Morgunblaðið - 11.11.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. NÓVEMBER 1992
Hrólfur Sigurðsson
________Myndlist
Bragi Ásgeirssbn
í Kjarvalssal á Kjarvalsstöðum
stendur nú yfir yfirlitssýning á
verkum málarans Hrólfs Sigurðs-
sonar og mun hún sett upp í til-
efni sjötugsafmælis hans.
Hrólfur er engin óþekkt stærð
í íslenskri myndlist, þótt hann
hafi einungis haldið eina sjálf-
stæða sýningu í Reykjavík, sem
var í Bogasal Þjóðminjasafnsins
árið 1962. Hann hefur tekið þátt
í fjölda samsýninga með góðum
árangri, m.a. átta Haustsýningum
FÍM og fimm sinnum verið þátt-
takandi á sýningum Listmálarafé-
lagsins. Þar að auki hefur hann
gegnt ýmsum trúnaðarstörfum
fyrir listamenn, m.a. setið í listr-
áði Listasafns íslands sem kjörinn
fulltrúi þeirra og það eitt segir
sína sögu.
Það er rétt sem segir, að þeir
eru til sem hafa sig lítt í frammi
um sýningarhald. Orsakimar geta
verið margar og ólíkar og m.a.
reynir það mjög á taugakerfí við-
komandi vegna alls umstangsins,
sem er í kringum þær og óvissu
um undirtektir svo og duttlunga-
full viðbrögð íjölmiðla. Þá hefur
ástandið í listmálum verið meira
en undarlegt hérlendis og er enn,
þannig að sumir eru jafnvel í sál-
arháska, og skyldi því engan
furða, þótt þeir sem geta haldið
sig fjarri sýningarhaldi og opin-
berri listpólitík um leið geri það.
Um það höfum við séð ýmis dæmi,
en þegar sýningarhald er eina
ráðið til að markaðssetja list sína
vegna sérstöðu hennar verða
menn að fara í slaginn, en það
hafa þeir síður þurft er á einhvem
hátt hafa fetað hefðbundnar slóð-
ir.
Sjálfur grunnur listar Hrólfs
Sigurðssonar hefur þannig alltaf
verið ágætlega hefðbundinn og
traustur, þótt hann teljist jafn-
framt hafa ræktað sértæk viðhorf
á myndfletinum og í þá vera
óspart skáldað í flötinn á huglæg-
an hátt.
Að baki þessum á stundum
næsta óformlegu tilfæringum með
liti og form er þó jafnaðarlega
rökvís hugsun, hvoru tveggja
hvað snertir meðvitaða sem skyn-
ræna uppbyggingu myndheilda.
Bakgrunnur þessara vinnu-
bragða er öðra fremur sóttur til
Kaupmannahafnar, þar sem
Hrólfur stundaði nám í teikniskóla
Eric Clemmesen árið 1946, en
fékk fljótlega inngöngu í Konung-
lega fagurlistaskólann, þar sem
hann stundaði nám hjá Kræsten
Iversen til vorsins 1950.
Það þótti með miklum ólíkind-
um á þessu tímabili hve hópur
íslendinga var stór við skólann,
en það má láta nærri að þeir hafí
verið jafn margir eða fleiri en all-
ir samanlagt sem í skólann höfðu
komið frá upphafí, í nær 200 ára
sögu hans! En umskiptin urðu svo
snögg, því að þegar sá er hér rit-
ar hóf nám við skólann haustið
1950 var hann framan af, að því
ég best veit, eini íslendingurinn
sem var reglulegur nemandi í
málaradeild, en einn bættist svo
við nokkra seinna, en sá var á
síðasta námsári.
í Kaupmannahöfn naut Hrólfur
hefðbundinnar akademískrar
kennslu, sem fólst m.a. í því að
teikna fyrirsætur frá morgni til
kvölds fyrstu árin. íhaldssöm
kennsla að vísu en mun lærdóms-
ríkari og giftudrýgri en maður
gerði sér grein fyrir í fyrstu. Þessu
fylgdi einnig, að menn fengu ekki
að fara í lit fyrr en þeir höfðu
tekið út vissan þroska í teikning-
„Við sjóinn". Olía á striga. 1982.
unni, sem einnig var af hinu góða,
því að eðlismunurinn er hér mik-
ill svo að hver og einn hefur gott
af aðhaldi og því að upplifa hann
í vinnu sinni.
