Morgunblaðið - 16.09.1993, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. SEPTEMBER 1993
h
AF INNLENDUM
VETTVANGI
PÉTUR GUNNARSSON
Ekkert fyrirtæki hefur hlotíð jafn-
mikla fyrirgreiðslu og Miklilax
Fyrirtækið hafði um tíma rúm 20% af eigin fé Byggðastofnunar að láni
EKKERT fyrirtæki hefur hlotið jafnmikla fyrirgreiðslu hjá
Byggðastofnun og fiskeldisfyrirtækið Miklilax, sem um 80 ein-
staklingar og fyrirtæki, langflestir á Norðvesturlandi, stofnuðu
með 20 milljóna króna hlutafé árið 1986 í því skyni að reisa seiða-
eldisstöð. Fyrirtækið rekur nú matfiskeldi, veitir 14 manns at-
vinnu, hafði 71 milljón króna í tekjur í fyrra en bar þá rekstrar-
gjöld upp á 145 milljónir króna. Skuldir fyrirtækisins við Byggða-
stofnun stóðu í 562 milljónum króna um síðustu áramót en heildar-
skuldir voru um 800 milljónir. í árslok 1990 voru samskipti fyrir-
tækisins við Byggðastofnun komin í þann farveg að 1989 námu
skuldir Miklalax um 23% af eigin fé Byggðastofnunar. Síðan
hefur eigið fé stofnunarinnar rýrnað og er nú um einn milljarð-
ur. Stóran hluta þeirrar rýrnunar má væntanlega skýra með því
að kröfur stofnunarinnar á hendur Miklalaxi hafa verið afskrifað-
ar að öðru leyti en því að 80 milljónir standa á biðreikningi.
Eins og fram kom í Morgunblað-
inu í gær undirbýr fyrirtækið nú
nauðasamningsfrumvarp þar sem
væntanlega verður m.a. farið fram
á eftirgjöf á þeim 80 milljónum af
skuldinni við Byggðastofnun sem
eftir er að afskrifa, að því er Brynj-
ar Níelsson hdl., sem hefur umsjón
með nauðasamningsumleitununum
í umboði Héraðsdóms Norðurlands
vestra, sagði í Morgunblaðinu í
gær.
Hvemig hefur það getað gerst
að Byggðastofnun hefur varið svo
miklu fé í að byggja upp fyrirtæki
- sem hefur svo litlar tekjur og stend-
ur svo veikum fótum þrátt fyrir
þessa'miklu aðstoð? Ýmsir kunna
að staidra við þá staðreynd að frá
stofnun Miklalax hafa lengst af
tveir — en þetta kjörtímabil þrír —
þingmenn Norðurlandskjördæmis
vestra setið í stjóm Byggðastofn-
unar en Guðmundur Malmquist,
forstjóri Byggðastofnunar, neitar
því að í þeim hópi eða meðal
stjómarmanna Byggðastofnunar
sé að fínna sökudólga vegna þess
taps sem þama hefur orðið og
skattgreiðendur munu krafðir um
skil á.
Miklilax var fyrsta fiskeldisfyr-
irtækið sem fékk fyrirgreiðslu í
Byggðastofnun, þá vegna upp-
byggingar seiðaeldisstöðvar en
Miklilax er eitt þeirra fyrirtækja
sem hugðu á seiðaeldi fyrir Ir-
lands- og Noregsmarkað. Lokun
þeirra markaða var gífurlegt áfall
í greininni hér á landi en í hana
höfðu þá verið lagðar 800 milljóna
króna fjárfestingar.
í samtali Morgunblaðsins við
Guðmund Malmquist kom fram að
þegar fyrir lá árið 1988 að forsend-
ur um uppbyggingu seiðaeldis í
landinu væru brostnar hafi verið
ákveðið að frumkvæði þáverandi
ríkisstjómar að útvega erlent
lánsfé til þess að stuðla að upp-
byggingu matfiskseldis; koma þeim
seiðum sem framleidd höfðu verið
í landinu í matfiskeldi og forðast
þá niðurstöðu að allar þær fjárfest-
ingar sem fram að því hafði verið
ráðist í við uppbyggingu fiskeldis
í landinu stæðu ónýtar.
