Morgunblaðið - 25.07.1993, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1993
4-
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 1993
2r
JMttrgunftliifctfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1368 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. ( lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Vextir og viðmiðun
Það er orðið erfitt fyrir hinn
almenna borgara að fylgj-
ast. með umræðum um vaxta-
mál. Þær viðmiðanir sem bank-
ar og sparisjóðir hafa notað síð-
ustu misseri eru sannkallaður
frumskógur eins og vikið var
að í fréttaskýringu hér í blaðinu
í gær. Þótt færa megi ákveðin
efnisleg rök fyrir breyttum
viðmiðunum hafa bankamir
ekki gætt þess að útskýra þau
rök fyrir viðskiptavinum sínum.
Þess vegna hefur sú tilfínning
skapast, að bankarnir noti eina
viðmiðun í dag og aðra á morg-
un, eftir því, sem hentar hags-
munum þeirra hveiju sinni.
Hvert mannsbam getur hins
vegar skilið, að þegar mestur
hluti innlána lánastofnana er
verðtryggður en verulegur hluti
útlána óverðtryggður er bönk-
um og sparisjóðum vandi á
höndum og mikil hætta á gífur-
legu rekstrartapi á skömmum
tíma, ef menn gæta ekki að
sér. Þetta hefur gerzt hvað eft-
ir annað á undanförnum ámm
og þess vegna skiljanlegt, að
lánastofnanir þurfi að hafa vað-
ið fyrir neðan sig við ákvörðun
vaxta af óverðtryggðum útlán-
um. Þetta er þó fyrst og fremst
vísbending um annmarka þess
að notast við hið tvöfalda kerfí
verðtryggðra og óverðtryggðra
innlána og útlána í fjármála-
kerfí þjóðarinnar. Þeim fjölgar
stöðugt innan bankakerfísins,
sem mæla með breytingum að
þessu leyti. Hitt er jafnljóst, að
sú breyting er vandasöm og
skynsamlegt að fara sér hægt
í þeim-efnum, þótt óhjákvæmi-
legt sé að skapa meira jafn-
vægi á milli innlána og útlána.
Sú niðurstaða Seðlabankans
er áreiðanlega rétt, að vaxta-
hækkun á óverðtryggðum
skuldbindingum að undanförnu
jafngildi raunvaxtalækkun ,
þegar tekið er mið af verðbólgu-
þróuninni. En því má ekki
gleyma, að þessi vaxtahækkun
jafngildir raunvaxtahækkun
fyrir þau fyrirtæki og einstakl-
inga, sem ekki geta hækkað
verð á vöm og þjónustu eða
fengið launahækkun í samræmi
við aukna verðbólgu. Ef launa-
kerfí landsmanna væri vísitölu-
bundið eins og var fram á árið
1983 og fyrirtæki gætu hækk-
að vömverð að vild eins og þau
gátu í eina tíð mætti færa rök
fyrir því, að vaxtabreytingarnar
að undanfömu jafngiltu raun-
vaxtalækkun fyrir fyrirtæki og
einstaklinga. En svo er ekki.
Vaxtabreytingarnar jafngiida
raunvaxtalækkun miðað við
verðbólguþróunina eins og
Seðlabankinn segir réttilega en
þær jafngilda raunvaxtahækk-
un miðað við óbreytt launakjör
launþega og óbreytt verðlag hjá
þeim, sem ekki hafa aðstöðu til
að hækka verð.
Hið jákvæða við þessar
vaxtaumræður að undanförnu
er hins vegar það, að smátt og
smátt er staða mála að skýr-
ast. Vanda banka og sparisjóða
vegna misvægis á milli verð-
tryggðra innlána og óverð-
tryggðra útlána ber að viður-
kenna. En jafnframt verða
bankar og sparisjóðir að vera
sjálfum sér samkvæmir og
fylgja eftirmarkaði á verð-
tryggðum skuldbindingum ekki
bara til hækkunar heldur líka
til lækkunar eins og Seðlabank-
inn hvetur nú til.
Kjarni málsins er þó sá, að
nánast má telja útilokað, að
atvinnulífíð nái sér á strik að
óbreyttu raunvaxtastigi, þótt
margt fleira þurfí til að koma.