Á þessum árum fékk heldur
enginn að fara í framhaldsdeildir
eins og t.d. veggmyndagerð eða
grafík fyrr en þeir höfðu sannað
verðleika sína í teiknun og málun.
Hvað sem hver segir um þessa
kennslu hefur hún skilað af sér
traustustu og hugmyndaríkustu
framúrstefnumáluram aldarinnar
og hún kom líka í veg fyrir að
minni spámenn og loddarar gætu
villt á sér heimildir, því að þeir
strönduðu einfaldlega á miðri leið
eða fyrr.
Mönnum var í sjálfsvald sett
að beita sig listrænum aga og
víst er að vinnubrögð margra vora
æði frjálsleg og losaraleg, en aðr-
ir lögðu sig alla fram. Hér þekkt-
ist ekki miðstýring að ofan og
yfírbygging skólans var einföld
og skrifræðið lítið, hver og einn
var sem sagt sinnar eigin gæfu
smiður, en rétt er að menn vora
margir æði líkir prófessorunum í
vinnubrögðum sínum. Seinna
hristu sumir þessi áhrif af sér og
það voru þeir sem áttu erindi á
listavettvang.
Þessi formáli er ekki út í hött
þegar list Hrólfs Sigurðssonar er
til umfjöllunar, því grunnur henn-
ar er greinilega sóttur í vinnu-
brögð sem eru nær óþekkt hér á
landi er svo er komið.
Hægt og bítandi kemur hinn
listræni þroski, og hver og einn
höndlar hann sjálfur, en er ekki
einhver þiggjandi fjölþjóðlegra
hræringa og hópefli sem yfír
ganga, og virðist lífselexír þeirra
er hafa lítið fram að færa sjálfir.
Þroski Hrólfs hefur einmitt á
þennan hátt komið hægt og bít-
andi, en smám saman gert hann
að mjög traustum málara svo sem
öll sýningin í Kjarvalssal er til
vitnis um.
En fyrir margt er trauðla hægt
að nota skilgreininguna yfirlits-
sýning um þessa framkvæmd, því
það vantar svo mikið af eldri verk-
um. Jafnvel hefði verið gagn af
því að sjá teikningar af fyrirsæt-
umfrá áranum í Kaupmannahöfn.
Ýmsum mun þykja þetta skrít-
inn og jafnvel hæpinn framslátt-
ur, en þetta hef ég séð á yfirlits-
sýningum erlendis, t.d. á sýningu
verka Richards Mortenssen á Rík-
islistasafninu í Kaupmannahöfn,
sem er einn af höfuðpauram
strangflatalistarinnar í Dan-
mörku. Þær teikningar hafði hann
gert í skóla Bissie Höyer.
Elsta málverkið á sýningunni
er þannig Heklumynd frá 1961,
sem vekur strax upp í manni for-
vitni eftir að sjá meira frá því
tímabili svo og einnig sjötta ára-
tugnum, þ.e. er listamaðurinn var
allur í dökkum tónum og þá helst
jarðlitum. Þetta tímabil er ekki
til á sýningunni.
Viðhorfið, að sýna einungis það
Hrólfur Sigurðsson.
besta og nýjasta, sem var lengi
slagorð framúrstefnulistamanna,
er hvarvetna úrelt er lífsverk lista-
manna er lagt fyrir almenning,
enda ekkert annað en klár sögu-
fölsun.
Hér verður að vera skýr og
skilvirkur þráður eða þá einungis
þemasýning, sem hefur lítið með
yfírlitssýningu í sinni raunsönn-
ustu mynd að gera.
í Heklumyndinni frá 1961
sjáum við að Hrólfur hefur áður
lagt meira upp úr formunum í
sjálfu landslaginu og ein sér
bregður hún skýrara ljósi á seinni
þróun, er hann notar einungis
landslagið sem hugmyndabanka,
sem hann vinnur frjálslega úr eft-
ir því hver gállinn er á honum
hverju sinni.
