Morgunblaðið - 25.07.1993, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1993
11
um að samningurinn við lánar-
drottna verði endurskoðaður. Batni
fjárhagsstaða skuldara hins vegar
á tímabilinu geta lánardrottnar
krafíst þess að hann borgi meira
en upphaflega var um samið. Standi
skuldari ekki í skilum getur lánar-
drottinn krafist þess að samningn-
um verði rift og skuldari þá í sömu
fjárhagsstöðu og áður. Rétt er að
taka fram að aðeins er hægt að
sækja einu sinni um greiðsluaðlög-
un.
EH6IH ILLSHEKmmH
„Við teljum fulla þörf á því að
sett verði lög um greiðsluaðlögun
hér á landi,“ segir Sólrún Halldórs-
dóttir. Neytendasamtökin hafa
kynnt sér hvemig greiðsluaðlögun
er háttað á hinum Norðurlöndunum.
í Danmörku, Noregi og Finnlandi
hafa slík lög verið samþykkt og í
Svíþjóð liggur fyrir frumvarp sama
efnis. Hér á landi afla starfsmenn
félagsmálaráðuneytis og dóms- og
kirkjumálaráðuneytis gagna um
greiðsluaðlögun í nágrannalöndun-
um og undirbúa starf nefndar sem
meta á kosti hennar og galla fyrir
íslendinga. „Fólk verður þó að gera
sér grein fyrir því að jafnvel þó að
lög um greiðsluaðlögun yrðu sett
hér á landi er það engin allsheijar-
lausn. Skilyrði fyrir því að fá aðstoð
eru mjög ströng, einungis eru viður-
kenndar óviðráðanlegar orsakir fyr-
ir vanskilum,_ svo sem veikindi og
atvinnuleysi. í Noregi hafa til dæm-
is um 2.000 manns sótt um
greiðsluaðlögun en aðeins rúm 200
fengið jáyrði."
Sólrún segir ekkert stuðnings-
kerfi vera núna fyrir þá sem eigi í
greiðsluerfiðleikum. Hún telur kerfi
á borð við það sem tíðkast í Noregi
vera raunhæft hér á landi en segir
Neytendasamtökin hafa lagt mikla
áherslu á að auk þess komi til fjár-
hagsráðgjöf.
HVIOi mSTOOEK VEITTHÚÞE6W
Þeim sem eiga í greiðsluerfiðleik-
um standa nokkrir kostir til boða.
Bankarnir hafa á sínum snærum
ráðgjafa sem geta ráðlagt fólki um
fyrstu skrefin en þeir semja þó ekki
fyrir fólk. Til að koma í veg fyrir
að fólk reisi sér hurðarás um öxl
með lántökum hafa verið sett ný
lög um neytendalán, sem taka gildi
1. október. Þau setja öllum lánveit-
endum þær skyldur á herðar að
gefa lántakendum nákvæmar upp-
lýsingar um lánin, svo sem nafn-
vexti, lántökukostnað, heildarupp-
hæð og um einstakar greiðslur.
Skuldarar geta leitað samninga
við lánardrottna sína, með eða án
aðstoðar lögfræðings, en þeir sem
lent hafa í kröggum vegna íbúða-
kaupa fá þó sjaldnast samþykkta
nauðarsamninga þar sem veð-
tryggðar kröfur falla ekki undir
nauðarsamninga. Þá geta þeir sótt
um greiðsluerfiðleikalán til Hús-
næðisstofnunar ríkisins.
Þeir lögmenn sem rætt var við
sögðu það ganga misjafnlega að
aðstoða fólk við að stýra fjármálun-
um. Sögðu þeir að fólki væri ekki
gert auðvelt fyrir, það héldi þjón-
ustu lögfræðinga dýra, þó að raun-
in væri sú að enn dýrkeyptara væri
að reyna að leysa sín mál sjálfur.