í nálægum löndum er lækkun
vaxta talið höfuðatriði í öllum
þjóðmálaumræðum. Ef umræð-
urnar að undanförnu verða til
þess að vaxtastigið kemst í
brennidepil í þjóðmálaumræð-
unum hafa þær haft nokkra
þýðingu.
Sorgar
1 7 1
J- I • indi
spyr skáldið:
Hvareruþaufjöll, sem
hrynja yfir mína sorg,
hálsar, sem skýla minni
nekt með dufti?
Hann bætir við að í svartnætti
eilífðarinnar flýgur rauður dreki og
spýr eitri einsog segir í kvæðinu
en um þennan dreka er fjallað í 12.
kapítula Opinberunarbókar Jóhann-
esar. Þótt sólir hrynji í dropatali í
lok kvæðisins fæða þær nýtt líf og
nýja sorg einsog segir í lokalínun-
um. Þráttfyrir allt og allt vekur
drekinn rauði vonir með skáldinu;
þráttfyrir svartnætti eiljfðarinnar
og eitrið, fæðist nýtt líf. Úr þessum
orðum og óvæntu hlutverki drekans
rauða kviknar ný von; þráttfyrir
allt. Þessi von er bundin kristinni
trú; nýju lífi. Um það segir svo í
fyrmefndum kafla Opinberunnar-
bókarinnar: „Og tákn mikið birtist
á himni: kona klædd sólinni, og
tunglið var undir fótum hennar, og
á höfði hennar var kóróna af tólf
stjömum. Og hún var þunguð og
hún æpti í jóðsótt og kvaldist með
fæðingarhríðir. Og annað tákn birt-
ist á himni, og sjá: Mikill dreki,
rauður, er hafði sjö höfuð og tíu
hom, og á höfðunum sjö ennidjásn.
Og hali hans dró þriðja hlutann af
stjörnum himins, og varpaði þeim
ofan á jörðina. Og drekinn stóð
frammi fyrir konunni, sem komin
var að því að fæða, til þess að
gleypa bam hennar, þá er hún hefði
fætt. Og hún fæddi son, sveinbam,
sem stjórna mun öllum þjóðum með
jámsprota, og bam hennar var hrif-
ið til Guðs og til hásætis hans.“
Og styijöldin milli djöfulsins í dreka
líki og þeirra sem „hafa vitnisburð
Jesu“ er hafín.
Án þessarar dæmisögu eða alle-
góríu verður Sorg vart skilin enda
HELGI
spjall
eru slíkar líkingasög-
ur í fylgd skáldskapar
frá alda öðli. Þessi
skírskotun í Opinber-
unarbókina þarf ekki
að bera trú eða trú-
leysi Jóhanns Sigur-
jónssonar neitt vitni, þótt hitt sé
augjjóst að hann vísar til heimsslita
og þá að sjálfsögðu einnig þessarar
vonar sem opinberunin bindur við
nýja jörð að hildarleik loknum. Og
sú von er kristin, hvaðsem segja
má um fullyrðingu Matthíasar Við-
ars Sæmundssonar í greininni Jó-
hann Siguijónsson og modemism-
inn í Tímariti Máls og menningar,
1978, þar segir hann m.a.: „Ekki
má leggja í þetta (að skáldið hafi
fengið líkingar og myndir úr Opin-
berunarbók Jóhannesar) þann
skilning að trúarlegt markmið hafí
legið að baki. Jóhann Siguijónsson
hefði verið manna síðastur til trúar-
legs kvaks. Hann hefur hins vegar
greinilega notfært sér myndmál
Opinberunarbókarinnar til að sýna
harmsögulegt eðli tilverunnar. Það
er umgjörð fyrir trúlausan existens-
íalisma hans.“ Um þetta veit auðvit-
að enginn. En ef til vill felur vitund-
in um „harmsögulegt eðli tilverunn-
ar“ í sér einhvem möguleika á sköp-
un nýs jafnvægis einsog Matthías
yiðar kemst að orði um kvæðið.
Úr óskapnaði nútímans gæti sú
veröld vaxið sem boðuð er í Opin-
berunarbókinni.