í mörgum þessum myndum
skynjar maður meira suðrænan
hita en hrjúfa íslenska náttúru, í
öllu falli er hárauði liturinn mikið
atriði í myndum hans og beinlínis
kveikir í heildinni og má sjá skýr
dæmi í málverkunum „í skógi“
(1974), „Á Þingvöllum“ (1974),
„Heklugos" (1980) og „Sumar-
nótt“ (1991), sem er í eigu
Menntaskólans á Akureyri. Má
réttilega halda því fram og í orðs-
ins fyllstu merkingu, að þessi
vinnubrögð gangi eins og rauður
þráður í gegnum drjúgan hluta
sýningarinnar.
Hér er gott dæmi um skáld-
skapinn í myndum Hrólfs, en með
þessu magnar hann upp dularfulla
stemmningu, er hrífur skoðand-
ann með sér. En Hrólfur á sér
einnig fleiri hliðar og þess sér
stað í öðrum málverkum á sýning-
unni og í ýmsum þeirra hugsar
hann öllu meira um hina sýnilegu
uppbyggingu myndverksins en
þegar mettaðir og seiðandi litir
ráða ferðinni.
Og hvað uppbyggingu mynd-
heilda snertir, þá skynjar maður
jafnvel rökvísa hugsun í gegnum
þær myndir sem virka fijálslegast
málaðar og sérstækastar í form-
um.
Að myndbyggingin sé Hrólfi
inikið atriði kemur m.a. fram í
því að hann virðist á stundum
leggja út af Jóni Stefánssyni, sem
var hvað strangastur í byggingu
verka sinna. Hjá Jóni var stundum
lagt út á ystu nöf til að ná við-
brögðum, en gerði ekki E1 Greco
það líka svo og Cézanne auk
margra annarra? Þessir menn
höfðu myndbygginguna í fingrun-
um en fóru eftir eðlishvötinni í
útfærslu hennar, en eigi síður
strangri rökvísi, svo sem t.d. Po-
ussin.
Þetta kemur t.d. fram í mál-
verkunum „Rauðisandur“ frá
1988 og 1989, þar sem láréttar
línur forgrannsins skipta miklu
meira máli en í fjarska sér í fjall
og kólgubakka yfír því.
Hér er skemmtilega unnið úr
íslensku myndefni og erfðavenju,
og þrátt fyrir allt bera myndimar
sterkan svip höfundar síns.
Sér á báti er stóra málverkið
„Úr Vogunum" frá 1985, en hér
gegnir dularfullt hús í bakgrunn-
inum miklu hlutverki. Húsið virk-
ar svo fjarlægt og einmanalegt
en yfir allri myndinni er einhver
norrænn galdur og birtuflæði,
sem grípur skoðandann sterkum
tökum.
Það má segja að í heild sé þetta
mjög fáguð og menningarleg sýn-
ing, sem kynnir listamanninn
Hrólf Sigurðsson allvel. Ennfrem-
ur að hún sé góð kynning á hug-
takinu málverk eins og það var
skilið og hefur lengi verið skilið
í norrænni list.
Gefín hefur verið út handhæg
sýningarskrá í sama formi og
áður í sambandi við fyrri boðsýn-
ingar, sem er mikilsverð kynning
á listamönnunum. í þessu tilviki
njóta svart/hvítu myndirnar sín
alls ekki, þar sem liturinn gegnir
svo miklu máli í uppbyggingu
málverkanna.
En að einu leyti er framkvæmd
þessarar sýningar frábragðin hin-
um fyrri og það er hinn stutti
sýningartími, eða aðeins tvær vik-
ur að mér skilst, en í slíkum tilvik-
um eru þijár til fjórar vikur hið
minnsta sem hægt er að bjóða
upp á. Sýningarnar þurfa að fá
svigrúm til að vinna sig upp og
eiga að vera vel skoðaðar af skóla-
nemendum. Skulu menn því hafa
það hugfast, að sýningunni lýkur
sunnudaginn 15. nóvember.
I góðum tilgangi
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Benedikt Sigurðsson: _NÝ
ÚTÓPÍA? Greinasafn. 85 bls. Útg.
