Morgunblaðið - 11.11.1992, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. NÓVEMBER 1992
Hrossarækt í Danmörku
Seljum aðeins það
sem mun reynast vel
- segir Poul Madsen danskur „Húnvetningur“ sem
ræktar og selur íslenska hesta í Danmörku
„Loks fann ég það sem ég leitaði að,“ segir Poul Madsen og þá
við stóðhestínn Merkúr frá Miðsitju „hann hefur þann vilja og það
geðslag sem mig vantaði".
_________Hestar_____________
Vaidimar Kristinsson
RÆKTUN íslenskra hrossa í
Danmörku fer fram með öðrum
hætti en gerist á íslandi. Flest
hross hér á landi eru alin upp í
stóði í mikilli víðáttu þar sem
þau njóta frelsis og komast lítið
í snertingu við manninn. í Dan-
mörku er þessu öfugt farið. Þar
alast hrossin upp í þröngum
girðingum í mjög nánu samneyti
við manninn. Ekki er þessu þó
svo farið alls staðar þvi við bæ-
inn Ebeltoft sem er skammt
norðan við Árósa, búa Poul og
Nanna Madsen. Hafa þau til
umráða um eitt hundrað hektara
fyrir hrossin sín og annarra sem
þau taka í uppeldi. Er þar um
að ræða 40 ha eignarland og 60
ha ríkisland sem þau leigja.
Náði sér í danska
konu á Islandi
Poul minnir um margt á góðan
húnvetnskan bónda enda að nokkru
skólaður af Lárusi heitnum í
Grímstungu. Var hann fjósamaður
hjá Lárusi um árabil. „Lárus kenndi
mér undirstöðuna í íslenskunni eins
og að segja helvítis og djöfulsins
en síðan tók gömul kona við og
kenndi mér restina," segir Poul.
Alls var hann sjö ár á íslandi og
hitti á þeim tíma konu sína Nönnu,
sem er dönsk, og giftist henni í
Neskirkju. Eftir að dætur þeirra
tvær fæddust varð að taka ákvörð-
un um það hvar þær skildu aldar
upp og varð Danmörk fyrir valinu.
Hugurinn var þó alltaf á Íslandi
og hugleiddi Poul mikið að kaupa
jörð á Fróni og setjast þar að eftir
að dætumar komust á legg. „Ég
frétti að kvótavitleysa væri líka
komin á alla landbúnaðarfram-
leiðslu á íslandi svo við fórum
hvergi," segir Poul. En svo snúið
sé að hrossaræktinni aftur eru
Nanna og Poul með sjö hryssur sem
gefa folöld en auk þess era sendar
til þeirra einar 15 til 20 hryssur
ár hvert til fyljunar. Poul Madsen
hefur í gegnum tíðina aðeins notað
einn stóðhest, Blossa frá Kirkjubæ,
og fengið undan honum fjölda af-
kvæma. Ein hryssan í stóðinu, Epa
frá Svanavatni, er 29 vetra gömul
og kveðst Poul hafa fengið 16 af-
kvæmi undan henni og þar af 9
undan Blossa. „Við setjum allar
hryssumar í girðingu hjá stóðhest-
inum 1. maí hérna neðan við bæ-
inn. Gildir þá einu hvort þær hafa
kastað, setjum þær allar strax til
hestsins. í fyrsta skiptið sem leyfð-
um Blossa að vera hjá þeim fyrir
köstun gerðist nokkuð merkilegt.
Við fórum út í girðingu í venjulegt
eftirlit og þá hafði ein gamla hryss-
an nýlokið köstun en áður en hún
stendur á fætur kemur Blossi aðvíf-
andi og stillir sér upp við folaldið
og byijar að kara það. Hryssan
stóð á fætur og þarna stóðu þau
tvö og hjálpuðust að við körunina.
Þá var mjög algengt að stóðhestur-
inn stillti sér upp milli hryssu sem
er að kasta og stóðsins og gætti
þess að hinar hryssurnar ónáðuðu
ekki.“ segir Poul og hann bætir
við að með þessu móti sé fyljunar-
prósentan hjá sér mjög góð. „í
fyrra vora 28 hryssur hjá Blossa
sem gáfu 23 folöld en það gerir
82% sem ég tel bara gott. Það má
reyndar geta þess að við létum
dýralækni skoða hryssumar með
sónartæki og voru þijár sem virt-
ust hafa fengið en misst fóstrið
síðar. Ef við gerum ráð fyrir að
sónarinn hafí sýnt rétt er fyljunar-
prósentan 92%, sem er mjög gott.“
Allt frá árinu 1969 hefur Poul
notað sama stóðhestinn, Blossa frá
Kirkjubæ, að því undanskildu að
hann fór með fímm hryssur undir
annan stóðhest eitt árið en fékk
allar geldar þaðan. Poul ' telur
Blossa hafa gert það gott á þessum
áram. Sjálfur hlaut hann ágætan
einstaklingsdóm og afkvæmi hans
hafa reynst ágætlega. „Hann gefur
sterka fætur og öragga og góða
skapgerð. Mestmegnis era þetta
ágætir reiðhestar sem hann gefur
og svona einn og einn góður keppn-
ishestur,“ segir Poul.
