Morgunblaðið - 12.05.1993, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 1993
Bjamveig Bjama-
dóttír - Mmning
Fædd 18. september 1905
Dáin 26. apríl 1993
í dag er kvödd hinstu kveðju
merk kona, Bjarnveig Bjarnadóttir,
- sem átti heima á Stýrimannastíg 5
hér í borg í rösk sextíu ár, en á
Vesturgötu 7 eftir að heilsu tók að
hraka.
Við Bjarnveig hittumst fyrst
sumarið 1951, þegar hún kom til
Akureyrar með frænda sínum, Ás-
prími Jónssyni listmálara. Þetta var
'íkömmu eftir að faðir minn, Snorri
Sigfússon, og Bjarnveig kynntust.
0g auðvitað þurfti að sýna listmál-
aranum Svarfaðardalinn, sem í
huga pabba var allra dala fegurst-
ur. Það voru skemmtileg kvöld í
gamla heimilinu, þegar þau komu
úr þessum ferðum og listmálarinn
breiddi úr skissunum sínum og
sýndi okkur. í þessum ferðum
þeirra urðu til nokkrar gullfallegar
vatnslitamyndir. Vel man ég, hve
mér þótti Bjamveig glæsileg þessa
sumardaga á Akureyri, en það var
hún raunar alla tíð og hélt sér vel
til hinstu stundar.
í janúar 1952 gengu þau í hjóna-
band Bjamveig og faðir minn, en
hann hafði verið ekkjumaður í fimm
ár og hún ein í mörg ár. í sama
mánuði fluttumst við Birgir til Dan-
K merkur. Það var gaman að taka á
móti þeim, þegar þau heimsóttu
okkur, og við fundum fljótt, hve vel
fór á með þeim enda kom í ljós,
að þau áttu mörg sameiginleg
áhugamál og lifsviðhorf þeirra var
líkt, svo og gildismat. Höfðinglegar
vom móttökur, þegar við komum í
heimsókn, en það var ekki fyrr en
_ eftir að við fluttumst heim aftur,
að ég kynntist Bjamveigu.
Hún var af sunnlenskum ættum,
móðir hennar Ámesingur, Guðlaug
Hannesdóttir frá Skipum, en faðir-
inn, Bjami Bjamason, Skaftfelling-
ur. Að afloknu venjulegu barna-
skólanámi fór hún í Kvennaskólann
og hóf, að loknu námi þar, starf
hjá bæjarsímanum. Margar
skemmtilegar sögur sagði Bjarn-
veig mér frá þessum tíma, og
ógleymanleg hefir mér orðið frá-
sögnin af vinstúlkum hennar á sím-
anum, sem sumar hveijar fóru út
og keyptu sígarettur, þegar þær
fengu útborgað, en hún fór heim
og setti sömu upphæð í krukku og
Á-bytjaði að safna. Hún var listelsk
og vissi alveg, hvað hún ætlaði með
þessa peninga. „Þegar ég átti 100
krónur,“ sagði hún „fór ég að finna
listmálara og falaðist eftir mynd.
Hann varð svo hissa en líka ánægð-
ur að eignast 100 krónur alveg upp
úr þurm og buddan tóm, að hann
gaf mér aðra mynd, svo að ég fór
út með tvær.“ Þetta varð upphaf
að málverkasafni því, sem nú er í
eigu Selfossbæjar, gjöf frá Bjarn-
veigu og sonum hennar tveim, og
vildi hún með henni minnast móður
sinnar, sem var með henni allt sit-t
líf, greind, stórmyndarleg og
ógleymanleg öllum, sem henni
kynntust. Börnin okkar nefndu
hana aldrei annað en ömmu Guð-
laugu og ég held að við höfum ver-
ið fleiri, sem tókum svo til orða.
Fyrri maður Bjarnveigar var Jó-
hannes Loftsson, en þau gengu í
hjónaband 1928. Þau eignuðust tvo
syni, Loft og Bjarna Markús, sem
báðir em búsettir erlendis. Þar á
hún þijú falleg og efnileg barna-
börn, sem vom henni afar kær.