■| O ÞAÐ ER AÐ SJÁLF-
J. O • sögðu rétt hjá Hannesi Pét-
urssyni í fyrmefndri Skímis-grein
að „þegar í upphafi (Sorgar) er
slegið á biblíulegan streng málsins"
og skáldið grípur „þegar í upphafs-
erindinu til hins fomkunnuga stíl-
bragðs Gyðinga að ríma eina hugs-
un við aðra, eða ef til vill mætti
segja; innríma einu og sömu hugs-
un, með því að hún er endurtekin
í nýrri mynd“, einsog Hannes segir.
Vonin er í fyigd með sveinbam-
inu; þráttfyrir dimma brunna, eit-
ursnáka, rústir, sturlun og ringul-
reið; þráttfyrir ófrið og marglita
hesta og fax myrkursins og undir-
djúpin; þráttfyrir fjöll sem hrynja
yfir sorgina, svartnætti og rauðan
dreka sem spýr eitri; þráttfyrir
hrynjandi sólir; þráttfyrir allt og
allt, má ætla að nýtt líf fæðist með
nýjum sorgum. Og þá er von til
þess að hin fallna borg rísi af
rústum; stræti hennar og tumar
og ljóshafið sem leikur við nóttina;
jörð úr ægi, iðjagræn; ný jörð eftir
ragnarök; ný borg að hildarleik
loknum.
Eins og kórall í djúpum sjó
varst þú undir bláum himninum,
eins og sylgja úr drifnu silfri
hvíldir þú á bijóstum jarðarinnar,
segir Jóhann í anda þess skáldskap-
ar sem er fegurstur í hinni helgu
bók, Ljóðaljóða Salómons, - og læt-
ur ekki íhaldssemi Snorra Sturlu-
sonar fipa sig, en hann segir að
ósamstæðar líkingar í ljóði spilli
skáldskapnum. En slíkar líkingar
geta að sjálfsögðu orðið ferskar og
eftirminnilegar ef vel og smekkvís-
lega er saman sett. í þessum þætti
kvæðisins er borginni líkt við þær
konur sem lýst er í Ljóðaljóðum:
Eins og lilja meðal þyma
svo er vina mín meðal meyjanna.
Sama áfer&, sami hugblær.
Sundruð, órökvís eða illskiljanleg
ljóð eru engin ávísun á góðan skáld-
skap, síðuren svo. En með Opinber-
unarbókina að vegvísi virðist Sorg
heldur auðskilið Ijóð; allt sem er
undanskilið fjallar um vonina. Skír-
skotanimar sýna að hið ósagða efni
kvæðisins er kjami þessi.
M
(meira þamæsta sunnudag)
REYKJAVIKURBREF
Helzti MÆU-
kvarði á lífsgæði á
Vesturlöndum hefur
undanfama áratugi
verið þjóðarfram-
leiðsla á mann eða þá
aukning þjóðarfram-
leiðslunnar, hagvöxt-
urinn. Hugtakið „lífsgæðakapphlaup" hef-
ur einkum átt við eftirsókn eftir efnislegum
gæðum. Minnkun hagvaxtar og jafnvel
samdráttur þjóðarframleiðslu á Vestur-
löndum undanfarin ár hefur því þótt bera
vott um rýrnandi lífsgæði. í umræðum um
lífsgæði kemur hins vegar æ oftar fram
það sjónarmið, að í raun séu rangir mæli-
kvarðar notaðir. Þjóðarframleiðsla og hag-
vöxtur og hagtölur af ýmsu tagi segi ekki
alla söguna um raunveruleg lífskjör þjóða.
Sumir, sem um þessi efni hafa rætt og
ritað, hafa jafnvel haldið því fram að lífs-
gæði, í víðtækri merkingu þess orðs, hafi
fremur aukizt ef eitthvað er, þrátt fyrir
rýmandi hagvöxt og fallandi hagtölur,
vegna framfara á sviði umhverfisverndar,
í læknisfræði og á ýmsum öðrum sviðum.
Þetta tengist umræðum um endalok
efnishyggju eða „póstmateríalisma", en
ýmsir félagsfræðingar hafa haldið því fram
að gildi almennings í iðnríkjunum muni í
auknum mæli þróast í átt frá efnishyggju
og önnur gildi fari að skipa hærri sess.