Það sem mestu máli skipti væri að
reyna strax að leysa sín mál þegar
eitthvað kæmi upp á, ekki bíða þar
til í óefni væri komið. „Mín reynsla
er sú að þegar á hólminn er komið
vilja margir ekki láta aðstoða sig,
þó að þeir hafí leitað eftir aðstoð
við að greiða úr flækjunni. Þetta
fólk horfist ekki í augu við vand-
ann,“ segir Magnús H. Magnússon
héraðsdómslögmaður, sem fengist
hefur við skuldaskilaverkefni. „Mér
hefur því ekki tekist að aðstoða
marga, einungis þeir sem hafa gert
sér grein fyrir stöðunni og láta ráð-
stafa öllu, einnig hluta Iaunanna,
hafa fengið lausn sinna mála. Það
sem gerir samninga við lánar-
drottna svo erfiða er sú staðreynd
að það eru oft ekki til neinir pening-
ar. Allar eignir eru veðsettar upp í
topp og vinir og vandamenn ábyrg-
ir fyrir hluta skuldanna."
SKiUMTÍMiLÍH HELSTi ÍSTJEOi
SKEIÐSLOViHOt
Þann tíma sem Húsnæðisstofnun
ríkisins hefur veitt lánafyrirgreiðslu
vegna greiðsluerfíðleika, frá árinu
1985, hafa samtals verið veitt 7.200
greiðsluerfiðleikalán. Heildarfjár-
hæðin er um 5,8 milljarðar á núver-
andi verðlagi. Þetta kom fram í
svari félagsmálaráðherra við fyrir-
spurn Valgerðar Sverrisdóttur um
greiðsluerfiðleikalán á Alþingi í
apríl síðastliðnum. Sagði ráðherra
að athuganir ráðgjafa Húsnæðis-
stofnunar bentu til að jafnan væru
mikil skammtímalán, aðallega hjá
bönkum og sparisjóðum, helsta
ástæða greiðsluvanda frekar en lán
byggingarlánasjóðanna. Sama gilti
nú enda hefði fyrirgreiðsla stofnun-
arinnar vegna greiðsluerfiðleika að
stórum hluta hafnað í bankakerf-
inu. Úttekt sem gerð var á af-
greiðslu greiðsluerfiðleikalána á
árunum 1988 og 1989 hafi leitt í
ljós að rúmlega helmingur útborg-
aðra greiðsluerfíðleikalána fór til
greiðslu á vanskilum íbúðaeigenda
og öðrum skuldum hjá bönkum og
sparisjóðum. Ráðherra sagði mikil-
vægt að komið yrði á samráði milli
Húsnæðisstofnunar, banka og líf-
eyrissjóða um skuldbreytingar og
endurskipulagningu fjármála hjá
þeim sem verst eru settir vegna til
dæmis atvinnuleysis eða tekju-
brests.
HOKKOKS KOHiK 6JÍL0ÞK0T
Aðeins er hálft ár liðið frá því
að lögin um greiðsluaðlögun tóku
gildi í Noregi. Of snemmt er að
segja til um reynslu Norðmanna en
þegar hefur komið fram að reiknað
var með því að allt að 10.000 manns
leituðu aðstoðar en það sem af er
ári eru þeir um 2.000. Hefur verið
leitt að því líkum að fleiri leiti nú
samninga sjálfír en áður og betur
gangi að ná samningum við lánar-
drottna.
En hafa menn trú á því að lög
um greiðsluaðlögun séu skynsam-
leg hér á landi?
MARGIR TELJA SLÍKT
KERFI ÞUNGT í VÖFUM
OGAÐOFFÁIRNJÓTI
ADSTOÐAR. SEGJA ÞEIR
MEIRI ÞÖRFÁ
ALMENNARI
AÐGERÐUM SVO AD
FÓLK GETILEYST SINN
VANDA SJÁLFT MED
SKULDBREYTINGUM í
LÁNAKERFINU.