Ekki kynntist ég föður drengjanna
hennar, en heyrði talað um hann
sem gáfaðan, músíkalskan og
giæsilegan mann. Þegar þau slitu
»■ éamvistum átti Bjarnveig hauk í
horni þar sem foreldrar hennar
voru. Guðlaug og Bjarni höfðu tek-
ið í fóstur tveggja ára dreng, Axel
Bjarnason, og alið upp sem sinn
eigin son. Hann er nú látinn. Axel
var góður og hjálplegur við fóstur-
systur sína og mjög kært var með
þeim. Axel og kona hans, Siguijóna
- fióhannsdóttir, aldrei nefnd annað
en Sigga og oftast Sigga hans
Axels, fluttust til Bjarnveigar og
studdu hana á alla lund. Sigga hef-
ir staðið við hlið hennar alla tíð,
og eftir að Bjarnveig varð aftur ein
og lasburða hefir hún verið einstök,
eftir því sem heilsa hennar hefir
leyft. Og þótt Bjarnveig hafí átt
marga að, góða vini og miklar hjálp-
arhellur þori ég að fullyrða, að á
engan er hallað þótt sagt sé, að
Sigga hans Axels stóð henni næst.
Þegar Bjarnveig var orðin ein-
stæð móðir hóf hún störf við forlag
Ragnars f Smára. Hún sagði oft frá
því, að þessi góði vinur hefði fært
sér ritvél og sagt sér að æfa sig
og koma í vinnu. Hún varð brátt
hraðskrifandi á þetta tæki og fannst
alla tið mikið til um þetta vinar-
bragð Ragnars. Bjarnveig hafði
mjög gott vald á rituðu máli og
ömggan smekk á góðum texta.
Þetta kom glöggt í ljós, þegar hún
hóf að skrifa í blöð um hugðarefni
sín og ýmislegt í þjóðfélaginu, sem
henni fannst betur mega fara. Starf
hennar hjá forlaginu var einkum
fólgið í að fara yfir handrit, hrein-
skrifa, lesa prófarkir o.s.frv.
Það varð mikil breyting á lífi
Bjarnveigar, þegar hún giftist öðm
sinni. Hún tók á vissan hátt að sér
stóra fjölskyldu og reyndist öllum
vel. Hún var mikil rausnarkona og
gestrisin, og þau vora bæði tvö
góðir gestgjafar og höfðu gaman
af að sjá vini sína, sem voru marg-
ir, taka í spil eða spjalla. Veislurn-
ar, sem hún bauð til á jólum allri
fjölskyldu föður mins - mig minnir
við vera um 35 alls - verða okkur
ógleymanlegar, ekki síst börnunum,
en þá varð Stýrimannastígurinn
þeim yngstu að ævintýralandi.
Heimilið var fallega skreytt og borð
hlaðin góðgæti. Þetta var mikið
starf fyrir húsfreyjuna, þótt hún
hefði aðstoð, en Bjamveig naut
þess að taka á móti þessum stóra
hópi og gladdist innilega með gest-
um sínum.
Stærstur þáttur í lífsstarfi Bjam-
veigar er án efa Ásgrímssafn og
væri efni í heila ritgerð. Við kynnt-
umst þessu nokkuð snemma, er
Ásgrímur leitaði til Birgis á meðan
við bjuggum í Danmörku, vegna
litakaupa og viðgerða á myndum,
sem höfðu ekki verið rammaðar inn
á réttan hátt. Þegar Ásgrímur féll
frá varð Bjamveig umsjónarmaður
hinnar miklu þjóðargjafar lista-
mannsins. Hún hófst handa af slík-
um dugnaði og skörungsskap, að
ógerlegt er að lýsa. Hún gerði safn-
ið að fallegu minningarhúsi, lét
gera við fjölda mynda, sem lista-
maðurinn hafði skilið eftir í stafla
án ramma, og margar þurfti að
gera mikið við, áður en hægt var
að ramma þær inn. Allt var þetta
unnið hjá Listasafninu í Kaup-
mannahöfn. En nú vandaðist málið.
