Morgunblaðið - 25.07.1993, Page 15

I
15
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1993
á sínum tíma að eignast ekki bam
of fljótt. „Ég áleit að betra væri
að koma sér fyrst af stað í starfinu
að námi loknu. Það er spennandi
að geta nýtt námið og einnig er
auðveldara að koma aftur til starfa
eftir að bam er fætt, í stað þess
að byija á því að eignast börn að
námi loknu og eiga svo eftir að
fóta sig í atvinnulífinu.
Maður kemur svo grænn út úr
háskólanum, þekkir varla sjálfan
sig, en það er einmitt á þessum
aldri sem maður er alltaf að læra
og prófa eitthvað nýtt. Því er gott
að vera nokkuð fijáls. Eftir námið
hefur maður fyrst einhveijar tekjur
og getur því ferðast og gert það
sem mann langar til. Þetta er mjög
skemmtilegur tími.
Ég hef nú ekki hugsað um starfs-
framann sem slíkan en þó finn ég
að mig langar til að komast áfram
í starfi mínu og vera ömggari með
mig.
Mér líkar starf mitt mjög vel og
því vindur þetta upp á sig, ég er
alltaf að fresta því að eignast bam.
Ef það á að vera til einhver kjörtími
fyrir barneignir finnst hann alla-
vega ekki í mínu tilviki.
Yfirleitt held ég að íslenskar kon-
ur eignist börn of ungar
þótt það geti verið að
breytast. Ef við lítum
til útlanda, til vest-
rænna ríkja, sjáum við
að konur eignast böm
mun seinna. Þar er allt
miklu afslappaðra og
þykir sjálfsagt að fólk
búi lengi saman án þess
að eignast börn. Hér
eru konur sem eignast
seint börn álitnar eitt-
hvað furðulegar. Þær
em bara að leika sér segja menn,
en kannski gleymist hversu mikill
ábyrgðarhluti það er að eignast
barn.“
Láta draumana rætast
Andrea Þormar hefur starfað við
ferðaþjónustu frá því hún lauk stúd-
entsprófi frá Verslunarskólanum og
staða.
Ég á margar vinkonur sem em
á svipuðum aldri og ég, barnlausar
og ólofaðar, og við ræðum oft þessi
mál. Ég er ekki frá því að viðhorf
stúlkna séu mikið að breytast, enda
höfum við kannski ekki þurft að
horfa upp á þann kynjamismun sem
áður ríkti.
Mér finnst að stúlkur ættu helst
ekki að eignast böm fyrr en í fyrsta
lagi tuttugu og fimm ára gamlar.
Ég efast um að ég hefði verið nægi-
lega hæf móðir hefði ég eignast
barn fyrir þann tíma því ég var of
upptekin af sjálfri mér. Annars hef
ég alltaf ýtt bameignum á undan
mér, en finnst það hið besta mál
að konur fari að eignast börn upp
úr þrítugu.
Starfsframi er að sjálfsögðu mik-
ilvægur og ég tel það vera stórt
atriði að konur séu búnar að koma
sér fyrir í starfi áður en þær eign-
ast börn. Þá er mun auðveldara að
koma að starfinu aftur.“
Áhrif uppalenda
Eins og fram kemur hjá ungu
konunum leggja þær allar áherslu
á að hasla sér völl í starfi áður en
bameignir hefjast og einnig ræða
ANDREA
„Það á ekki að vera
samasemmerki milli
barns og basls.“
þær allar um mikilvægi þess að
kynnast sjálfum sér og lífínu áður
en þær fæða nýjan einstakling inn
í þennan heim.
Af því má ráða að þeim er vel
ljós sú ábyrgð sem fylgir barneign-
um og einnig sú skerðing sem þá
verður á frelsi þeirra. En hvers
vegna hafa viðhorf margra ungra
ar mínir bjuggu átta ár í Danmörku
og það getur hafa mótað viðhorf
þeirra. Ég held að þeir sem búi
erlendis um tíma verði veraldarvan-
ari, einkum hvað þetta snertir. Nú
em það helst konur sem fara í lang-
skólanám sem seinka bameignum.