Kiwanisklúbburinn Katla, 1992.
Ungur maður að norðan kom einu
sinni til Valdimars Ásmundssonar
og bað hann að birta grein sem hann
hafði samiðv Ritstjóri Fjallkonunnar
las greinina og sagði síðan álit sitt:
Ritsmiðin væri nokkuð góð. Ungi
maðurinn varð harla glaður. En gleð-
in dvínaði skjótt þegar Valdimar fékk
honum greinina aftur með þeim orð-
um að hann mundi ekki birta hana.
Og ástæðan? í greininni kæmi ekki
fram neitt nýtt. Allt, sem þar stæði,
væri búið að segja áður.
Sagan af Valdimar og unga mann-
inum kemur í hugann þegar þetta
greinasafn Benedikts Sigurðssonar
er lesið.
Benedikt fæst við sundurleit við-
fangsefni: Dóminn yfír Sókratesi,
sálarlíf Egils, siðferði Gúllívers,
breyskleika Macbeths og hik Haml-
ets. Þar að auki segir hann álit sitt
á þróunarhjálp sem hann lýsir sig
eindregið fylgjandi; hefur enda kynnt
_sér þau mál af eigin sjón og raun.
Síst skal í efa dregið að allt sé þetta
hugsað og samið í góðum tilgangi.
Og víst hlýtur maður að samsinna
mörgu því sem Benedikt heldur fram
eða bendir á, að minnsta kosti því
sem hann segir um mannúðarmál.
Hver vill ekki rétta bágstöddum
hjálparhönd eða lina þjáningar sjúkra
og sveltandi bama svo dæmi séu
tekin? Þess háttar umræða verður
sjaldnast að deiluefni. Ekki verður
heldur þrætt fyrir að Egill karlinn
hafí verið þunglyndur þegar þannig
stóð í bólið hans. Það sem Benedikt
segir um kappann þann og önnur
stórmenni bókmenntanna kann því
allt að vera á gildum rökum reist.
Erfiðara er að finna nýjan flöt á jafn-
þaulkönnuðum viðfangsefnum.
Skemmst er frá að- segja að Bene-
dikt hefur ekki heldur náð þeirri
snerpu og einbeitni sem þarf til að
orð hans veki skjóta athygli. Hugleið-
ingar hans um þróunaraðstoð eru á
sinn hátt virðingarverðar. En þær
eru almenns eðlis. Og mannúðin er
sjálfsagðari en svo að menn taki að
leggja eyra við málflutningnum ef
hann boðar ekki neitt nýtt. Benedikt
þarf að skerpa eigin hugsun, efla
málkennd sína og hefja stíl sinn til
meiri reisnar áður en hann tekur að
sér það torvelda hlutverk aiLvekja
aðra til umhugsunar.
Þar að auki hefði þurft að vanda
betur til útgáfunnar. Prentvillur eru
margar. Og málfari er sums staðar
ábótavant. Kunn orðasanbönd, sem
Benedikt grípur gjarna til, eru víða
úr lagi færð. Nokkur dæmi:
»... ganga til bols og höfuðs á ...«
. . . að fara »villu vega« . . . »að hefna
morðið á föður sínum« ... »... um
ramman reip að draga ...« Eða setn-
ingin: »Niðurstaða hans ber taum
af því.« Og á einum stað brast lesand-
ann hreinlega skilning á samheng-
inu. Fyrst segir að barnaskóli hafi
brunnið; síðan að skjótt hafí verið
brugðist við til að hefja »endurreisn
spítalans.«
Ef til vill hentar höfundi annað
betur en ritgerðaformið. Hann gæti
t.d. reynt að setja saman vandamála-
leikrit. Þess háttar stykki ganga
enn. Og gera það gott.
P.S. - I grein minni, Rithöfundur
lýsir myndlistarmanni (um Thor og
Svavar 4. nóv. sl.), féllu niður nokkr-
ar línur með þeim afleiðingum að
fyrri hlutinn varð eintómt ragl. Hér
kemur hið rétta:
Gömlu meistararnir vora enn
starfandi og í hávegum hafðir. Mynd-
ir um myndlist, að. ýmsum þótti.