Var að gefast upp þegar
ég fann Merkúr
- En hvernig gengur svo sal-
an á framleiðslunni?
„Það hefur gengið mjög vel. Við
höfum lagt okkur fram um að frá
okkur fari aðeins góð hross. Allt
sem við teljum að vafi leiki á að
muni reynast vel kippum við út
og slögtum. Þá temjum við mest
allt sjálf því helst viljum að þetta
fari ekki frá okkur fyrr en nokkuð
er ljóst hvemig hrossin muni reyn-
ast,“ svarar Poul.
Þegar talið berst að stóðhesta-
kaupum segist Poul vera alveg
yfir sig hissa. „Þegar ég fór til
Islands að leita mér að stóðhesti
sá ég um 15 fyrstu verðlaunahesta
bæði sem einstaklinga og afkvæm-
hesta en ég verð að segja að mér
leist ekki á einn einasta af þeim
og var satt best að segja að gef-
ast upp á leitinni er ég að síðustu
átti leið hjá Brynjari Vilmundar-
syní í Keflavík og þar sá ég Merk-
úr frá Miðsitju. Hann var sá besti
sem ég hafði séð. Þar fann ég
þann vilja og það geðslag sem ég
leitaði að,“ segir Poul sem þá er
kominn að íslenskri verslunarpóli-
tík sem hann telur meira en lítið
skrýtna. „Þið setjið 20% skatt á
útflutta stóðhesta og lágmarksverð
að auki sem við Danir skiljum ekki
á annan veg en að opinberlega vilji
íslendingar ekki selja slíka hesta
úr landi. í Danmörku kölium við
þetta viðskiptahindranir," segir
Poul og segist ekki geta ímyndað
sér að íslenskir hestamenn vilji
þetta fyrirkomulag í raun og veru.
Vildi kaupa nokkra
sæðisdropa
„Svo er annað sem mig langar
til að segja frá,“ segir Poul. „Það
var 1980 að ég lýsti yfir áhuga
mínum á að kaupa sæði frá íslandi
við Þorkel Bjamason hrossarækt-
arráðunaut. Hann tók vel í það og
sagðist mundu undirbúa málið og
gera allt klárt. Veturinn eftir kom
ég til íslands og hringdi þá í Þorkel
og spurði hann hvernig gengi og
sagði hann þá að þetta væri ekki
hægt því enginn stóðhestaeigandi
vildi selja. Ég sagði honum að ég
tryði þessu ekki og fékk mér bílg-
leigubfl og keyrði í kringum landið
og hitti stóðhestaeigendur og sagði
þeim erindi mitt. Menn tóku vel í
málaleitan mína svo ég fór aftur til
Reykjavíkur og hitti Þorkel og sagði
honum að nú væri ég búinn að kaupa
sæði og spurði hvar ég gæti fengið
leyfi fyrir útflutningnum en það vissi
hann ekki en benti mér samt á að
tala við einhvern sérfræðing í land-
búnaðarráðuneytinu sem ég gerði
en sá sendi mig til landbúnaðaráð-
herra. Niðurstaðan varð sú að mað-
ur að nafni Finnbogi Finnbogason
var settur í að kanna allt sem til
væri um útfluting á sæði úr hross-
um. Hann fann engan staf um þetta
svo ég spurði hvort ég gæti ekki
þá drifið í málinu en til að gera langa
sögu stutta strandaði þetta allt í
kerfinu og ekkert varð úr þessu.
Ég er hissa á því að þið seljið marga
góða hesta úr landi en viljið svo
ekki selja nokkra dropa úr nokkr-
um hestum,“ segir Poul hissa á því
hvað kerfið á íslandi getur verið
stirt.
Búinn að rífa svo mikinn kjaft
En þá berst talið aftur að stóð-
hestinum Merkúr en hann hafði
sem kunnugt er hlotið önnur verð-
laun á íslandi og var Poul spurður
hvort ekki stæði til að fá dóm á
hann í Danmörku?
Það þýðir ekkert fyrir mig að
búinn að rífa svo mikinn kjaft.
Svo er ég bara ánægður með þessa
einkunn hann þarf ekkert meira.
Afkvæmin mæta til dóms eftir
átta ár og ætli ég láti það ekki
nægja. Það er alveg þýðingarlaust
fyrir þá sem eru eitthvað ybba sig
að mæta með hross í dóm hér,“
segir Poul.
