Morgunblaðið - 25.07.1993, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1993
LJÓSI VARPAÐ Á KONUNA
SEM STJÓRNAR MI5,
STELLU RIMINGTON
HULUNNISVIPT
AFHREZKU
FJÁRVEITINGAR TIL MI5
Gagnnjósnir og r-
barátta gegn '
útbreiðslu
kjarnorku-
vopna
k
Undirróður
IRA og önnur
innanlandsmál
r
Alþjóðleg
eftir Guðmund Halldórsson
HULUNNI hefur verið svipt af brezku öryggisþjónustunni MI5 í fyrsta
sinn í 84 ára sögu hennar. Til skamms tíma var jafnvel ekki viður-
kennt að slík stofnun væri til, en nú hefur verið gefinn út bæklingur
um starfsemi hennar eða hluta starfs hennar og ljósmyndir hafa ver-
ið birtar af forstjóra MI5, frú Stellu Rimington — fyrstu konunni sem
gegnt hefur því embætti. Frá því hefur verið skýrt að starfsmenn
stofnununarinnar séu 2.000, þar af helmingurinn konur og fólk yngra
en 40 ára.
Upplýsingar þessar hafa verið
birtar til þess að kveða niður
ýmsar „furðusögur" um MI5 eins og
frú Rimington kemst að orði í for-
mála bæklingsins um starf stofn-
unarinnar. Þar er númer pósthólfs
MI5 gefið upp og grein gerð fyrir
skipulagi stofnunarinnar og breyttu
hlutverki í kjölfar kalda stríðsins.
Einkennistákn MI5 er birt og þeim
sem vilja veita stofnuninni upplýs-
ingar er sagt hvert þeir geti snúið
sér og sömuleiðis þeim sem vilja
koma á framfæri kvörtunum um að
njósnað sé um þá.
Aðeins 5% af fjármunum MI5 er
varið til þess að fylgjast með undir-
róðurssamtökum, en 70% til baráttu
gegn hryðjuverkum, aðallega írskra
lýðveldissinna, að því er fram kemur
í bæklingnum. Fjórðungur rennur til
gagnnjósna, talsvert lægri upphæð
en á dögum kalda stríðsins. Hluti
þess fjár fer til nýrrar herferðar gegn
útbreiðslu kjamorkuvopna. Með
henni er reynt að koma í veg að frá
Bretlandi berist sérþekking eða
tækni, sem megi nota til smíði ger-
eyðingarvopna.
Sífellt meiri áherzla er lögð á söfn-
un leynilegra upplýsinga um hryðju-
verkamenn og í október í fyrra fékk
MI5 það verkefni að njósna um
hryðjuverkastarfsemi íra í Bretlandi.
Það hefur orðið til þess að starfs-
fólki MI5 hefur fjölgað lítið eitt á
undanförnum tveimur árum.
KONUROG UNGTFÓLK
Aðgerðum og fjárhagsáætiunum
MI5 er haldið leyndum í bæklingnum
til þess að „grafa ekki undan áhrifa-
mætti stofnunarinnar og stofna ekki
starfsmönnum hennar og nánum
samverkamönnum þeirra í hættu.“
Brezkir embættismenn leggja
áherzlu á að ekki standi til að veita
nánari upplýsingar um MI5 en fram
komi í bæklingnum.
Hingað til hefur almennt verið
talið að starfsmenn MI5 séu nær
eingöngu fyrrverandi foringjar í
hernum. Nú er komið á daginn að
þorri starfsmannanna eru konur og
fólk yngra en 40 ára að aldri. Stofn-
unin skiptist í tvær deildir og sér
önnur um aðgerðir og hin um stjórn-
sýslu. í hvorri deild um sig starfar
harður kjarni 340 leyniþjónustu-
manna, sem stunda „almenn leyni-
þjónustustörf", og þar af eru 42%
konur. Sumt af þessu fólki er ráðið
samkvæmt meðmælum frá ráðning-
arskrifstofum, en annað í háskólum,
sem hingað til hefur verið talin venju-
lega aðferðin. Aðeins fjórðungur há-
skólamenntaðra starfsmanna MI5 er
frá Oxford og Cambridge. Fyrir kem-
ur að leitað er eftir fólki til starfa
með dularfullum auglýsingum í dag-
blöðum, sem geta verið á þessa leið:
„Atvinna í boði. Upplýsingastjórar
óskast."
Á það var lögð áherzla að MI5
hefði aldrei átt þátt í að hafa eftirlit
með konungsfjölskyldunni. Við-
urkennt er að starfsmenn MI5 gangi
í fagfélög, verkalýðsfélög og mót-
mælahreyfingar, en aðeins ef stofn-
unin hafi grun um að undirróðurs-
hópar „færi sér þjóðfélagsólgu í nyt“.
„Stofnunin rannsakar ekki mót-
mælahópa sem slíka heldur undirróð-
ursöfl innan þeirra," segir í bækl-
ingnum. í þessu sambandi er bent á
að útsendarar MI5 hafi laumað sér
í brezka kommúnistaflokkinn þegar
kalda stríðið stóð sem hæst og félag-
ar hans voru 55.000.
