Morgunblaðið - 16.04.1993, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1993

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Arvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Evrópubankinn
ogbruðlið
Yfirlýsing ríkisstj órnarinnar í tengslum við gerð
Reiðubúin að gangí
langt og nokkur kos
Málin rædd
ÞORARINN V. Þórarinsson, framkvæmdastjóri VSI, Lára V. Júlíusd
Sveinsson, forseti ASI, og Magnús Gunnarsson, formaður VSI, að lokni
Endurreisnar- og þróunar-
banki Evrópu hefur verið
harðlega gagnrýndur að undan-
förnu fyrir bruðl og flottræfils-
hátt. Brezk blöð segja frá því,
að um síðustu áramót hafí um
tíu milljarðar íslenzkra króna
runnið til hins eiginlega verk-
efnis bankans; lánveitinga til
gömlu kommúnistaríkjanna í
Mið- og Austur-Evrópu í því
skyni að efla þar atvinnulíf og
markaðshagkerfí. Hins vegar
hafí tvöföld sú upphæð, eða um
tuttugu milljarðar, farið í rekst-
ur, glæsilegar innréttingar húsa-
kynna bankans í Lundúnum,
skemmtanir, risnu og ferðalög.
Eflaust má færa rök fyrir
því, að ýmsu þurfi að kosta til
við stofnun banka af þessu tagi,
en Evrópubankinn hefur alls
750 milljarða króna til ráðstöf-
unar. Sjálfsagt er líka eðlilegt,
að bankinn gæti aðhalds í útlán-
um. Það er hins vegar deginum
ljósara, að kaup á húsnæði á
dýrasta stað í Lundúnum,
kostnaður við marmarainnrétt-
ingar í höfuðstöðvunum, íburð-
armiklar jólaveizlur starfs-
manna og þotuflug Jacques Att-
ali, forseta bankans, er ámælis-
verð meðferð á almannafé.
Hvorki einkafyrirtæki né op-
inber geta leyft sér slíkt bruðl,
allra sízt á erfíðum tímum í
efnahagslífínu, þegar niður-
skurðar og hagræðingar er alls
staðar þörf. Það er síðan enn
kaldhæðnislegra að bankinn,
sem átti að hjálpa Austur-Evr-
ópubúum til sjálfshjálpar með
peningum vestrænna skatt-
greiðenda — í anda Marshall-
aðstoðarinnar eftir síðari heims-
styrjöld — skuli veija slíkum
fjármunum til þess að borga
undir nokkur hundruð starfs-
menn bankans og glæsilegan
lífsstíl þeirra.
Málið er íslendingum skylt,
þar sem íslenzkir skattgreiðend-
ur leggja fram 0,1% af hlutafé
Evrópubankans, eða 770 millj-
ónir króna. Þar af hafa áttatíu
milljónir króna af 228 milljóna
beinu framlagi þegar verið innt-
ar af hendi. Islendingar eiga
fulltrúa í stjórn bankans og við-
skipta- og iðnaðarráðherra situr
í bankaráðinu ásamt ráðherrum
frá öðrum vestrænum ríkjum,
sem leggja í hann fé. Fulltrúar
íslendinga hljóta að beita sér
fyrir því, að bruðlinu verði hætt
og fjármunir Evrópubankans
notaðir til þess, sem ætlazt var
til þegar til hans var stofnað.
Gagnrýni af því tagi, sem nú
beinist að Evrópubankanum,
hefur oft komið upp á Islandi.
Risnu- og ferðakostnaður
stjórnmálamanna og embættis-
manna, flugferðir með flugvél-
um í eigu ríkisins, veizluhöld
og óþarfur íburður í opinberum
byggingum hefur allt sætt
ámæli. Engu að síður hefur oft
verið gert lítið úr umræðum af
þessum toga og því haldið fram,
að allt sé þetta nauðsynlegt og
sambærilegt við það sem gerist
með öðrum þjóðum. Umræðurn-
ar um Evrópubankann nú, rétt
eins og ákvarðanir stjórnvalda
í Frakklandi, Bandaríkjunum og
víðar um stórfelldan niðurskurð
risnureikninga, sýna okkur að
almenningur þolir hvergi að
þannig sé farið með fé hans.
Þetta á reyndar jafnt við um
opinberar stofnanir og stór al-
menningshlutafélög. A hvorum
vettvanginum sem er, hafa
stjórnendurnir fé annarra milli
handanna. Þeim ber því að fara
með það af ráðdeild og ábyrgð
og forðast bruðl og óþarfa.
„Dæma-
laust forn-
eskjutaut“
Að kröfu Kvennalistans var
efnt til utandagskrárum-
ræðu á Alþingi í fyrradag til
að ræða útboð ræstinga í fram-
haldsskólum á höfuðborgar-
svæðinu. Fram hefur komið að
þetta útboð muni auka mjög
hagræðingu og spara að
minnsta kosti 100 milljónir
króna á fímm ára samnings-
tímabili. Þannig er náð spamaði
í skólakerfínu án þess að
kennslustundum sé fækkað eða
þjónusta skert.
