Morgunblaðið - 16.02.1993, Qupperneq 14

Morgunblaðið - 16.02.1993, Qupperneq 14
14 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 1993 Stórafmælisár sjálfstæðis Eystrasaltsríkjanna eftir Jens Zvirgzdgrauds FYRRIHLUTI í ár fagna baltnesku ríkin, Lett- land, Eistland og Litháen, 75 ára fullveldi. Þessi lönd nýttu sér með góðum árangri hið sjaldgæfa en einstaka tækifæri að endurreisa sjálfstæðið árið 1918 á rústum tveggja fyrrverandi stórvelda Evr- ópu, þýzka keisaradæmisins og rússneska stórveldisins. Þegar fyr- ir lok fyrri heimsstyijaldar lýsti Litháen yfir fullveldi hinn 16. febr- úar 1918, Eistland hinn 24. febr- úar og loks Lettland hinn 18. nóv- ember sama ár. Með þessu gat Lettland haldið áfram á braut þjóðríkishefðar, sem tafðist með tilkomu hins rússneska keisara- dæmis og hernámi á stórhertoga- dæmum Kúrlands árið 1795. Lit- háen gat sótt innblástur endur- reisnar landsins í litríka sögu þess sem konungsríkis sem einu sinni náði allt frá Eystrasalti til Svarta- hafs. Eistland bjó og yfir jákvæðri sögulegri reynslu, en allt fram til ársins 1721 varþað ásamt norður- hluta Lettlands sænskt hérað. Baltar óskuðu þess ávallt að mynda óháð evrópsk lýðræðisríki. Þrá, sem nú á síðustu tveimur til þremur árum, eftir 40 ára þvingað hlé, er að verða að raunveruleika á ný. Og ísland var fyrsta landið í veröldinni sem í ágúst 1990 viðurkenndi endurreist sjálfstæði Baltnesku ríkjanna, Eystrasalts- ríkjanna. Hvers vegna erum við að tala um Eystrasaltslöndin hér á íslandi? „Eins lengi og ég get munað hefur íslenzka þjóðin fylgst með þróun mála hjá Eystrasaltsþjóðun- um af miklum áhuga og aðdáun." (Guðrún Halldórsdóttir.) Síðan hefur veirð mikið rætt og ritað um Eystrasaltsþjóðimar hér á landi. Þorvaldur Friðriksson, fréttamaður á ríkisútvarpinu hefur ítarlega og af mikilli sögukunnáttu sagt frá nokkrum helztu atburðum í Eystrasaltslöndunum. Sá sem þessar línur ritar hefur flutt röð fyrirlestra og ritað greinar um samstarfsfleti milli Islands og Eystrasaltslandanna. eftir Ingu Jónu Þórðardóttur Á undanfömum vikum og mán- uðum hafa fréttir borist frá stríðs- hijáðum löndum fyrrverandi Júgó- slavíu um skelfilegar hörmungar sem almennir borgarar hafa mátt þola í stríðsátökunum þar. Saklaust fólk er á stanslausum flótta undan kúlnahríð, klæðlítið og illa á sig komið. Böm og gamalmenni verða fómarlömb ekki síður en aðrir og sjónvarp flytur okkur myndir af þeim hörmungum sem þama eru að gerast. í fögru landi Evrópu, sem til skamms tíma var vinsæil ferða- mannastaður íslendinga og er í raun aðeins í nokkurra klukku- stunda fjarlægð, ræður nú grimmd- in ríkjum þegar aldagamlar deilur blossa upp. Frá Bosníu-Herzegovínu berast frétir af hrottalegri meðferð á kon- um og stúlkum, þar sem skipuleg- um nauðgunum er beitt með það að markmiði að þær verði þungaðar og ali böm. Með ólýsanlega grimmdarlegum hætti er þannig verið að bijóta niður sjálfsvirðingu Nokkrir íslendingar hafa og sjálfir heimsótt Eystrasaltsríkin heim s.s. Karlakór Reykjavíkur. í byijun febrúar fór lögfræðingur- inn Sverrir Friðriksson til Eist- lands til kennslu í alþjóðalögum að eigin fmmkvæði innan ramma samhjálpar norrænna þjóða við Eystrasaltslöndin. Einnig var haf- ist handa við verkefni í Eystra- saltslöndunum, sem gætu fært þessi lönd nær íslandi. í bígerð er að koma upp skrifstofu íslenzks iðnaðar í Litháen. Lettneska ljóð- skáldið Knut Skujenicks er byijað- ur að þýða íslendingasögumar yfir á lettnesku. í lok síðasta árs var haldin keppni sem fjailaði um ísland fyrir skólaböm í sjónvarp- inu í Lettlandi. Skipuleggjandinn, Andris Morkáns, sagði að nemend- urnir sem þátt tóku í keppninni vissu meira en hann hafði búist við. Ég lít vonaraugum á þróun samstarfs landanna, ef unga kyn- slóðin sýnir henni svona vakandi áhuga. Félagið Lettland-ísland „Um alla Evrópu taka konur nú höndum sam an um að mótmæla þessum aðförum o g krefjast þess að litið verði á þær sem stríðs- glæpi.