Þegar þjóðfélög séu komin yfir ákveðið
tekjumark, fari efnalegar þarfir að skipta
minna máli en þær persónulegu og félags-
legu. Mat á lífsgæðum er í rauninni í senn
huglægt og hlutlægt; það er ekki eingöngu
hægt að leggja mælikvarða á það hvað
fólk hefur, t.a.m. fjölda bíla á hveija þús-
und íbúa, tekjur, skuldir o.s.frv., heldur
verður einnig að liggja fyrir hvað fólk vill,
til þess að hægt sé að meta hvernig lífs-
kjörunum er háttað. Flestir viðurkenna að
efnaleg velferð sé undirstaða margra lífs-
gæða. En ástand efnahagsins er aðeins
mælikvarði á möguleika samfélagsins til
að búa þegnum sínum bætt lífskjör. Það
er ekki þar með sagt að þjóð með háar
tekjur „hafi það betra“ en sú, sem er lítið
eitt tekjulægri. Það skiptir líka máli hvem-
ig tekjumar era notaðar.
Fræðimenn hafa undanfarinn áratug
eða svo reynt að þróa aðferðir til að leggja
mat á lífsgæði, samkvæmt þessum víðari
skilningi. Gerðar hafa verið lífskjarakann-
anir, meðal annars á vegum Efnahags-
og þróunarstofnunar Evrópu (OECD).
Nokkuð umfangsmikil lífskjarakönnun var
gerð hér á landi árið 1988 undir stjóm
dr. Stefáns Ólafssonar prófessors. Þar var
meðal annars spurt um vinnuaðstæður,
húsnæðisaðstæður, frístundir, fjölskyldu-
líf, menntun og heilsufar. Hópur fræði-
manna (D.J. Slottje, G.W. Scully, J.G.
Hirschberg og K.J. Hayes) hefur unnið
að tilraunum til að setja saman gagnlegan
mælikvarða á lífsgæði. í bók þeirra, Meas-
uring the Quality of Life Across Countri-
es, sem kom út fyrir tveimur árum í Banda-
ríkjunum, notast þeir við 23 atriði til að
leggja mat á lífskjörin. Meðal annars reyna
þeir að leggja mælistiku á pólitísk rétt-
indi, mannréttindi, meðalstærð húsnæðis,
fjölda símtækja, lífslíkur, ungbamadauða,
fjölda lækna, læsi, orkunotkun, hagvöxt
og dreifíngu lífsgæða. í bók sinni komast
þeir að þeirri niðurstöðu að mælt með
þessum aðferðum standi JSviss fremst
landa hvað lífskjör varðar. ísland lendir í
14. sæti, en þess ber að geta að íslending-
ar líða til dæmis fyrir stærð landsins mið-
að við íbúafjölda, þar sem einn mælikvarði
fræðimannanna á lífsgæði er lengd vega
miðað við landsvæði. Annar er fy'öldi lækna
og sjúkrarúma miðað við fólksfjölda, sem
kemur niður á löndum, sem hafa óhag-
kvæma og of umfangsmikla heilbrigðis-
þjónustu. Almennt má segja að saman-
burður á löndum sé, í þessu efni eins og
öðram, erfiður vegna mismunandi að-
stæðna og lífsviðhorfa. Val á mælikvörðum
á lífsgæði stjórnast líka alltaf af mati og
viðhorfum. Samanburðurinn gefur þó ein-
hveija vísbendingu um það hvar mismun-
andi þjóðfélög era á vegi stödd.
Hag’vöxtur
og önnur
gæði
TILGANGUR
þess að tileinka sér
það sjónarhom á
lífsgæði, sem hér
hefur verið lýst, er
ekki endilega að
raða löndum upp í meira og minna umdeil-
anlega lífsgæðaröð, heldur að beina sjón-
um að því hvemig bæta megi lífskjörin á
almennan hátt og hafa augu á hinum efnis-
legu, félagslegu og persónulegu lífsgæðum
í senn. Það getur verið gagnlegt að spyija,
hvort þjóðfélög Vesturlanda - stjómvöld,
atvinnulíf og almenningur - hafi ekki ver-
ið of upptekin af að tryggja hin efnislegu
gæði og ekki horft á sama hátt til hinna
félagslegu og persónulegu lífsgæða. Iðn-
væðingin, sem skapað hefur Vesturlöndum
ríkidæmi, hefur jafnframt getið af sér fjöl-
mörg vandamál; fjölgun glæpa, upplausn
fjölskyldutengsla, ýmsa „velferðarsjúk-
dóma“ og skemmdir á náttúranni, svo
dæmi séu tekin. Þessi vandamál era hins
vegar ekki með beinum hætti afleiðing
aukinna þjóðartekna og hagvaxtar. Þau
era tilkomin vegna breytinga á fram-
leiðsluháttum, verkaskiptingu og félags-
gerð, sem iðnvæðingin hefur leitt af sér.