Skemmst er frá því að segja
að þingmenn Kvennalista,
Framsóknarflokks og Alþýðu-
bandalags fundu útboðinu allt
til foráttu og töluðu um „einka-
vinavæðingu" og „miðstýr-
ingu“. Þeir létu hins vegar vera
að útlista eigin hugmyndir um
sparnað og hagræðingu í
menntakerfínu.
Stöðug útþensla ríkisútgjald-
anna er að sliga þessa þjóð. Nú
stefnir í að íjárlagahallinn verði
13 milljarðar króna á þessu ári
og jafnvel enn meiri á næsta
ári. Hins vegar hljóta menn að
spyija hvernig eigi að ná tökum
á þessum vanda, ef allar hug-
myndir um spamað og hagræð-
ingu hljóta móttökur af þessu
tagi á Alþingi. Það er óhætt að
taka undir lýsingu Ólafs G. Ein-
arssonar menntamálaráðherra á
málflutningi stjómarandstöð-
unnar í þessu málí; hann er
„dæmalaust forneskjutaut“.
RÍKISSTJÓRNIN lagði í gær-
kvöldi eftirfarandi yfirlýsingu
fyrir aðila vinnumarkaðarins. í
yfirlýsingunni koma fram þær
aðgerðir, sem stjórnin er reiðubú-
in að ráðast í til að greiða fyrir
kjarasamningum
Ríkisstjórnin hefur að undanförnu
átt viðræður við fulltrúa ASÍ, VSÍ
og VMS þar sem ræddar hafa verið
ýmsar aðgerðir af opinberri hálfu sem
máli skipta við gerð kjarasamninga.
Á síðastliðnu hausti kynnti ríkis-
stjórnin víðtækar aðgerðir til að
styrkja stöðu íslensks atvinnulífs,
m.a. lækkun skatta á atvinnuvegum
og sérstök framlög til framkvæmda
í því skyni að treysta atvinnu.
Ríkisstjórnin telur mikilvægt að
eyða óvissu í kjaramálum og treysta
þannig stöðugleika í efnahagsmálum
með vítækri samstöðu um kjarasamn-
inga til loka næsta árs. Á þessum
forsendum er ríkisstjórnin reiðubúin
að ganga eins langt og nokkur kostur
er í ljósi erfiðrar stöðu í ríkisbúskapn-
um í þá átt að greiða fyrir gerð kjara-
samninga til lengri tíma.
Ríkisstjórnin er reiðubúin til sam-
starfs við samtök launafólks og at-
vinnurekenda um öfluga sókn í at-
vinnumálum, sem treystir íslenskt
atvinnulíf.
1. Ríkisstjórnin mun stuðla að áfram-
haldandi lækkun vaxta. Vextir hafa
farið lækkandi að undanförnu. Sem
dæmi um vaxtaþróun má nefna að
spariskírteinavextir á eftirmarkaði
eru nú um 0,75% lægri en í lok síð-
astæ árs og nafnvextir ríkisvíxla um
2,5% lægri. Nafnvextir í bönkum hafa
einnig farið lækkandi. Mikilvægt er
að þessi þróun haldi áfram. Aðgerðum
í peningamálum verður hagað þannig
að vextir geti lækkað enda verði stöð-
ugleika ekki stefnt í hættu. Þetta á
einnig við um aðgerðir er lúta að við-
skiptum Seðlabankans og innláns-
stofnana, þ. á m. bindiskyldu. Að
undanförnu hefur sala á ríkisverð-
bréfum í auknum mæli farið fram
með fijálsu útboði á markaði. Þessu
verður haldið áfram og fjölbreytni í
framboði bréfa aukin, m.a. með út-
gáfu ríkisverðbréfa í erlendri mynt á
innlendum markaði.
Lánsfjárþörf opinberra aðila verður
takmörkuð eins og kostur er til að
forðast neikvæð áhrif á þróun raun-
vaxta. Hér ræður afkoma ríkissjóðs
miklu og sama gildur um framkvæmd
húsbréfakerfisins.
2. Á árinu 1993 verða útgjöld ríkis-
sjóðs til atvinnuskapandi aðgerða,
einkum fjárfestingar og viðhalds,
aukin um 1.000 milljónir króna frá
því sem áður hefur verið ákveðið.
Þetta felur í sér að heildarútgjöld rík-
issjóðs vegna fjárfestingar og við-
halds á árinu 1993 verða um 17 millj-
arðar króna eða 3 milljörðum króna
mein en árið 1992.
3. Á árinu 1994 verður varið 1 millj-
arði króna í sérstök verkefni, nýfram-
kvæmdir og viðhald, þar sem leitast
verður við að skapa sem flest störf.
Þetta felur í sér að heildarútgjöld rík-
issjóðs til fjárfestingar og viðhalds á
árinu 1994 gætu orðið allt að 2 millj-
örðum króna meiri en á árinu 1992.