Þetta kostaði peninga, og ríkið, sem
tekið hafði við þessari miklu gjöf,
var ekki eins ánægt með að þurfa
að borga fyrir ramma og viðgerðir.
En þá hóf Bjarnveig útgáfu korta
af verkum listamannsins með slík-
um dugnaði, að enginn nema sá sem
kynntist því mun skilja. Hún fór
sjálf til fyrirtækja að tryggja sér
viðskiptavini og hún stóð í raun í
öllu sjálf, og henni tókst að láta
ramma verkin inn og gera við þau
öll og ég held að það sem inn kom
fyrir kortin hafi risið undir þessum
kostnaði.
Bjarnveig kom á nemendasýn-
ingum fyrir skólabörn og hengdi
þá upp myndir, sem hún taldi að
börn hefðu gaman af, t.d. teikning-
arnar úr þjóðsögunum. Þegar hún
tók á móti börnunum, kynnti hún
safnið alltaf eitthvað á þessa lund:
Þetta er safnið ykkar, þetta eru
myndirnar, sem listmálarinn Ás-
grímur Jónsson gaf ykkur.
Nærri má geta að lítil barnsaugu
hafa horft undrandi á þessa glæsi-
legu konu segja frá.
Bjamveig hafði margvísleg
áhugamál og studdi mörg menning-
ar- og mannúðarmál. Hún var með-
al fyrstu félagSmanna í Tónlistarfé-
laginu og sótti flesta konserta. Hún
hafði mikið yndi af klassískri tón-
list og dáði Mozart og Beethoven
mest allra. Hún sagðist finna Guð
sinn í fallegri tónlist og á gangi ein
úti í náttúrunni. Ég gætti þess, að
hringja aldrei, þegar ég vissi af
hinum föstu tónlistarþáttum ríkis-
útvarpsins, vissi að hún var að
hlusta. Þau hjónin áttu lengst af
frumsýningarmiða í Þjóðleikhúsinu
og voru tíðir gestir á sýningum.
Hún beitti sér mjög í stórátaki
kvenna fyrir kvensjúkdómadeild
Landspítalans á áttunda áratugn-
um, studdi ýmis hagmunamál
kvenna og hvatti þær til menntunar.
Bjarnveig var sérstök. Hún var
mikill fagurkeri i öllum efnum, hún
var hreinskiptin, mikill vinur vina
sinna og trygg, Hún var dýravinur
og hafði á borði mynd af eftirlætis
kisunni, sem hafði sest að hjá henni.
Hún fylgdist af áhuga með barna-
börnum Snorra og ekki bara hans,
heldur fjölda annarra vina og hafði
vakandi áhuga á námi og starfi
unga fólksins. Enga konu hefi ég
þekkt, sem hafði jafn brennandi
áhuga á dagblöðunum, keypti þau
flest og fýlgdist með þjóðmálum.
Hún klippti út greinar sem henni
þótti áhugaverðar og ofarlega er í
minni greinastaflinn stóri, sem hún
hélt til haga. Þetta vora greinar
um allt, sem skrifað hafði verið um
myndlist og sýningar í fjöldamörg
ár.
Saga Bjamveigar er mikil og
margbreytileg. Hún var komin til
Berlínar fyrir síðari heimsstyijöld
og var þar á torgi, þegar brúðkaupi
hins illræmda Göbbels var fagnað
með miklum hátíðarhöldum. Hún
fór margar ferðir til meginlandsins,
og einnig til Bandaríkjanna, einkum
til að heimsækja syni sína og skoða
listaverk í. söfnum. Hún naut þess
að sjá sig um í heiminum. Eina
skemmtilega fesð fómm við saman
til London, en það var þegar Bjarni
sonur hennar gekk í hjónaband og
var okkur báðum mikil gleðiferð.