Lausn þeirra er þess vegna sjálfstætt við-
fangsefni, burtséð frá því hvort hagvöxtur
er tryggður, sem hlýtur að vera markmið
allra vestrænna þjóðfélaga.
íslenzkt þjóðfélag gengur nú í gegnum
tímabil, þar sem þjóðarframleiðsla hefur
farið minnkandi tvö ár í röð og horfur era
á að hún minnki enn á þessu ári. Þorskafl-
inn hefur brostið og ekki er á vísan að róa
með að hann aukist á ný. Verð á sjávaraf-
urðum okkar hefur aukinheldur lækkað á
erlendum mörkuðum. Verðfall hefur orðið
á afurðum stóriðju, sem einnig dregur úr
.þjóðartekjum okkar, og ekki er útlit fyrir
að nýr orkufrekur iðnaður verði byggður
upp hér á landi á næstu árum. Það er
þess vegna engin trygging fyrir því að
hagvöxtur aukist á ný um ófyrirsjáanlega
framtíð.
Með tilliti til þess, sem áður er sagt,
kann að vera ástæða til þess að íslending-
ar beini sjónum að öðram þáttum í lífskjör-
um sínum við þessar aðstæður og skoði
hvað megi gera betur. Umhverfismál era
nærtækt dæmi. Blind eftirsókn eftir 'nag-
vexti, án tillits til umhverfisins, hefur vald-
ið stórslysum í náttúra margra landa.
Augu Vesturlandabúa hafa því opnazt fyr-
ir nauðsyn þess að vemda umhverfíð.
Efnahags- og umhverfísmál hafa verið
samþætt í auknum mæli og slíkar áherzlur
era á stefnuskrá flestra ríkisstjóma, eins
og vikið var að í forystugrein Morgunblaðs-
ins í síðustu viku. Þar var fjallað um
skýrslu OECD um ástand umhverfismála
hér á landi. Það athyglisverðasta við
skýrsluna er að þar era ekki sett fram
háleit markmið um umhverfísvemd og síð-
an gerðar tillögur um hvemig megi ná
þeim með alls kyns lagasetningu, boðum
og bönnum, eins og oft vill brenna við
þegar fjallað er um umhverfísmál. Þvert
á móti reyna skýrsluhöfundamir að greina
hvemig samhæfing og samþætting þróun-
ar hinna ýmsu atvinnugreina, stjórnkerfis-
ins og ýmissa efnahagslegra hvata og
hagstjómartækja getur tryggt skilvirka
umhverfisvemd. Þar er ekki talað um
lausnir, sem kosta peninga, heldur um
bætt skipulag og samhæfingu. Stefna af
þessu tagi er lýsandi dæmi um það, hvern-
ig hægt er að auka efnisleg og umhverfis-
leg lífsgæði á sama tíma. Stefna íslenzku
ríkisstjórnarinnar í umhverfismálum, sem
gefin hefur verið yfírskriftin „á leið til
sjálfbærrar þróunar" er í þessum anda.
Þar er sett fram það markmið að ísland
verði hreinasta land Evrópu um aldamót.
Náist það markmið, er það sannkölluð lífs-
kjarabót.
FRÍSTUNDIR
era mikilvæg lífs-
gæði. í frístundum
eiga menn þess
kost að sinna fjöl-
skyldu _ sinni og
áhugamálum. í þessu efni era íslendingar
Frístundir
ogfjöl-
skyldugildi
Laugardagur 24. júlí
Morgunblaðið/RAX
hins vegar aftarlega á merinni, eins og
fram kemur í áðumefndri lífskjarakönnun
Stefáns Ólafssonar. Þrátt fyrir að þjóðar-
tekjur á mann hafi verið svipaðar á ís-
landi og á hinum Norðurlöndunum er
vinnuvika íslendinga miklu lengri en hinna
Norðurlandaþjóðanna og yfir þriðjungur
íslendinga sagðist í könnuninni þrá styttri
vinnutíma, á móti tíunda til áttunda hluta
aðspurðra á hinum Norðurlöndunum.
