Morgunblaðið - 11.07.1993, Blaðsíða 24

Morgunblaðið - 11.07.1993, Blaðsíða 24
24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. JÚLÍ 1993 eftir Ólaf Arnolds Víða í heiminum á jarðar- gróður undir högg að sáekja og stór svæði sem áður voru gróin verða að auðnum á ári » hverju. Myndun eyðimarka er án nokkurs vafa einhver mesta vá sem nú steðjar að mannkyninu. Talið er að myndun eyðimarka ógni lífs- afkomu nærri eins milljarðs fólks í meira en 100 löndum veraldar. Hungursneyð fylgir í kjölfarið í mörgum þessara ríkja og dauði milljóna manna. Jafnframt því sem land leggst í auðn eiga sér stað gífurlegir fólksflutning- ar sem alþjóðleg landamæri hafa lítil áhrif á. Myndun eyðimarka er að sönnu al- þjóðlegt vandamál og á um- hverfisráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Ríó á síðasta ári var ákveðið að þinga sérstak- lega um landeyðinguna og freista þess að finna einhveij- ar lausnir. Fyrstu lotunni lauk nýlega í Nairóbí í Kenýja og var hún helguð vísindum og reynt var að fá sem gleggsta mynd af eyðingunni í heiminum. Undirritaður sat ráðstefnunan fyrir hönd ís- ... lands á vegum umhverfis- ráðuneytisins. Á næstunni verður fundum haldið áfram í Genf en ætlunin er að að þeim ljúki seint á næsta ári. Þess má geta að Island á nú aðild að umhverfisnefnd Sameinuðu þjóðanna og því er brýnt að landið sýni ábyrgð og taki þátt í störfum samtakanna á sviði umhverf- ismála. Myndun eyðimarka í heiminum er einkum rakin til þess að viðkvæm vistkerfi eru ofnýtt. Fer þá oftast saman mikil mannfjölgun og náttúruleg áföll á borð við þurr- katíð. Þurrkar eru hluti af náttúru- fari þurrlendissvæða jarðarinnar og valda ekki einir og sér landeyð- ingu. Það sem skilur á milli nútíð- ar og fortíðar er að fólkið hefur aldrei verið fleira; álagið á vist- kerfið er orðið of mikið. Afleiðing- in er eins konar skriða landeyðing- ar, því jafnframt því sem gróður og jarðvegur tapast eykst álagið enn meira á þau svæði sem ennþá halda velli. Ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna um landeyðingu er einkum ætlað Eyðimerkurnar sækia fram island hefur alþjóðlegt hlut- verk við stöðv- un landeyðingar í heiminum. Eyðimörk í hitabeltinu. Mjög erfitt er að koma gróðri aftur í land sem þetta vegna ófrjósemi jarð- vegsins og lítill- ar úrkomu. urinn skreið ofan af hálendinu og gróðursældinni hnignaði ört. Hungursneyð fylgdi í kjölfarið og þjóðin lifði við sultarmörkin allar götur síðan allt fram á þessa öld. Sjálfstæðismissir þjóðarinnar er án vafa tengdur hnignun íslenskra vistkerfa, bæði jarðvegs og gróð- urs. Þessi saga íslensku þjóðarinn- ar leiðir hugann að því að íslend- ingar standa e.t.v. nær löndum sem hrjáð eru af Iandeyðingu en nokkurt annað þróað ríki, nema ef vera skyldi Miðjarðarhafslönd. Lýsingar Norður-Afríkumanna og þeirra sem koma frá fyrrum lýð- veldum Sovétríkjanna í suðri, t.d. Túrkmenistan, eru nánast þær sömu og lýsingar á framrás sands- ins á Rangárvöllum fyrir síðustu aldamót og á Norðausturlandi á þessari öld. Landeyðingin á íslandi er dæmigerð fyrir eyðimerkur- myndun í heiminum öllum og endalokin eru alls staðar þau sömu: auðnir. Eyðimerkur á borð við íslensku auðnimar eru þó að því leyti sérstæðar að auðnir eru mjög sjaldgæfar á svæðum sem búa við loftslag