NJÓSNAFRÓ FRAM í ÐAGSLJÚSIÐ
Stella Rimington er Ijósasta dæmi
þess hvernig MI5 hefur breytzt síðan
öryggisþjónustan var stofnuð fyrir
84 árum. Hún er 56 ára, tveggja
bama móðir og varð yfirmaður
njósnamála í Bretlandi fyrst kvenna
í fyrra eftir 22 ára feril. Hún fær
77.550 pund í árslaun og hefur getið
sér gott orð síðan hún tók við starfi
sínu. Þótt hún vilji lítið láta á sér
bera, starfs síns vegna, hefur henni
sézt bregða fyrir í veizlum og nýlega
birtust myndir af henni í glansblað-
inu Hello!
Stella Whitehouse, eins og hún hét
upphaflega, er einkadóttir verkfræð-
ings. Hún stundaði nám í gagnfræða-
skóla í Notthingham og háskólanum
í Edinborg, gerðist skjalavörður að
námi loknu námi og giftist John
nokkrum Rimington, síðar fram-
kvæmdastjóra, 1963. Laust eftir
1980 var hún orðin yfirmaður gagn-
undirróðursdeildar MI5, en þá stóð
stofnunin í ströngu vegna verkfalls
námamanna.
Þegar Sovétríkin hrundu og
njósnaþjónustur kalda stríðsins leyst-
ust upp fékk frú Rimington mikil-
væga stöðu yfirmanns gagnhryðju-
verkadeildar MI5. Síðan hlaut hún
annað valdamesta embætti stofnun-
arinnar og nágrannar hennar í Norð-
ur-London urðu furðu lostnir þegar
John Major tilkynnti að hún yrði
fyrst kvenna skipuð framkvæmda-
stjóri öryggisþjónustunnar MI5.
ÁGÖMLUM MERG
Skipun konu í þetta embætti hefði
verið talin óhugsandi þegar brezka
flotamálaráðuneytið kpm öryggis-
þjónustunni á fót 1909 til þess að
vega upp á móti hættu þeirri sem
Bretum stafaði frá auknum herskipa-
flota Þjóðverja. í fyrstu var þjónust-
an undir stjórn tveggja manna. Vern-
on Kell höfuðsmaður, sem kallaðist
„K“, stjórnaði gagnnjósnum innan-
lands, en „C“, öðru nafni Mansfield
Cumming, kafteinn úr flotanum,
stjórnaðj leyniþjónustuaðgerðum er-
lendis. Árið 1916 var „K“-armur ör-
yggisþjónustunnar sameinaður leyni-
þjónustu heraflans. MI5 varð til og
hafði á sinni könnu mál útlendinga,
rannsókn á ferli manna sem til greina
komu í ábyrgðarstöður, skotfæri,
öi-yggi og gagnnjósnir í Bretaveldi.
Arið 1931 hlaut stofnunin nafnið
Öryggisþjónustan og varaði við
hættu á stríði en var illa viðbúin
heimsstytjöldinni 1939-1945. I
stríðsbyijun voru starfsmennimir 50,
en tveimur árum síðar hafði henni
tekizt að afhjúpa 200 njósnara Þjóð-
veija og fengið marga þeirra til að
mata nazista á röngum upplýsingum.
Eftir stríðið beindist athyglin að Sov-
étríkjunum, en mál njósnaranna
Burgess, Macleans og Philbys sýndi
nauðsyn öflugri gagnnjósna. Spenn-
an í kalda stríðinu náði hámarki þeg-
ar 105 sovézkir sendiráðsmenn voru
reknir frá London 1971.
í bók sinni Spycatcher kom fyrr-
verandi starfsmaður MI5, Peter
Wright, fram með ásakanir um að
stofnunin hefði staðið að samsæri
um að grafa undan Harold Wilson,
forsætisráðherra Verkamanna-
flokksins. Þessum ásökunum er ein-
dregið vísað á bug í bæklingi MI-5:
„Itarleg innri rannsókn færði ekki
sönnur á þessar staðhæfingar og
Wright viðurkenndi síðar að þær
væru ósannar," segir þar.
Þegar bæklingurinn var kynntur
blaðamönnum kom fram að MI5 hef-
ur lítið álit á Wright og fleiri rithöf-
undum sem lifa á því að afhjúpa
stofnunina. Þegar talsmaður MI5 var
spurður hvaða höfundur kæmist
næst sannleikanum sagði hann
„Enginn.“
Athygli vekur að í bæklingi MI5
er vísað á bug ásökunum um að Sir
Roger Hollis, fyrrverandi aðalfor-
stjóri stofnunarinnar, hafi verið
njósnari Sovétmanna.
MI5 er önnur helzta njósnaþjón-
usta Breta og hlutverk hennar er að
veija ríkið og landið gegn undir-
róðri, hryðjuverkum og njósnum.
Meiri leynd hvílir yfir hinni aðalleyni-
þjónustunni, MI6 (Secret Intelligence
Service), sem stundar „virkar" njósn-
ir (gegn erlendum ríkjum), en litlar
líkur eru taldar á því að stjórnar-
skýrsla verði gefin út um hana. I
brezkum lögum er MI6 ekki getið,
en viðurkennt er að sú stofnun sé til
í skýrslunni um MI5.
Brezkir embættismenn og her-
menn hafa gjarnan kallað MI5 „póst-
hólf 5009“ sín í milli. Nú hefur verið
tilkynnt að þeir sem búi yfir gagnleg-
um upplýsingum geti sent bréf í póst-
hólf 3255, London SWIP IAE.
Starfsmaður MI5 viðurkenndi á dög-
unum að öryggisþjónustan hefði not-
að „pósthólf 5009“, en þegar hann
var að því spurður hvort það væri
enn notað kvaðst hann „ekki vilja
ræða það“!