NEFNT HEFUR VERID AD
GREIDSLUAÐLÖGUN
ÆTTIFREMUR AÐ FARA
ÍGEGNUM BANKAEÐA
ÖNNUR
RÁÐGJAFARFYRIRTÆKI
EN HID OPINBERA,
MIKILVÆGARA SÉAD
KOMA Á HEILDSTÆÐRI
UPPLÝSINGAÖFLUN UM
FJÁRREIÐUR
EINSTAKLINGA OG AD
NAUÐSYNLEGT SÉ AÐ
KOMA Á FÓT
FJÁRHAGSRÁDGJÖF.
/
„Hugmyndin er mjög góð en eft-
ir því sem við höfum komist næst
hefur reynslan af þessu ekki verið
eins góð og vonast var til, fyrst og
fremst vegna þess hversu skilyrðin
eru ströng,“ segir Grétar Guð-
mundsson, þjónustustjóri Hús-
næðisstofnunar. „Við höfum heyrt
að dregið hafí úr áhuga á kerfinu
vegna þess að það sé stíft og þungt
í framkvæmd. Ég er því ekki viss
um að lög um greiðsluaðlögun séu
besta leiðin til þess að leysa
greiðsluerfiðleika, því að fólk afsal-
ar sér fjárráðum sínum. Það nálg-
ast það að vera persónuskerðing
pg ég hef litla trú á því að margir
íslendingar myndu sætta sig við
slíka lausn nema í allra verstu tilvik-
unum.“
Grétar telur meiri þörf á almenn-
ari aðgerðum svo að fólk geti leyst
sinn vanda sjálft með skuldbreyt-
ingum í lánakerfínu. Því megi þó
ekki gleyma að bankakerfið geri
mun meira fyrir lántakendur nú en
áður. Bankarnir veiti lán til lengri
tíma og séu mun viljugri að skuld-
breyta fyrir þá sem séu tilbúnir að
takast á við vandamál sín. Fulltrúar
lánastofnana geri sér grein fyrir
því að það sé þeirra hagur að skuld-
breytingar fari fram.
Jón Finnbjörnsson, fulltrúi við
Héraðsdóm dómsstjórans í Reykja-
vík, telur að greiðsluaðlögun geti
verið skynsamleg í sumum tilfellum
en sagðist þó ekki viss um að hún
hentaði íslendingum. „Ég sé þó
ekkert því til fyrirstöðu að þetta
verði reynt en ég tel að til dæmis
verði að athuga vel hvernig ábyrgð-
armenn á lánum þessara skuldara
koma út úr því. I svona kerfi er
ekki fólgin nein lækning fyrir
óreiðufólk, það verður alltaf til.“
Örn Höskuldsson hæstaréttar-
lögmaður telur skynsamlegt að hið
opinbera taki aðstoð við greiðsluað-
lögun á sínar herðar. Erfiðara sé
að eiga við slíkt í einkageiranum,
þar sem fólk freistist jafnvel til að
hætta við samninga, fínnist því erf-
itt að skera neysluna niður. Hið
opinbera geti betur veitt nauðsyn-
legt aðhald. Telur Örn greiðsluað-
lögun skynsamlegri og ódýrari í
framkvæmd en nauðasamninga,
sem hann segir þunga í vöfum og
ekki henta einstaklingum nema í
fáum tilfellum.
„Greiðsluaðlögun er í raun nokk-
urs konar gjaldþrot, skuldari verður
allt að því verr settur en væri hann
óijárráða og eignir hans og laun
skiptast á milli lánardrottna. Mér
finnst hugmyndin athyglisverð, fyr-
ir utan þátt hins opinbera, sem ég
held að sé ærinn fyrir,“ segir Kol-
brún Sævarsdóttir, dómarafulltrúi
í Héraðsdómi Reykjavíkur.
Kerfið í Noregi hefur reynst
nokkuð kostnaðarsamt, reiknað er
með að kostnaður á þessu ári nemi
um 650 milljónum króna. Skiptar
skoðanir eru meðal viðmælenda
Morgunblaðsins á þeim lið, enda
erfitt að spá um framkvæmdina að
lítt athuguðu máli.