Árin 1989, 1990 og 1992 námu þessi
útgjöld að meðaltali um 14 milljörðum
króna á verðlagi ársins 1993. Sam-
kvæmt þessu verða útgjöld ríkisins
til fjárfestingar og viðhalds 5 milljörð-
um króna meiri árin 1993 og 1994
samtals en ef miðað er við meðaltal
þriggja ofangreindra ára. Þetta er
gert í ljósi versnandi atvinnuástands
og þrátt fyrir þá erfiðleika sem við
er að etja í ríkisbúskapnum vegna
minnkandi tekna.
4. Til að treysta íslenskt atvinnulíf
þarf öfluga sókn í atvinnumálum. Til
þess þarf m.a. breytingar á starfsskil-
yrðum, skipulagi og starfsaðferðum
sem skila munu árangri til lengri
Umfjöllun breska tímaritsins The Economist
Breytilegir vextir to
baráttuna gegn verð
SKAMMTÍMAVEXTIR hafa Iækkað í Bandaríkjunum um alls sjö pró-
sentustig á undanförnum fjórum árum. í Bretlandi hafa þeir lækkað
um níu prósentustig frá því þeir voru hæstir. Vaxtalækkanirnar hafa
þó mismunandi áhrif á efnahagslíf landanna og þau ráðast aðallega
af því hversu stór hluti lánanna er með breytilegum vöxtum annars
vegar og föstum vöxtum hins vegar. Bresk fyrirtæki eru til að mynda
háðari lánum með breytilegum vöxtum en fyrirtæki í helstu sam-
keppnislöndunum og vaxtakerfið í Bretlandi torveldar stjórnvöldum
að halda verðbólgunni í skefjum.
Vextir hafa tvenns konar áhrif á
efnahagslífið. Lágir vextir auka
einkaneysluna, hvetja menn frekar
til þess að eyða peningunum strax
fremur en á næsta ári; spamáður
er ekki jafn arðbær og lán ódýrari.
Vaxtalækkun eykur ennfremur ráð-
stöfunartekjur þeirra sem skulda en
minnkar aftur á móti arð sparifjár-
eigenda. Heildaráhrifin ráðast af því
hvort heimilin og fyrirtækin skulda
meira en þau eiga á vöxtum eða
öfugt. Áhrifin ráðast ennfremur af
því hversu stór hluti lánanna er með
breytilegum vöxtum, því breytingar
á þeim verka strax á efnahagslífið.
Hátt hlutfall breytilegra vaxta
Að minnsta kosti 90% allra hús-
næðislána í Bretlandi em með
breytilegum vöxtum, aðeins 20% í
Bandaríkjunum og innan við 10% í
Þýskalandi, Frakklandi og Japan.
Sérstaða Bretlands á þessu sviði
markast af mikilli verðbólgu á und-
anförnum áratugum sem veldur því
að fastir langtímavextir eru of
áhættusamir fyrir lánardrottna. Op-
inberar reglugerðir hafa einnig haft
áhrif á þróunina í nokkram ríkjum.
Til að mynda var bandarískum spari-
sjóðum sem lána til húsnæðiskaupa
meinað að bjóða breytilega vexti þar
til árið 1981 og þeir voru ekki tekn-
ir upp í Japan fyrr en 1983.
í Bretlandi hagnast húsnæðiskau-
pendur beint á vaxtalækkunum.
Bandaríkjamenn verða á hinn bóg-
inn að taka ný lán í stað þeirra
gömlu með föstu vöxtunum til að
njóta góðs af lækkun vaxtanna.
Ahyggjur af aukinni verðbólgu og
sívaxandi skuldum ríkissjóðs Banda-
ríkjanna hafa þar að auki haldið
arði langtímaskuldabréfa allnokkuð
hærri en skammtímavöxtunum.
Vaxtabyrði heimilanna í Bretlandi
hefur tekið miklum breytingum á
síðustu árum. Vaxtagreiðslur bre-
skra heimila hafa til að mynda
minnkað úr 11,6% af ráðstöfunar-
tekjunum árið 1990 í 6,5% á fyrsta
fjórðungi þessa árs, samkvæmt
áætlunum. Vaxtagreiðslur barida-
rískra heimila hafa á hinn bóginn
breyst mun minna, minnkað úr 9,3%
í um 8%.
Bandarískir neytendur tapa
á vaxtalækkunum
Þetta segir þó aðeins hálfa sög-
una. Það sem skiptir mestu máli eru
nettóvaxtagreiðslurnar, þegar tillit
er tekið til áunninna vaxta af spari-
fé og vaxtagreiðslna af lánum. Bret-
land er eina iðnveldið þar sem heim-
ilin skulda meira en þau eiga á
breytilegum vöxtum. Þar af leiðir
að vaxtalækkanir hafa aukið ráð-
stöfunartekjur breskra heimila; í
hinum iðnríkjunum hafa þær aftur
á móti minnkað. Lacy Hunt, hag-
fræðingur bandaríska verðbréfafyr-
irtækisins Carrol McEntee and
McGinley, áætlar að á milli síðustu