Þegar mamma lauk stúdentsprófí
úr Verslunarskólanum vom aðeins
tvær konur sem luku prófí með
henni. Ég held að metnaður mæðra
hafí sitt að segja, og ____
eiginlega fínnst mér
skylda þeirra að vissu
leyti að byggja upp
metnað í dætrum sín-
um.“
Foreldar Andreu
skildu þegar hún var
bam, ólst hún upp hjá
þeim báðum en var
meira hjá föður sínum,
sem er tannlæknir, á
unglingsámnum.
„Hann ræddi oft þessi
mál við mig og ég man enn þegar
hann sagði: Það er mesti misskiln-
ingur ef íslenskt kvenfólk heldur
að það þurfi ekki að mennta sig.
Ég er ekki í vafa um að foreldr-
ar geti haft mikil áhrif á börn sín,
þeir höfðu í það minnsta áhrif á
okkur systkinin. Það skiptir miklu
máli fyrir einstaklinginn hvort hann
er alinn upp í metnaðarfullu um-
hverfí eða ekki. Það er hins vegar
alveg ljóst, að sama lífsmynstrið
hentar ekki öllum. Ég hef hitt gaml-
ar vinkonur sem eignuðust börn 18
ára og eru alsælar með það.“
Þrýstingur frá þjóðfélaginu
íslendingar hafa ætíð verið mjög
áhugasamir um börn þótt þeir láti
þau stundum ganga sjálfala eins
og sauðfé, og er því talið eðlilegast
að hver sem vettlingi geti valdið
eignist afkvæmi og það helst innan
ákveðinna tímamarka.
Nú hefur aldur kvenna sem fæða
sitt fyrsta barn hækkað til muna
eins og tölur sýna, en samt er það
oft að ættingjar og vinir geri at-
hugasemdir ef konur hafa ekki
fætt fyrir þrítugt. Algengar eru
hvemig það sé með erfíngjann?
Segir hún þá jafnan að styttist í
hann, og virðist það svar nægja.
Efnahagur skiptir máli
Ef litið er til þess hversu stremb-
ið það er að koma þaki yfir höfuðið
á Islandi, hversu ótryggt leiguhús-
næði er, hversu lág laun eru miðað
við verð á nauðsynjavörum og þjón-
ustu, og hversu mikið foreldrar
SIGRUN
EDDA
„Eiginlega er það
skylda mæðra að ala
upp metnað í dætrum
sínum.“
þurfa að vinna til að framfleyta
börnum sínum, er aðdáunarvert að
ungt fólk skuli yfírleitt hafa sig í
það að stofna fjölskyldu.
En er það kannski ein ástæðan
fyrir því að ungar konur seinki nú
barneignum í ríkari mæli en áður?
Sigríður segist ekki vilja stofna
fjölskyldu nema að vera vel undir-
búin.„Ég vil eignast böm án þess
að vera að beijast við fjármál allan
tímann. Það er basl að
vera að byggja og ef til
vill í námi líka þegar
börn eru komin. Auðvit-
að geta „slysin" ætíð
gerst og við þeim er lít-
ið að gera. En það er
gott að vera búin að
eignast íbúð og hafa
búið um tíma með maka
til að bæði séu í sem
besta jafnvægi áður en
börnin koma. Fólk á að
eignast börn í þeim til-
gangi að njóta þeirra en ekki til
að fjölga mannkyninu."
Sigrúnu Eddu fínnst það líka
skipta máli að vera búinn að koma
sér fyrir og eignast húsnæði áður.
Þáttur karla
íslenskir karlmenn hafa fram að
þessu ekki fengið háar einkunnir
þegar bamauppeldi og heimilisstörf
em annars vegar, en hafa haft
mikla yfírvinnu sér til afsökunar,
hvort sem hún hefur verið í þágu
fjölskyldunnar eða starfsframans.