Vantaði alltaf krónu í viðbót
Á þeim tíma hafði Miklilax feng-
ið að láni 200 milljónir króna hjá
Byggðastofnun og ferli fyrirtækis-
ins hjá Byggðastofnun eftir að fyrr-
greind ákvörðun hafði verið tekin
og fram til ársins 1991 lýsir Guð-
mundur Malmquist svo: „Þá var
kannski lagt af stað meira af kappi
en forsjá og svo vantaði alltaf
krónu í viðbót."
Byggðastofnun hefur útvegað
lánsfé til að standa straum af mest-
allri uppbyggingu fyrirtækisins
auk þess að hafa lagt fram 24
milljónir af 103 milljóna króna
hlutafé fyrirtækisins en það hefur
nú verið afskrifað.
Málefni Miklalax komu síðast til
kasta stjómar Byggðastofnunar að
sögn Guðmundar árið 1991. í upp-
hafi ársins hafði Guðmundur
Malmquist lýst því yfir í Morgun-
blaðinu að fyrirtækið væri í gjör-
gæslu Byggðastofnunar og um
haustið ákvað stjóm stofnunarinn-
ar að veita Miklalaxi 113 milljóna
króna styrk til rekstrar og til að
ljúka ákveðnum framkvæmdum.
Þessi ákvörðun var tekin þrátt
fyrir að ríkisstjómin hefði ákveðið
að veija ekki frekari fjármunum
það árið til fískeldis. Guðmundur
Malmquist sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær að þetta mál
hafi verið rætt í þaula innan stjóm-
ar stofnunarinnar. „Menn horfðu
fram á að þessar byggingar og
allt það sem búið var að byggja
upp yrði að engu og menn sætu
uppi með skaðann einan en hins
vegar að ef litlu væri bætt við og
ef tækist að hækka hitastigið þá
ætti fyrirtækið möguleika á að
verða rekstrarhæft."
Borað eftir heitu vatni
Þær framkvæmdir sem málið
snerist um og Guðmundur vísar til
voru fyrst og fremst við borun eft-
ir heitu vatni á staðnum. Á þessum
tíma hafði loks tekist að finna heitt
vatn á staðnum sem gefur nú um
20-30 sekúndulítra af 70 gráðu
heitu vatni. Heita vatnið var talið
gjörbreyta rekstrarskilyrðum til
hins betra og hafði verið ein þeirra
forsendna fyrir rekstrinum sem
ekki stóðust í byijun. Með auknum
hita var talið að forða mætti því
að öll sú íjárfesting sem þama
hafði átt sér stað yrði afskrifuð sem
dauðadæmd.
Engar reglur um
hámarksviðskipti
Guðmundur Malmquist var
spurður hvort það væri ekki óveij-
andi að Byggðastofnun hefði meira
en 20% af eigin fé sínu bundin í
fyrirtæki á borð við Miklalax og
hvort ekki ættu sömu eða svipaðar
viðmiðanir að gilda um hámark
viðskipta við einstaka aðila og í
bankakerfinu. Hann sagði að starf-
semi stofnunarinnar væri ekki sam-
bærileg við bankastofnun. Byggða-
stofnun væri gert að einbeita sér
að nýjungum í atvinnulífinu, sem
fylgdi meiri áhætta en banka-
rekstri og til þess hefði hún fengið
framlög á íjárlögum. Viðskiptavinir
stofnunarinnar þyrftu ekki að upp-
fylla sömu arðsemiskröfur og í
bankakerfinu. Guðmundur sagði
að á þessum tíma hefðu engar regl-
ur verið í gildi sem takmarkað
hefðu viðskipti stofnunarinnar við
einstaka aðila, fyrir utan þau al-
mennu sjónarmið að geyma ekki
öll eggin í sömu körfu. Fyrst árið
1992 hefði komið í reglugerð um
Byggðastofnun ákvæði um að
stofnuninni væri skylt að varðveita
eigið fé sitt.
Stjóm Byggðastofnunar er skip-
uð sjö mönnum og í núverandi
stjóm em sex alþingismenn, þeir
Matthías Bjarnason, Egill Jónsson,
Ólafur Þ. Þórðarson, Ragnar Arn-
alds, Stefán Guðmundsson og
Pálmi Jónsson. Þrír þeir síðast-
nefndu em úr Norðurlandskjör-
dæmi vestra en Pálmi tók þó sæti
í stjóminni á þessu kjörtímabili.