En samt var það svo, að það var
ísland, sem átti hjarta hennar og
ferðir með henni út í náttúruna
vom alltaf viðburður. Síðasta mál-
verkasýningin með henni og Siggu
verður ógleymanleg. Þetta var sýn-
ingin Landslag á Kjarvalsstöðum.
Birgir ók henni í stól að hverri
mynd og stóð þar smástund. Þarna
vom einungis verk okkar gömlu list-
málara, sem hún þekkti, það var
eins og að heilsa upp á gamla vini,
sagði hún.
Bjarnveig og faðir minn áttu
saman einstaklega gott líf í rösk
25 ár, en fæsta mun hafa grunað
að yrði svo langt, því að hann var
67 ára, er þau gengu í hjónaband.
Þau virtu hvort annað, og ég er
sannfærð um, að það má þakka
henni, hve háum aldri faðir minn
náði. Hún gætti alls af nákvæmni
og vandvirkni, t.d. mataræðis og
hvíldar. Hún var útivistarkona með-
an heilsa leyfði, naut þess að ganga
úti og elskaði landið sitt.
Nú er hún horfin blessunin og
mikið tóm eftir í mínu bijósti. Mér
þótti vænna um hana með hveiju
ári og við áttum margar góðar
stundir saman. Ég var stödd á
Akureyri, þegar hún lést en hafði
hringt tveim dögum áður. Hún lét
vel af sér og hlakkaði mikið til að
fara í fermingarveislu. Það var
Snorri Bjarnvin, sem átti að ferma,
sonur Ingibjargar Marteinsdóttur
söngkonu og Jóns Karls Snorrason-
ar flugmanns. Þessi ungu hjón vom
góðir vinir hennar og sýndu það á
margvíslegan hátt. Hún sagði mér
hvernig hún yrði klædd, en hún
hafði yndi af fallegum fötum. Og í
veisluna fór hún og naut þess. Um
nóttina varð hún lasin, var flutt á
Borgarspítalann og klukkan níu
þann morgun var hún öll. Þegar
hringt var til mín varð mér að orði:
Þetta var henni líkt. Hún gerði
flesta hluti á sinn sérstæða hátt.
Við erum mörg sem minnumst
hennar með einlægri þökk.
Anna S. Snorradóttir.
Foreldrar Bjarnveigar voru hjón-
in Bjarni málari Bjarnason og Guð-
laug Hannesdóttir.
Bjarni fæddist í Þykkvabæ í
Álftaveri 1867. Foreldrar hans vom
hjónin Bjami Bjarnason og Rann-
veig Jónsdóttir. Bjarni málari var
einn úr hópi 16 systkina. Hann var
fjölhæfur maður og hamhleypa til
verka.
Guðlaug fæddist árið 1883 á
Skipum í Stokkseyrarhreppi. For-
eldrar hennar voru Hannes Hannes-
son bóndi á Skipum og kona hans
Sigurbjörg Gísladóttir, fædd í For-
sæti. Böm Hannesar og Sigurbjarg-
ar vom fimm og var Guðlaug yngst
þeirra. Guðlaug og Ásgrímur Jóns-
son, myndlistarmaðurinn víðkunni,
voru systrabörn. Lesa má um þetta
í „Nokkrum Árnesingaættum“ eftir
Sigurð E. Hlíðar og nefnir hann
þennan ættboga Jötuætt.
Bjarnveig var einbirni en foreldr-
ar hennar ólu upp sem sitt eigið
barn Axel Arnór Bjamason. Vom
þau Bjarnveig og Axel ætíð sem
bestu systkini og studdu hvort ann-
að með ráðum og dáð. Axel kvænt-
ist stúlku af Húsafellsætt, Sigur-
jónu Jóhannsdóttur. Bjarnveig og
Siguijóna reyndust hvor annarri
sannir vinir.