Það er því kannski lítt fýsilegt að
bindast karlmanni sem aldrei sést
heima hjá sér eða þarf jafnvel sömu
þjónustu og börnin. Hvort það geti
dregið úr ákafa ungra kvenna til
að stofna fjölskyldu skal ekki sagt.
„Það hefur vissulega áhrif á kon-
ur hvert viðhorf karla er í þessum
efnum,“ segir Sigrún Edda. „Það
er beggja mál að eignast börn og
þótt það lendi óhjákvæmilega meira
á konunni, sé ég það fyrir mér að
makinn taki þátt í umönnun og
uppeldi jafnt og ég.“
Andrea segist aldrei hafa getað
hugsað sér að eignast barn nema
að eiga góðan maka sem taki fullan
þátt í uppeldinu. „Þetta er starf
fyrir tvo.“
Sigríður er því sammála. „Ég sé
fyrir mér samstarf þar sem báðir
aðilar sjá um heimilið og börnin og
geti báðir átt sínar frístundir. Ég
held ég geti fullyrt það að kynslóð
mín hafí ekki áhuga á að velja sér
lífsförunaut sem mundi íþyngja
henni á einhvem hátt. Maður velur
SIGRIÐUR
„Maður velur ekki að
gerast tvöfaldur
þræll."
ekki að gerast tvöfaldur þræll.“
Jákvæð þróun
Þótt upp komi tískusveiflur í
sambandi við bameignir er þó ljóst
HVERKONA
FINNUR SINN TÍMA
„Ég held að hver kona finni sinn tíma þegar barneignir
eru annars vegar, segir Gunnhildur Úlfarsdóttir 31 árs
flugfreyja, sem eignaðist son fyrir þremur vikum. „Mér
finnst yndislegt að eignast barn núna, því ég var sjálf
tilbúin til þess.“
Gunnhildur hefur starfað
sem flugfreyja í tíu ár,
fyrstu árin á sumrin meðan
hún stundaði nám í ensku og
bókmenntafræði í Háskóla
íslands. Eiginmanni sínum
kynntist hún fyrir fimm árum.
„Ástæðan fyrir því að við
frestuðum bameignum var
einfaldlega sú að við vildum
njóta lífsins saman og ferð-
ast, sem við bæði höfðum
áhuga á. Einnig stofnaði mað-
urinn minn fyrirtæki fyrir
þremur árum, svo við vildum
ekki ana að neinu, heldur
gefa okkur góðan tíma.“
Starfsframi hefur ekki mik-
ið haft að segja í þessum efn-
um að sögn Gunnhildar.
„Þessi ár hafa farið í að ferð-
ast, búa erlendis og vera í
námi, sem ég hefði tæplega
getað gert hefði ég verið kom-
in með barn. Starfið hafði
hins vegar meiri þýðingu fyrir
manninn minn sem vildi frek-
ar bíða með að eignast barn
þar til hann hefði meiri tíma
til að annast það.“
Gunnhildur segir að það sé
erfitt fyrir konur hér á landi
að bíða með bameignir. „Það
er mikill þrýstingur frá fólki
að þessu leyti. Það skilur þetta
ekki, heldur að kona sé slæm
manneskja, eða að eitthvað
sé að henni líkamlega ef barn-
ið kemur ekki strax. Ég held
að það séu margar konur sem
hreinlega láta undan þessum
þrýstingi og því eiga sér stað
margar ótímabærar barneign-
ir. Það virðist ekki vera viður-
kennt að fólk viiji eignast börn
þegar því hentar. Ég hef þurft
að afsaka sjálfa mig í öll þessi
ár, því fólk hefur verið óþreyt-
andi við að spyija mig út í
væntanlegar bameignir og
stundum svo að jaðrar við
dónaskap. Staðreyndin er sú,
að annað hvort vill fólk ekki
eignast bam eða getur það
ekki og það kemur engum við.
Konur eru farnar að
mennta sig meira núna og
vilja því ef til vill bíða með
að eignast böm, en því miður
virðist vera einhver tísku-
bylgja í gangi núna. Ég heyrði
það frá unggi stúlku að það
væri í tísku að eignast böm
núna, jafnvel innan við tví-
tugt, og búa síðan heima hjá
pabba og mömmu með það.