Aðspurður um áhrif pólitískra sjón-
armiða á þær ákvarðanir sem tekn-
ar hefðu verið innan stofnunarinn-
ar um málefni Miklalax og eins
almennt vildi Guðmundur ekki fjöl-
yrða um þá hluti, sagðist ekki vilja
ræða samskipti sín við þessa yfir-
menn sína. I máli hans kom þó
skýrt fram að hann teldi ekki unnt
að fella sérstaka ábyrgð vegna
þessa máls á herðar stjórnarmanna
úr viðkomandi kjördæmi því til
grundvallar ákvörðunum í málinu
á hverjum tíma hefði legið ítarleg
könnun og umræða innan stofn-
unarinnar.
Tel ekki áhuga á afskiptum
En hver verður nú afstaða
Byggðastofnunar við tilmælum
sem líklega eru væntanleg frá
Miklalaxi um eftirgjöf á stærstum
hluta 80 milljónanna sem enn er
eftir að afskrifa af framlagi
Byggðastofnunar til fyrirtækisins?
„Eg hef ekki séð þessar hug-
myndir fyrr en í Morgunblaðinu [í
gær] en ef til þess kemur að stöð-
in gengur upp á annað borð þá
held ég að ekki sé út af fyrir sig í
of mikið lagt að hún borgi til baka
grunnstofnkostnað upp á 100 millj-
ónir,“ sagði Guðmundur. Hann
kvaðst ekki telja að í stjóm stofn-
unarinnar væri mikill vilji til að
hafa frekari afskipti af rekstri
þessa fyrirtækis en sagði að beiðn-
in yrði tekin á dagskrá þegar og
ef hún bærist.
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra um skinknmálifi
Telur reglugerð landbúnað-
arráðherra vera lögleysu
JÓN Baldvin Hannibalsson, utanríkisráðherra og starfandi viðskipta-
ráðherra, telur reglugerð Halldórs Blöndals landbúnaðarráðherra
vera lögleysu, þar sem þar séu lagðar hömlur á innflutning iðnaðar-
vara úr landbúnaðarhráefnum, sem falli undir viðskiptaráðuneyti og
sé hcimill samkvæmt EES-samningnum. Jón Baldvin telur að embætti
rikislögmanns sé óþarft, fyrst það hafi ekki getað látið sér í té lögfræð-
íálit um lögmæti innflutnings á s'
„Ég hef litið svo á að embætti
ríkislögmanns væri sjálfstæð og
ópólitísk stofnun, en synjun þess í
tvígang um álitsgerð um Iögmæti
innflutnings á svínakjöti, og túlkun
á valdsviði embættisins sjálfs, virðist
mér hins vegar vera pólitísk ákvörð-
un,“ sagði Jón Baldvin í samtali við
Morgunblaðið. „Ríkislögmaður ber
fyrst og fremst við þagnarkvöð að
beiðni fjármálaráðherra, vegna for-
ræðisdeilu landbúnaðar- og Qármála-
ráðuneytis. Ég er að spyija annars
vegar um lögmæti innflutnings, af
því að ég vil fá réttaróvissu eytt, og
í annan stað um forræði ráðuneyta.
Að sjálfsögðu hefði ríkislögmaður
getað veitt umbeðið álit, en jafnframt
óskað þess að farið yrði með það sem
trúnaðarmál, ef hann teldi að birting
þess gæti haft neikvæð áhrif á hags-
muni ríkissjóðs í væntanlegu dóms-
máli. Að sjálfsögðu hefðum við orðið
við þeirri beiðni.“
Hefði getað hindrað að mál
færi til dómstóla
Jón Baldvin sagði að vegna þess
að ríkislögmaður vísaði til þagnar-
kvaðar, sæi hann sjálfur ekki tilefni
til að birta bréf það, sem ríkislögmað-
ur sendi honum í fyrradag. „Ég
árétta þó að túlkun ríkislögmanns á
valdsviði sínu er að mínu mati ekki
í samræmi við tilgang og aðdraganda
laganna, samanber þau sjónarmið,
sem sett voru fram af ráðherra við
setningu þeirra. Ég hefði talið það
frumskyldu ríkislögmanns, eins og
annarra lögmanna, að leggja sitt af
mörkum til að eyða réttaróvissu og
gefa álit, sem gæti þýtt að ekki yrði
leitað atbeina dómstóla. Ég tel mig
ekki þurfa að fá ábendingu frá hon-
um um það að dómstólar hljóti að
lokum að skera úr þeim ágreiningi,
sem ekki verður eytt með öðrum
hætti. Það er sjálfgefið. Það hefði
þó átt að verða síðasta úrræðið,“
sagði Jón Baldvin.