Bjamveig erfði bestu eiginleika
foreldra sinna. Dugnaðinn, fjöl-
hæfnina og gestrisnina fékk hún
frá þeim báðum, listfengi og trygg-
lyndi ekki síður frá móður sinni og
svo framúrskarandi þolgæði á
hveiju sem gekk í líflnu.
Hún gekk í Kvennaskólann og
lærði að spila á hljóðfæri. Hún hafði
gott vald á máli og á fullorðinsámm
skrifaði hún oft greinar í blöðin um
vandamál í þjóðfélaginu. Þessar
greinar voru hnitmiðaðar og höfðu
stundum mikil áhrif og sýndu þær
að hún hafði ávaxtað skólalærdóm
sinn vel. Þetta átti eftir að verða
örlagaríkt fyrir hana eins og síðar
verður komið að. Hún spilaði reip-
rennandi Fjárlögin (Íslenskt
söngvasafn) á orgel og gat lífgað
allt upp með söng. Þetta gerði hún
einkum meðan hún var ennþá ung.
Guðrún er kona nefnd, Jóhannes-
dóttir frá Hóli í Lundarreykjadal (f.
1875). Jóhannes faðir hennar var
einn af bömum Jóns Jónssonar í
Deildartungu, en þau voru eins og
kunnugt er 21 og er stærsti meiður
Deildartunguættarinnar. Kona Jó-
hannesar á Hóli var Kristín Björns-
dóttir, Kortssonar, á Möðruvöllum
í Kjós, Þorvaldssonar (sem írafells-
móri var við kenndur). Guðrún gift-
ist manni sem Loftur hét Loftsson
skipstjóri (f. 1875). Loftur féll út-
byrðis af skipi sínu og drukknaði
1906. Þau Guðrún og Loftur áttu
tvö börn, Jóhannes, f. 1. ágúst
1903, og Kristínu, f. 1905. (Hún
varð kona Árna Björns læknis á
Grenivík og þótti bera af að mynd-
arskap og rausn.)
Guðrún var mikil röskleikakona.
Hún átti hús á Stýrimannastíg 5
og tók hún það fyrir að selja mönn-
um fæði. Voru það einkum nemend-
ur Stýrimannaskólans sem voru í
fæði hjá henni. Hún var á annan
áratug á hveiju sumri á Húsafelli
með börnin sín. Ástríður húsfreyja
á Húsafelli og Guðrún vom systk-
inadætiff.
Kortsættin er annáluð fyrir
snyrtimennsku, dugnað og glæsi-
leika. Allt þetta einkenndi Guðrúnu
og börn hennar. Sambandið við
Húsafell varð til þess að á Stýri-
mannastíg 5 áttu allir frá Húsafelli
athvarf hvort það var í langan eða
skamman tíma. Stúlkurnar á Húsa-
felli sátu þar vetrum saman að for-
frama sig, þær gengu á skóla, lærðu
á orgel og að sauma föt og hjálp-
uðu til í mötuneytinu fyrir fram-
færi sínu. Það var einhver sérstakur
ljómi yfir fólki Guðrúnar, það var
glæsilegt í útsjón, það sást aldrei
kusk eða hrukka á neinu sem það
snerti á, það var fljúgandi vel gef-
ið. Jóhannes var betur til fara í
vinnufötum en margir aðrir í spari-
fötum sínum. Hann varð fyrsta
flokks píanisti og hinn mesti mála-
garpur. Hann gekk í Verslunarskól-
ann. Þessum manni kynntist Bjarn-
veig og þau gengu í hjónaband
1927. Það var hátíðlegt á Húsafelli
þegar þessi fallegu hjón komu til
að eyða þar sumarfríi sínu. Þau
vom listelsk og fróð og í kringum
þau var allt gott og skemmtilegt.