Þegar ég var tvítug og heyrði
af jafnöldmm mínum sem
voru að eignast börn, fannst
mér það vera eins konar vem-
leikaflótti hjá þeim. Þær gátu
ekki ákveðið hvað þær ætluðu
sér með framtíðina og völdu
þann kost að verða ófrískar
svona eins og til að vera
stikkfrí frá þjóðfélaginu. Ég
veit ekki hvort þessi sami
hugsunarháttur ríkir hjá ung-
um stúlkum núna.
Mér fínnst það líka skrýtin
viðhorf þegar konur segja að
best sé að ljúka barneignum
af og vera svo lausar, rétt
eins og þetta sé einhver her-
skylda."
Að áliti Gunnhildar geta
foreldrar haft mikil áhrif á
dætur sínar og segir hún að
í uppeldi þeirra systra hafi
áhersla verið lögð á að þær
yrðu sjálfstæðar og bæm
ábyrgð á eigin lífi.
Hvað varðar þátt karla seg-
ir Gunnhildur að margt hafí
breyst og að sér virðist sem
þeir vilji oft eignast bömin
fyrr. „Það er ætlast til þess
að þeir taki þátt í þessu á
sömu nótum og konumar og
ég get ekki betur séð en að
þeir kunni vel að meta það
að vera ekki settir út í horn.
Tenglsin milli þeirra og barn-
anna verða allt önnur, og
kannski er það ástæðan fyrir
þessum aukna áhuga þeirra á
barneignum."
Gunnhildur segir það óneit-
anlega vera þægilegra að vera
búin að koma þaki yfir höfuð-
ið og að hafa nokkuð traustan
flárhag áður en börnin koma.
„Það er slæmt þegar foreldrar
þurfa að vinna mikið frá börn-
um sínum eins og oft tíðkast.
Það huga ekki allir nógu vel
að þessum þætti og mér fínnst
íslendingar oft vera feimnir
við að viðurkenna að þeir þurfí
að hugsa um fjárhagsstöðuna
áður en barn fæðist. Viðkvæð-
ið er oft að hún skipti engu
máli, því bam sé alltaf vel-
komið. En auðvitað skiptir það
máli að geta búið barni öryggi.
Það er yndislegt að eignast
barn þegar maður sjálfur er
tilbúinn, þetta var góður tími
fyrir mig, og ég held að þrít-
ugsaldurinn geti verið ágætur
fyrir konur til að eignast
börn.“
hefur verið í sambúð núna síðustu
mánuði. „Ég fór ekki í sambúð fyrr
en ég fór að vinna frá níu til fimm!
í mörg ár vann ég vaktavinnu, fyrst
á hóteli og síðar sem flugfreyja og
þá dettur maður gjarnan út úr þjóð-
félaginu. Vakir meðan aðrir sofa.
Það starf hentaði mér hins vegar
mjög vel áður.
Ég hef alltaf ætlað að eignast
börn en aldrei fundist ég vera tilbú-
in til þess. Maður verður að vera
sáttur við sjálfan sig og hafa fund-
ið sér farveg í lífinu áður. Ég hef
haft þörf fyrir að kynnast sjálfri
mér, ferðast og gera það sem mig
hefur langað til. Til dæmis var það
lengi draumurinn að dveljast á
Spáni og læra tungumálið. Það
hefði ég ekki getað gert ef ég hefði
verið komin með barn. Ég held að
það sé gott að geta látið ýmsa
drauma rætast áður en bömin koma
til sögunnar, því þá er aldrei hægt
að segja að börnin hafí verið fyrir-
kvenna á íslandi breyst í þessum
efnum? Hafa þær orðið fyrir áhrif-
um frá foreldrum, vinum eða um-
hverfí? Hafa mæður þeirra verið
þeim sérstök fyrirmynd?