“ einstaklinga, splundra fjöiskyldum og þjóðarbrotum. Þúsundum saman er konunum haldið í nauðgunarbúð- um. Erfítt er að henda reiður á þeim fjölda, sem hefur mátt þola þessar aðfarir, en samkvæmt frétt- um bæði frá fjölmiðlum og sendi- nefndum, sem þama hafa farið um, er talið að fjöldi kvennanna geti veríð 30-50 þúsund. Nú þegar eru um 300 börn fædd, sem orðið hafa til með þessum hætti. Börn sem mæðumar oft og tíðum hafna og neita að hafa á bijósti. Vart er hægt að hugsa sér svívirðilegri að- farir til að bijóta á bak aftur kyn- slóðir ungra kvenna og heilu samfé- lögin. Um alla Evrópu taka konur nú höndum saman um að mótmæla hefur unnið markvisst að eflingu hins nýopnaða norræna bókasafns í Riga. En það er verkefni, sem unnið er í samstarfi við norræna félagið og skrifstofu norrænu ráð- herranefndarinnar í Lettlandi. í tengslum við afmæli fullveldis Eystrasaltsríkjanna er sýning í bókasafni Kópavogs. Þann 6. febr- úar sl. var félagið Ísland-Lettland stofnað, sem hefur það á stefnu- skrá sinni m.a. að stuðla að alhliða samskiptum á milli landanna tveggja. I ræðu á stofnfundinum kom fram að „ísland þarfnast upplýs- ingaskrifstofu fyrir Eystrasalts- löndin, eitthvað í líkingu við þá skrifstofu, sem er fyrir hendi í Kaupmannahöfn. Við teljum að Norræna ráðherranefndin geti verið mikilvægur samstarfsaðili í þessu sambandi." Hin öra þróun þessara mála styrkir staðfasta skoðun mína að efla beri og víkka samböndin á milli íslands og Eyst- rasaltsríkjanna. þessum aðförum og krefjast þess að litið verði á þær sem stríðsglæpi og að þeir sem beri ábyrgðina verði látnir svara til saka. Jafnframt verður að krefjast þess að fóm- arlömb þessara hörmunga fái að- stoð og hjálp fagfólks. Miðvikudag- urinn 17. febrúar hefur verið valinn til mótmælastöðu í höfuðborgum Evrópu. Undirbúningur hér á landi hefur verið í höndum kvenréttindafélags- ins, kvenfélagasambandsins, Kvennalistans auk kvenna í öðrum stjórnmálaflokkum, friðarsamtaka, Stígamóta, Kvennaathvarfs og und- irbúningsnefndar Nordisk Forum ’94. Auk þeirra hefur konum í félög- um um land allt verið skrifað og óskað eftir stuðningi og þátttöku þeirra. í Reykjavík eru konur hvatt- ar til að fjölmenna á Austurvöll, þar sem boðað hefur verið til mót- mælastöðu á miðvikudaginn kemur kl. 17.15. Þar verður forsætisráð- herra afhent mótmælabréf og að því loknu munu konur ganga til Dómkirkju og eiga þar samveru- stund með sr. Auði Eir Vilhjálms- dóttur. Auk þess hafa konur um allt land verið hvattar til að setja Eystrasaltslöndin á milli steins og sleggju stórveldanna í mörg hundruð ár hafa Eystra- saltsþjóðimar verið brú og bijóst- vörn á milli austurs og vesturs. Sá er vildi ráða yfir Eystrasalti varð að tryggja sér yfirráð yfir Eystrasaltsríkjunum. Fjandsam- legir landvinningamenn og hættu- legir nágrannar hafa lengi staðið í vegi fyrir eðlilegri stjómmálaþró- un í Eystrasaltsríkjunum. En það tap, sem orsakaðist utan frá, hafa menn ávallt verið duglegir að vinna upp á andlega sviðinu. Þjóðemisvitundin er efld og stunduð enn í dag af miklu kappi svo miklu að jaðrar við þá þjóð- emiskennd sem þekkist hjá Japön- um og Dönum. Franski trúarheim- spekingurinn Joseph Emes Renan sagði í sambandi við umræðuna um Alsace-héraðið árið 1882 í frægri skilgreiningu sinni um hvernig skilgreina mætti þjóð. „Tollabandalag er ekki föðurland. Þjóð er sál, andlegt prinsippatriði. Þjóð er mikil samstaða, sem reynslan hefur skapað á grunni fórna, sem færðar voru í fortíðinni og fórna, sem hún er reiðubúin að undirgangast í framtíðinni." Þess vegna getum við í