að nú
taka um eitt hundrað þingmenn,
fullir áhuga og athafnaþrár, sæti
fyrsta sinn. Margir þeirra fleyttu
sér inn á þing á öldu óánægju kjós-
enda með ástandið í bandarískum
stjórnmálum, þar sem gúmmítékkar
fylla hirslur banka fulltrúadeildar-
innar og bréfberar þingsins höndla
með kókaín í vinnutíma. Ósnortnir
af hagsmunastríði þingsins verða
þeir sennilega fúsir til samstarfs
við Clinton.
INN ÚR KULDANUM
Hagsmuna- og þrýstihópar eiga
hins vegar eftir að verða erfiðir
viðureignar. Tryggingafélög eiga
eftir að veijast heilsugæsluhug-
myndum Clintons með oddi og egg.
Einnig sjá ýmsir hópar, sem hafa
mátt lepja dauðann úr skel frá því
að Ronald Reagan varð forseti árið
1980, sér nú leik á borði. Þar má
nefna homma og lesbíur, stéttarfé-
lög, samtök umhverfisverndar-
sinna, stuðningsmenn fóstureyð-
inga, alnæmissjúklingar og kven-
réttindasamtök. Þessir hópar áttu
undir högg að sækja í tíð Reagans
og Bush, en eygja bakhjarl í Clinton
og eiga því eftir að þrýsta af hálfu
meiri krafti en áður. Þá hafa þing-
menn tilhneigingu til að veita fé í
kjördæmi sín og friðþægja þannig
umbjóðendur sína á kostnað skyn-
semi. Clinton verður að koma í veg
fyrir að hugmyndir hans verði út-
þynntar og framkvæmd þeirra virð-
ist ráðast af rótskotinni spillingu
höfuðborgarinnar. Eftir að hafa
boðað breytingar minnst 11 sinnum
í hverri kosningaræðu má Clinton
ekki virðast málaliði aflanna, sem
hann kvaðst ætla að þjarma að.
Clinton gæti hins vegar goldið
fyrir það að hann er á hægri væng
flokksins og hefur því aðrar hug-
myndir um félagsmál en ýmsir
valdamiklir demókratar á þingi.
Sem dæmi má taka að Clinton
hyggst setja tímamörk á ýmiss kon-
ar bætur ætluðum fátækum og
bágstöddum til að koma þeim á
vinnumarkaðinn. Slíkar hugmyndir
gætu mætt andstöðu. Einnig
hyggst Clinton draga úr ýmiss kon-
ar höftum í efnahagslífinu og einka-
væða. Slíkar hugmyndir eru eitur
í beinum Johns Dingells, sem er
formaður orku- og viðskiptanefndar
fulltrúadeildarinnar og gæti því
staðið í vegi fyrir Clinton.
FRÁ EFA TIL AÐDÁUNAR
Hinn nýkjörni foseti þarf því að
afla sér trausts þingsins vitandi það
að þingmenn demókrata voru síður
en svo á hans bandi í forkosningun-
um. Efasemdir um það hvort tefla
ætti Clinton fram úr röðum demó-
krata áttu flestar upptök á þinginu
og þar var það meira að segja rætt
í alvöru eftir að hann hafði tryggt
sér útnefninguna í forkosningunum
hvort grípa ætti til þess óvenjulega
bragðs að tefla fram öðram fram-
bjóðanda og fysilegri.
Undir lok kosningabaráttunnar
voru frambjóðendur demókrata hins
vegar orðnir mjög áfjáðir í að láta
sjá sig í fylgd með Clinton, enda
var hann þá kominn með forskot
samkvæmt skoðanakönnunum. Það
er því ógerningur að segja til um
það hvemig samstarfið við þingið
á eftir að ganga.
Fyrstu daga eftir kosningarnar
voru utanríkismál skyndilega á allra
vöram, eftir að hafa legið í láginni
í kosningabaráttunni. Bush Iofaði
að tryggja það að valdaskiptin færu
eðlilega fram og greiða fyrir valda-
töku Clintons. Hann hefur hins veg-
ar einu sinni beitt neitunarvaldi og
skotið fyrsta skotinu í viðskipta-
stríði við Evrópu frá því að hann
laut í lægra haldi. Clinton kveðst
ætla að fylgja stefnu Bush í utan-
ríkismálum, en þó má búast við að
hann munu líkjast Carter með þvi
að leggja áherslu á mannréttindi.
Gæti stefna Bandaríkjamanna
gagnvart Kina og Suður-Afríku
orðið harðari fyrir vikið.
Það er kyndugt að demókratar
hafa nú áhyggjur af því að Clinton
gerist einmitt sekur um þá persónu-
leikabresti, sem Bush vændi hann
um í kosningabaráttunni. Þeir sjá
fyrir sér að Clinton geti orðið mikil-
virkur forseti, en til þess verði hann
að yfirstíga tilhneigingu sína til að
vera hvers manns viðhlæjandi. Þeir
spyija hvernig maður, sem vilji öll-
um þóknast, hyggist standa upp í
hárinu á valdafíknum hópum, sem
fjármögnuðu kosningabaráttu
hans, eða hvort maður smáatriða
sé þess umkominn að beita kröftum
sínum til þess að tryggja framgang
brýnustu verkefnanna í stað þess
að hrinda öllu í framkvæmd í einu.
BR