Sigríður ólst upp hjá móður sinni
sem var skólastjóri þegar Sigríður
var að alast upp. „Mamma var tilbú-
in til að eignast börn upp úr 27 ára
aldri og mig eignaðist hún þrítug.
Hún hefur samt aldrei haldið því
að mér að bíða með barneignir né
bent mér á hvað sé skynsamlegast
í þessum efnum. En hún er mjög
sjálfstæð og ól okkur systur upp
til sjálfstæðis. Ég kynntist líka
ákveðnum viðhorfum í menntaskóla
og tel að þau geti haft áhrif.“
Sigrún Edda segir að foreldrar
hennar hafi ekki beinlínis ráðlagt
henni hvað væri réttast í barneign-
armálum, en þegar hún var á ungl-
ingsárunum hafí þau oft rætt þessi
mál við hana og sagt að betra væri
að rasa ekki um ráð fram. „Foreldr-
spurningar eins og: Hvernig er
þetta með ykkur Jón, ætlið þið ekki
að fara að koma með eitt lítið?
Hlýtur slíkt suð að vera óskap-
lega þreytandi, einkum ef fólk hef-
ur ákveðið að eignast ekki börn
fyrr en á fertugsaldri, eða jafnvel
ekki hugsað sér að eignast börn
yfirleitt. Barnlaus hjónabönd eru
algeng erlendis, en á íslandi þar
sem allir þurfa helst að vera og
gera eins og aðrir til að vera sáttir
hver við annan, er annað uppi á
teningnum. „Það er eitthvað að“,
segja menn með hluttekningarsvip.
Sjaldan er reiknað með að barnleys-
ið sé val einstaklingsins.
Sigríður, Sigrún Edda og Andrea
segjast ekki hafa fengið margar
athugasemdir frá vinum og kunn-
ingjum í þessu sambandi, enda séu
þeir á svipuðu róli og þær sjálfar,
en með ættingja gegni oft öðru
máli.Sigrún Edda, sem hefur verið
gift í fimm ár, er stundum spurð
„Það er munaður að eignast böm
og fólk á að geta verið afslappað
með þau. Ég held að orsök skilnaða
sé oft sú að fólk hefur ekki verið
búið að koma sér fyrir áður en það
eignaðist börn. Það þarf ekki mikið
til að upp komi misskilningur og
óánægja. Fólk þarf að vinna mikið
hér á landi og fínnur oft ekki tíma
til að eyða með maka sínum.
Mér finnst það líka undarlegt
hversu fæðingum fjölgar núna. Það
er eins og lélegur efnahagur þjóðar-
innar skipti engu máli. Þótt fólk sé
að koðna niður af áhyggjum virðist
það þó hafa trú á að betri tímar
komi.“
Andrea segist ekki geta hugsað
sér að eignast börn nema að geta
boðið þeim upp á öryggi. „Fjárhag-
ur verður að vera stöðugur, og það
er mikilvægt að foreldrar séu í
góðu, andlegu jafnvægi. Það á ekki
að vera samasemmerki milli barns
og basls.“
að með aukinni menntun kvenna
og því vali og möguleikum sem þær
hafa til að skoða heiminn og hasla
sér völl í starfí, verða þær æ fleiri
sem fresta barneignum. Sú þróun
mun eflaust hafa áhrif síðar meir
á þjóðfélagið í heild sinni, væntan-
lega konum til góðs.
„Það verður engin bylting í þess-
um efnum,“ segir Sigrún Édda.
„Hugsunarhátturinn þarf að breyt-
ast, og við verðum að breyta hon-
um, enginn gerir það fyrir okkur.“
„Ég álít það jákvætt fyrir þjóðfé-
lagið að konur fái tækifæri til að
hasla sér völl í starfi ekki síður en
karlmenn. Það er ekki sanngjarnt
að karlmenn rúlli ætíð yfír þær og
taki alla titlana," segir Ándrea.
„Konur eru lengur ungar í dag og
því ætti ekki að saka þótt þær bíði
aðeins með barneignir. En ég hef
trú á að þetta breytist því börn eru
alin upp í meira jafnrétti núna.“