sem er svo rakt og kalt. Þær eru eigi að síður, eins og annars staðar, afleiðing þess' að fólk bjó við kröpp kjör í harðbýlu landi og nýting landsins var ekki í samræmi við gæði þess. Þær aðferðir sem þróunarlöndin beita í baráttunni við eyðingaröflin eru harla kunnuglegar. Reistir eru varnargarðar til að hefta sand- skrið og sáð er plöntúm líku melgr- esinu íslenska. Því er fylgt eftir með öðrum gróðri og um síðir er reynt að græða sandinn að fullu og helst hylja hann með trjágróðri. ísland hefur hlutverk Árangur íslendinga á sviði sandgræðslu er að mörgu leyti einstakur og glæsilegur þegar bor- ið er saman við önnur lönd. Heft- ing sandburðarins niður Rangár- vellina er þrekvirki sem allar þjóð- ir gætu verið stoltar af. Það sem gerir starf Islendinga enn merki- legra en ella er að íslendingar hófu sandgræðslu af þessu tági á undan flestum öðrum. Trúlega er það fáum kunnugt að á íslandi er líklega starfandi fyrsta jarðvegs- \ Eyðimerkur að myndast. Myndin til hægri er frá Sýrlandi en sú til vinstri frá Hólsfjöllum. Tslensk eyðimörk. Auðnir eru sjaldgæfar á þeim svæðum sem búa við svipað loftslag og ísland. að fást við vandamál á þurrka- svæðum. Á fyrsta fundinum í Nairóbí komu fulltrúar fjölda landa og stofnana og lýstu þeim vandamálum sem við er að etja. Þar kom fram að eyðimerkurnar sækja ekki aðeins á í Afríku held- ur líka víða í latnesku Ameríku, Miðausturlöndum, Kína, Mongólíu og ekki síst í mörgum lýðveldum fyrrverandi Sovétríkja. Nokkur iðnríki hafa átt við mikil vandamál að etja, t.d. Bandaríkin og Ástral- ía sem og Miðjarðarhafsríkin. Myndun eyðimarka er nefnd „desertification" á ensku. Þetta hugtak er heldur óljóst, en felur í sér hnignun gróðurs ogjarðvegs allt þangað til auðnin nær yfir- höndinni. Jafnframt þessu versna lífsskilyrði fólks og álagið á landið vex hratt samhliða hnignun þess. Því er myndun eyðimarka ekki aðeins umhverfisvandi, heldur jafnframt hagrænn og félagsleg- ur, enda er sjaldnast hægt að skilja þessa þætti að. Myndun eyðimarka er ekki einvörðungu bundin þurrkasvæðum jarðar. Gífurleg landeyðing á sér einnig stað í Ind- landi, Brasilíu, Mið-Ameríku, Ind- ónesíu og víðar þar sem úrkoma er yfirleitt nóg. Segja má að ofnýt- ing lands sem í eðli sínu er við- kvæmt, t.d. vegna þurrka, jarð- vegsgerðar eða kulda, valdi mynd- un eyðimarka. Lýsingar á ástandinu í þeim ríkjum þar sem landeyðing er al- varlegust minna um margt á sögu íslands. í stað þurrkanna kemur kuldinn, eldgos og sérstaklega við- kvæmur jarðvegur. íslendingum fjölgaði mjög hratt á landnámsöld og fram á söguöld, enda komu landnámsmennirnir að gróskum- iklu landi. En viðkvæm íslensk viskerfi, sem áður höfðu staðið af sér sveiflur í veðurfari og ýmsar náttúruhamfarir, þoldu ekki álagið sem fylgdi slíkum fólksfjölda. Auðnimar tóku að stækka, sand- verndar- og landgræðslustofnun heimsins (Sandgræðsla, síðar Landgræðsla ríkisins, stofnuð 1907). Ef svo reynist vera á Land- græðsla ríkisins merkan sess á meðal umhverfísstofnana í heimin- um. Nágrannar okkar hér á norður- slóðum hafa miðlað af auðæfum sínum til að reyna að aðstoða ríki sem verst eru sett vegna landeyð- ingar, en ekkert þessara ríkja hef- ur svipaða reynslu og íslendingar

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.