þau settu saman heimili á Stýri-
mannastíg 5 og Húsfellingar áttu
þar enn sem fyrr athvarf. Bjarnveig
og Jóhannes vom samhent í gest-
risninni. Þeim fæddist sonur 23.
desember 1930 og var hann vatni
ausinn og nefndur Loftur.
Þeim fæddist annar sonur 5. des-
ember árið 1939, Bjarni Markús.
En óhamingja kvaddi dyra. Hjónin
urðu að skilja. Hún þurfti að beij-
ast harðri baráttu til að halda hús-
inu á Stýrimannastíg 5. Hann var
alltaf jafn fínn og prúðmannlegur
í óhamingju sinni. Hann andaðist
6. febrúar 1961.
Húsfellingar áttu eftir sem áður
athvarf á Stýrimannastíg 5. For-
eldrar Bjarnveigar áttu heima í
stofu uppi á hæðinni, en Axel
Bjarnason og Siguijóna í'kjallaran-
um. Þarna átti annar greinarhöf-
unda heima í tvo vetur í litlu her-
bergi undir súðinni á loftinu við nám
í menntaskóla. Þetta var sannarlega
höfðingjabústaður. Áður en Jó-
hannes og Bjarnveig skildu höfðu
þau eignast mörg listaverk og fal-
leg. Þar bar mest á málverkum eft-
ir Ásgrím málara. Á Húsafelli höfðu
orðið mjög náin og góð kynni milli
Ásgríms og þeirra hjóna Jóhannes-
ar og Bjamveigar. Á Stýrimanna-
stíg 5 voru málverk eftir fleiri önd-
vegismálara íslenska. Hin mikla
snyrtimennska Bjarnveigar og Guð-
laugar settu þar að auki tignarbrag
á heimilið.
Bjarnveig stóð ekki ein á þessum
döpm árum. Móðir hennar Guðlaug
stóð við hlið hennar í hverri raun
og það var eins og ekkert gæti
bugað þær mæðgur. Gestrisni og
ósérhlífni einkenndi Guðlaugu og
þar á ofan einhver sérstök mann-
gæska. Hún lét engan segja sér
hvaða skoðanir skyldi hafa á hlut-
unum. Hún var listamaður sem kom
meðal annars fram í því að hún
gerði frábær saumuð veggteppi.
Börn og unglingar leituðu til henn-
ar og hún leysti vanda allra eftir
megni. Guðlaug andaðist árið 1970.
Svo átti Bjarnveig tryggðavin-
konur sem héldu sambandi við hana
alla ævi, þær systur Kristrúnu og
Sigríði Bjamadætur frá Fljótshól-
um; Katrínu Helgadóttur og Ásfríði
Ásgrímsdóttur. Og nú á þessum
síðustu veikindaárum Bjarnveigar
var það dóttir Ásfríðar sem reynd-
ist henni svo undur vel.
Þess er áður getið að Bjarnveig
skrifaði stuttar og markvissar
greinar um dægurmálin í blöðin.
Snorri námsstjóri Sigfússon, þá
heima á Akureyri, fylgdist með
þessum greinum og hreifst af þeim.
Þetta varð tilefni til bréfaskrifta
milli þeirra og síðar hjónabands.
Snorri var ekkjumaður, f. 1884. Þau
gengu í hjónaband 19. janúar 1952.
Snorri var landskunnur ágætis-
maður og var ekki hægt annað en
láta sér líka vel við þann heiðurs-
mann. Böm hans myndarlegt sóma-
fólk, allt uppkomið þegar þetta
gerðist, lærði að virða og meta
Bjarnveigu og urðu sannir vinir
hennar. Þau ár sem hún átti með
Snorra voru góð og farsæl. Snorri
lést 15. apríl 1978.
Ásgrímur málari frændi Bjarn-
veigar var mjög heilsutæpur í elli
sinni. Hann þjáðist af astma svo
mjög að hann var löngum óyinnu-
fær af þeim sökum. Féll það í hlut
Bjarnveigar að vera honum til hjálp-