Viðleitni til að breyta þessu og fjölga
frístundum helzt í hendur við efnahagsleg
markmið. Með aukningu framleiðni í fyrir-
tækjum næst ekki aðeins meiri framleiðsla
með hagkvæmari hætti, heldur má nota
árangur í framleiðniaukningu til að stytta
vinnutíma launþega. Ekki era til neinar
haldbærar tölur um framleiðni hér á landi,
sem er raunar umhugsunarefni. I Banda-
ríkjunum era slíkar tölur t.d. birtar árs-
fjórðungslega og þykja mikilvæg vísbend-
ing um gengi efnahagslífsins og stöðu
landsins í samkeppni við önnur iðnríki.
Hvað sem því líður, er framleiðniátak
dæmi um aðgerð, sem getur sparað meiri
fjármuni en hún kostar og bætir bæði efna-
leg og persónuleg lífsgæði.
Styrkur fjölskyldubanda og félagslegra
tengsla hefur í auknum mæli verið skoðað-
ur í lífsgæðakönnunum á síðustu árum.
Flestir Islendingar þekkja af eigin raun
þau vandamál sem langur vinnutími beggja
foreldra skapar oft á heimilum. Kannanir
hér á landi hafa sýnt að stór hluti bama
á skólaaldri gengur sjálfala mikinn hluta
dagsins, án eftirlits fullorðinna. Skilnuðum
hefur fjölgað hér á landi og skilnaðartíðni
er nú ein sú hæsta í heimi. Einstæðir for-
eldrar era þar af leiðandi fleiri en á hinum
Norðurlöndunum. Fleiri og fleiri kjósa að
búa í óvígðri sambúð, jafnvel þótt þeir
eigi börn, og heimilið er af þeim sökum
oft brotgjarnari stofnun en ella. Fjölmarg-
ar rannsóknir hafa sýnt fram á óæskileg
áhrif þess á böm að búa ekki hjá báðum
foreldrum. Meðal annars hefur komið fram
í rannsóknum í Bandaríkjunum að skilnað-
arbörn eru sjálf Iíklegust til að skilja við
maka sinn síðar á lífsleiðinni. Þessi upp-
lausn fíölskyldunnar er undirrót fjölmargra
annarra félagslegra vandamála í vestræn-
um ríkjum, t.a.m. glæpahneigðar, vimu-
efnaneyzlu og félagslegrar sundrangar
almennt.
Spyija má hvort stjórnvöld hafi litið á
það sem hlutverk sitt að bregðast við þess-
um vanda og tryggja þann þátt lífsgæð-
anna sem snýr að fjölskyldulífinu, í sama
mæli og þau hafa tekið sér það hlutverk
að tryggja efnalega afkomu borgaranna.
Því hefur jafnvel verið haldið fram að sum-
ar aðgerðir stjómvalda verki til öfugrar
áttar; að til dæmis skattalög og félagsleg
aðstoð við einstæða foreldra ýti fremur
undir skilnaði en hitt. Dæmi um hið gagn-
stæða era þó til. Framtak skólamálaráðs
Reykjavíkur, að bjóða upp á heilsdagsvist-
un fyrir öll böm á bamaskólaaldri í grann-
skólum Reykjavíkur, er dæmi um viðleitni
stjómvalda til að auðvelda foreldram að
framfleyta heimilinu, efla öryggiskennd
barnanna og létta streitu af fjölskyldulíf-
inu. Fram hefur komið að þessi aðgerð
skólamálaráðs kosti ekki mikla peninga,
heldur byggist hún á tilfærslu og betri
nýtingu fjármuna, sem borgin hefur notað
til skólastarfs, dagvistar og íþrótta- og
tómstundastarfs.
Fölsk lífs-
gæði?