„Ég held að greiðsluaðlögun ætti
fremur að fara í gegnum banka eða
önnur ráðgjafarfyrirtæki en hið
opinbera," segir Kolbrún Sævars-
dóttir. Telur hún að framkvæmd
laga um greiðsluaðlögun yrði flókin
en það þyrfti ekki að koma í veg
fyrir að hún kæmi til framkvæmda.
Ragnar H. Hall hæstaréttarlög-
maður telur ekki að framkvæmd
slíkra laga þyrfti að vera flóknari
en annað sem menn þurfi að ganga
í gegnum við svipaðar aðstæður.
Hins vegar hefur hann efasemdir
um að umsjónarmönnum gangi vel
að skammta fólki fé með J)eim
hætti sem Norðmenn gera. „Ég sé
ekki að sjálfsvirðingin bíði frekar
hnekki af því að fá samþykkta
greiðsluaðlögun en til dæmis við
nauðarsamninga eða gjaldþrot.
Engu að síður tel ég greiðsluaðlög-
un illframkvæmanlega hér í fá-
menninu. Hér á landi er landlæg
tilhneiging til að velta skuldunum
á undan sér þar til allt er komið í
þrot og jafnvel þá horfast menn
ekki í augu við aðstæður."
Ragnar telur að fleiri möguleikar
ættu að vera fyrir fólk í greiðsluerf-
iðleikum en greiðsluaðlögun. „At-
huga má hvort ekki sé hægt að
koma til móts við þá sem teknir eru
til gjaldþrotaskipta, meðal annars
með því að þeir losni við eitthvað
af þeim kröfum sem ekki fást
greiddar í stað þess að þær elti þá
uppi í það óendanlega. Þetta væri
held ég einfaldara í framkvæmd.“
ÞÖKFÍ EIHSTÍKLIH6SB0H0HÍKI LiUSHUM
Afstaða þeirra sem lánin veita
og þar með þeirra sem samið yrði
við ef af lagasetningu um greiðslu-
aðlögun yrði, er svipuð og annarra
viðmælenda blaðsins. Björn Björns-
son, framkvæmdastjóri í íslands-
banka, telur norska kerfið takmark-
að og ekki væhlegan kost vegna
hinna ströngu skilyrða. „Greiðslu-
erfíðleikar fólks eiga sjaldnast þær
rætur sem Norðmenn setja sem
skilyrði. Orsakirnar eru mun oftar
fjármálaleg óreiða og því mikilvægt
að sporna við því að hún haldi
áfram. Slík óreiða byggist á því að
lánamöguleikar eru víða og hvergi
hefur verið unnt að hafa yfirsýn
yfir þessi mál. Það mikilvægasta
sem hægt væri að vinna í þessum
efnum væri að koma á heildstæðri
upplýsingaöflun um íjárreiður ein-
staklinga. Þeir gætu þá sjálfír sótt
þangað upplýsingar um eigin fjár-
reiður og borið upp við lánardrottna
og fengið aðstoð á þeim grundvelli.
Reyndar eru þegar hafnar umræður
um hvort slík upplýsingaöflun sé
möguleg og æskilég hér á landi.
Þá er rétt að taka fram að lendi
ntenn í vanskilum vegna til dæmis
atvinnuleysis eða veikinda hafa
lánastofnanir komið til móts við
lántakendur.“
Björn segir vissulega ýmislegt
gott í greiðsluaðlögunarkerfi Norð-
manna en hann segir jafnframt að
við þurfum ekki að éta allt upp
eftir nágrönnum okkar. „Ég held
að hér þurfi ekki eitt kerfíð í við-
bót, heldur einstaklingsbundnari
lausnir."
Lokaö á morgun
Ú T S A L A N
hef st á þriðjudag
Polarn&Pyret*
KRINGLUNNI8 -12.