dag ömgg- lega sagt að Lettar, Eistar og Lit- háar hvorir í sínu landi mynda þjóð á meðan hinir aðfluttu Rússar tilheyra ekki menningar- og sögu- legri samkennd þjóðanna, sem inn- sigluð er með blóði og tárum, sem Eistar, Lettar og Litháar hafa fómað um mörg hundruð ára skeið. Rússamir hafa engan áhuga á því að deila framtíðaráætlunum með Eystrasaltsþjóðunum og halda fast við slagorð sín. „Ubi bene ibi patria," nefnilega að föð- urlandið er þar sem hægt er að njóta lífsins án þess að fórna til þess of miklu. Eftir fyrri heims- styijöld urðu nýju Eystrasaltsríkin að vemleika sköpuð í umgjörð óömggs friðar. Umgjörðin var sköpuð í skugga Versalasamninganna, sem sigur- vegararnir sömdu á kostnað Þýzkalands að Rússlandi for- spurðu. Eystrasaltslöndin átu að verða stuðpúðabelti, sem einangra myndi hið bolsjevíska Rússland frá vesturheimi. Það má segja að hér Inga Jóna Þórðardóttir ljós í glugga á þessum tíma. Fjölmennum á Austurvöll á mið- vikudaginn kemur og sýnum sam- stöðu með kynsystrum okkar í stríðshijáðum löndum fyrrnm Júgó- slavíu og fordæmum það miskunn- arlausa ofbeldi, sem þær em beitt- ar. Höfundur er formaður Kvenréttíndafólags íslands. Fjölmennum á Austurvöll Jens Zvirgzdgrauds hafi fyrsta járntjaldið séð dagsins ljós. Fullveldi Eystrasaltsríkjanna og alþjóðleg þýðing þess skorti ömggan grunn í staðbundnu varn- arkerfi. Varla var hægt að halla sér að nágrannalöndunum í þessu tilliti. Hvað varðar Litháen, sem hélt uppi landakröfum á hið þýzka Memel-svæði og pólska Vilnius- héraðið voru varnarsamningar við næstu nágranna algerlega ófærir. Á ámnum 1918-1920 vom marg- ar áætlanir gerðar um friðsamlega hagstæða samvinnu á milli Eystra- saltsríkjanna. Stórkostlegasta hugmyndin á þessu sviði komu frá Bretum, en í henni fólst að komið yrði á fót ríkjabandalagi á milli Norðurlandanna, Finnlands og Eystrasaltslýðveldanna þriggja. Bretum voru það mikil vonbrigði að Norðurlandaþjóðirnar sýndu þessu lítinn áhuga og þar með varð hugmyndin dæmd til að mis- takast. Enn önnur áætlun fólst í því að öll lönd, sem áttu landamæri að Rússlandi í Evrópu mynduðu bandalag. En þessi áætlun strandaði á deilum Pólveija og Litháa um Vil- nius-héraðið, þar sem hvorugur deiluaðilinn vildi gefa eftir. í millit- íðinni höfðu Eystrasaltsríkin stofnað til viss skipulags í sam- skiptum sínum við Rússland með því að undirrita friðarsamninga árið 1920, við þennan stóra og hættulega nágranna sinn: Eist- lendingar undirrituðu samningana þann 12. júlí sama ár og Litháar 1. ágúst. Þessir atburðir táknuðu lok frelsisstríða Eystrasaltsríkj- anna. Rússland felldi niður sér- kröfur sínar vegna fullveldisóska Eystrasaltsríkj anna. Höfundur er nemandi við Háskóla íslands. Ríkið greiðir laun þriggja friðargæslu- manna RÍKISSTJÓRNIN ákvað þann 9. febrúar sl. að veita um 6,4 miRjón- um íslenskra króna til að greiða laun allt að þriggja einstaklinga sem kunna að verða ráðnir til frið- argæsluverkefna í ríkjum fyrrver- andi Júgóslavíu. Tilnefndir hafa verið tólf einstakl- ingar, sem til álita koma í störf við stjórnsýslu og upplýsingamiðlun í tengslum við friðargæslu Sameinuðu þjóðanna í fyrrverandi Júgóslavíu og í öðrum löndum. Starfshópur skipað- ur fulltrúum utanríkisráðuneytis og fjármálaráðuneytis fjallaði um um- sóknir í samráði við Hjálparstofnun kirkjunnar og aðila innan Rauða kross íslands. Alls sóttu fimmtíu manns um störfin en einungis þeir sem starfshópurinn tilnefndi upp- fylltu skilyrði Sameinuðu þjóðanna. Einstaklingamir tólf verða á lista fyrir hugsanlega friðargæsluliða sem tilnefndir hafa verið af aðildarríkjum Sameinuðu þjóðanna. Enn er óvíst hvort eða hvenær einhveijir þeirra verða kallaðir til starfa. (Fréttatilkynning)

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.