Eins og sannur húnvetningur
hefur Poul Madsen ákveðnar
skoðanir á málunum og liggur að
jafnaði ekkert á þeim. „Hvað ég
veit um BLUP-ið,“ segir Poul þeg-
ar hann er inntur álits á BLUP-
inu. „Þú ættir nú frekar að spyija
Kristin Hugason, hann veit allt
um BLUP-ið. Hann ætti að fara
nærri um skoðanir mínar á þvi.
Síðast þegar ég var á íslandi fékk
ég úthlutað kortérsviðtali við hann
en eftir þijá klukkutíma hringdi
konan sem ég gisti hjá og sagði
að ég yrði að koma heim að
borða,“ segir Poul og hann heldur
áfram með BLUP-umræðuna.
„Það versta við BLUP-ið er að
enginn veit með vissu hvað þeir
setja í vélina.“
- En hvað með Þorvald Árnason
og Kristin vita þeir ekki hvað fer
inn?
„Nei þeir vita það ekki, það er
svo mikil óvissa með ætterni hross-
anna. Það væri sjálfsagt í lagi að
nota BLUP-ið ef tryggt væri að
öll afkvæmi sem kæmust á legg
og verða tamin komi til dóms og
svo náttúralega ef hægt verður að
treysta uppgefnum ættartölum.
Það segir ekki nema hálfan sann-
leikann ef aðeins helmingur hross-
anna kemur í dóm og venjulega er
það betri helmingurinn. Sjálfsagt
fáum við-BLUP-ið, það er nauðsyn-
legt, en þá þarf líka að dæma geld-
ingana. Þú færð aldrei fullkomið
kynbótamat nema öll afkvæmin
komi fram,“ segir Poul.
Eins og fram kom temja Poul
og Nanna flest trippin sjálf og
Nanna tekur þátt í keppni stöku
sinnum. Telja þau mjög nauðsyn-
legt að afsprengi ræktunarinnar
sjáist öðru hvoru á mótum til kynn-
ingar. Þá segir Poul það skoðun
sína að allt of snemma sé farið að
nota íslensku hrossin til keppni.
„Ég tel að hross eigi ekki að fara
yngri en sex vetra í keppni því það
er ekkert vit að leggja mikið að
hrossunum meðan sinar og liðir er
ekki fullþroskað," segir Poul og
bendir á að byijað sé að nota
dönsku heitblóðshestana þegar þeir
era tveggja til þriggja vetra gamlir
enda séu þeir oft búnir að vera 5
" til 6 vetra. Nanna bætir við að
gott dæmi um þetta sé 6 vetra ís-
lenskur stóðhestur sem var dæmd-
ur í vor á stóðhestasýningunni.
„Honum var riðið eftir það á hveiju
mótinu á fætur öðru og síðast fór
hann á Norðurlandamótið þar sem
hann var haltur allt mótið. Vafa-
laust hefur verið lagt of mikið á
þennan hest. Ef hrossin eiga að
endast sem reiðhestar verður að
haga notkuninni á þeim af skyn-
semi því annars er hætt við að eitt-
hvað gefi sig,“ segir Nanna.
Þau Poul og Nanna búa í 300
ára gömlum dæmigerðum bóndabæ
sem byggður er í hring, með strá-
þaki og er ákaflega vel við haldið.
AUt er þetta sambyggt, íbúðin, fjós-
ið, hesthúsið og það sem var korn-
hlaða. Allar voru byggingarnar ný
málaðar eða öllu heldur er múr-
steinshleðslan kölkuð én bitarnir á
milli þeirra tjargaðir. Sagðist Poul
gera þetta árlega því ekki væri
neitt gaman að þessu nema það
liti vel út. Hesthúsið er opið hross-
unum að vetrinum þannig að þeim
sem eru brúkuð er gefið inni en
hafa þar fyrir utan fijálsan aðgang
að húsinu. Stóðinu er alfarið gefið
úti og segist Poul nær eingöngu
gefa þeim hey. Þá segist hann
þeirrar skoðunar að í Danmörku
sé gefið allt of • mikið ormalyf. í
stað ormalyfsgjafar reynir hann að
flytja hrossin milli girðinga og með
því móti að sýkja girðingarnar ekki
um of með ormasmiti. Sagði Poul
að tekin hafí verið sýni úr hrossun-
um hjá sér og komið hefði í Ijós
að ormasmit hafi verið sáralítð. „Ég
held að ormarnir verði ónæmir fyr-
ir ormalyfinu þegar gefíð er of
mikið af því og of oft,“ segir Poul.
Og með þeim orðum er þessi danski
„Húnvetningur" kvaddur sem og
kona hans með þökk fyrir ánægju-
lega heimsókn.
Bærinn sem Poul og Nanna búa í er 300 ára gamall og mjög vel við haldið.
Hrossin hafa fijálsan aðgang að hesthúsinu þar sem þeim er gefið á gólfið eins og nú er farið að
ryðja sér til rúms hérlendis, Poul og Nanna standa við enda fóðurgangsins.
fara með hann í dóm því ég er