ÖRYGGI BORG-
aranna, í víðum
skilningi, hlýtur að
teljast mikilvæg
lífsgæði. í sumum
þjóðfélögum er efnaleg velmegun mikil en
örkuml og dauðsföll vegna ofbeldis tiltölu-
lega algeng, til dæmis í Bandaríkjunum,
eða dánartíðni í umferðarslysum há, til
að mynda í Frakklandi og á Ítalíu. Afbrota-
tíðni hefur farið vaxandi hér á landi á
undanförnum áram og ef vænta má svip-
aðrar þróunar og á hinum Norðurlöndun-
um kann glæpatíðni að taka kipp á næstu
árum. í Svíþjóð er til dæmis þannig komið
að fjórðungur Svía óttast að verða fyrir
ofbeldi í hverfinu sínu. í forystugrein
Morgunblaðsins fyrr í mánuðinum var vik-
ið að ásigkomulagi réttarríkisins hér á
landi. Lögregla og dómstólar era ekki í
stakk búin að sinna verkefnum sínum sem
skyldi og málsmeðferð í réttarkerfinu tek-
ur alltof langan tíma, einkamál geta t.a.m.
þvælzt misseram saman fyrir hæstarétti
og kann ekki góðri lukku að stýra. Þeirri
spumingu var velt upp hvort rétt væri að
sú framskylda ríkisvaldsins að veija ör-
yggi og eignir borgaranna væri að víkja
fyrir framfærsluskyldu hins opinbera -
réttarríkið að víkja fyrir velferðarríkinu.
Þetta er spuming um hvemig fé og kraft-
ar era nýtt. Hversu hörð þurfa viðbrögð
samfélagsins við afbrotum að vera til þess
að fækka þeim? Hversu mikils forvamar-
starfs er þörf? Þessar spumingar eru jafn-
mikilvægar með tilliti til þess að tryggja
lífsgæði eins og spumingar um efnahag
og framfærslu.
Það er algengt að umfang velferðarrík-
isins, þ.e. hins opinbera kerfis styrkja, nið-
urgreiðslna og millifærslna til einstaklinga
og fjölskyldna, sé talið mælikvarði á lífs-
gæði. Það má til sanns vegar færa að vissu
leyti. Væntanlega flokkast það undir lífs-
gæði að þurfa ekki að líða skort þótt
menn veikist, missi vinnuna eða verði
gamlir. Þáttur í öllum lífsgæðarannsókn-
um ætti hins vegar að vera að kanna hvort
viðkomandi þjóðfélög hafi efni á því vel-
ferðarkerfi, sem þau hafa byggt upp. Eins
og rætt var um í Reykjavíkurbréfí um
ástand mála í Svíþjóð fyrir hálfum mán-
uði, hefur stjórnmálamönnum á Vestur:
löndum hætt til að eyða um efni fram. í
Svíþjóð hefur þjóðin einfaldlega ekki efni
á velferðarkerfinu lengur og hver hluti
þess eftir annan hrynur. Byggð hafa verið
upp fölsk lífsgæði, sem skyndilega era
ekki lengur fyrir hendi, þegar almenningur
hefur lagað væntingar sínar og kröfur að
hinum fölsku aðstæðum. Hvað sem mikil-
vægi annarra lífsgæða en þeirra efnislegu
líður, er traustur efnahagur og öflugt at-
vinnulíf ævinlega undirstaða lífskjaranna
í hinum víðari skilningi orðsins. En það
skiptir miklu máli hvernig afrakstur at-
vinnulífsins er notaður, ekki sízt þegar
þjóðartekjurnar dragast saman.
„í umræðum um
lífsgæði kemur
hins vegar æ oft-
ar fram það sjón-
armið, að í raun
séu rangir mæli-
kvarðar notaðir.
Þjóðarfram-
leiðsla og hag-
vöxtur og hagtöl-
ur af ýmsu tagi
segi ekki alla sög-
una um raunveru-
leg lífskjör þjóða.
Sumir, sem um
þessi efni hafa
rætt og ritað,
hafajafnvel hald-
ið því fram að lífs-
gæði, í víðtækri
merkingu þess
orðs, hafi fremur
aukizt ef eitthvað
er, þrátt fyrir
rýrnandi hagvöxt
og fallandi hag-
tölur, vegna
framfara á sviði
umhverfisvernd-
ar, í læknisfræði
og á ýmsum öðr-
um sviðum.“
• •
+