Hann sagði að tilgangur viðskipta-
ráðuneytisins með því að leita eftir
áliti ríkislögmanns hefði verið að fá
upplýsingar um réttarstöðu aðila,
sem hugsanlega hefði getað leitt til
þess að málið færi ekki fyrir dóm-
stóla. Enn lægi ekki fyrir ákvörðun
um að láta dómstóla skera úr.
„Ef ríkislögmaður er því aðeins
tilbúinn að veita álit, að fyrir liggi
að ekki sé uppi ágreiningur, þá verð-
, ur væntanlega aldrei til hans leitað.
Ef uppi eru álitamál, þá hefur vænt-
anlega enginn þörf fyrir hann. Mér
sýnist þetta þess vegna að lokum
vera orðið að röksemdum sem hitta
fyrir embættið sjálft — til hvers höf-
um við það?“ sagði Jón Baldvin.
Réynt að ná samkomulagi um
reglugerð
Aðspurður hvað viðskiptaráðu-
neytið hygðist aðhafást frekar í
málinu, sagði Jón Baldvin: „Áður en
málin fara fyrir dómstóla mun ég
freista þess að fá um það pólitískt
samkomulag að leiðréttir verði þeir
þættir í reglugerð landbúnaðarráð-
hérra [um takmörkun á innflutningi
landbúnaðarvara], sem að mínu mati
taka út yfir allan þjófabálk, þ.e. taka
til iðnaðarvarnings úr iðnaðarhráefn-
um, sem ég taldi ágreiningslaust
orðið að heyrði undir engum kring-
umstæðum undir landbúnaðarvörur.
Landbúnaðarráðherra hefur tekið sér
vald, sem er umfram það sem hann
getur með nokkru móti réttlætt út
frá búvöruiögum. Þar á ég við tak-
markanir á innflutningi vara á borð
við smjörlíki, sveppi í dósum og fleira.
Ef menn vildu sýna lágmarkssann-
girni í málinu væri þess kostur að
leiðrétta slíkt, áður en hagsmunaaðil-
ar láta reyna á reglugerðina sjálfa
fyrir dómi.“
Landbúnaðarkerfið í
dauðateygjum
Jón Baldvin sagði að dagur kæmi
eftir þennan dag. GATT-samningar
væru á lokastigi. „Ýmis grundvall-
aratriði þessarar sérstæðu búvöru-
löggjafar okkar eru nú þegar brot á
GATT-reglum og munu ekki stand-
ast þær reglur, sem taka við þegar
Úrúgvæ-lotunni lýkur,“ sagði hann.
„Innflutningsbann stenzt ekki
GATT-reglur, og framkvæmd á töku
jöfnunargjalda og álagning fóður-
gjalda stenzt þær ekki heldur. Dagar
þessa kerfís eru taldir, en fjörbrotin
ætla að verða heldur hvimleið og
ósnyrtileg, að svo miklu leyti sem
varðar grundvallarreglur í réttarríki.
Ég rengi rétt landbúnaðarráðherra
til að setja þessa reglugerð á grund-
velli búvörulaga og það er mat lög-
fræðinga utanríkisviðskiptaráðu-
neytisins og viðskiptaráðuneytisins
að hún standist ekki. Það er svo
hagsmunaaðila, sem hafa orðið fyrir
barðinu á þessu, að leita réttar síns
fyrir dómstólum, úr því að ekki fæst
lausn án þess að til þeirra sé leitað."
Morgunblaðið/Þorkell
Hrossin rekin
HROSSIN eru rekin í Skrapa
tungurétt í mynni Laxárdals um
12 km frá Blönduósi.
Hrossasmölun í Aust-
ur-Húnavatnssýslu
Ennnokkur
pláss laus
ALMENNINGI gefst kostur á
að taka þátt í hrossasmölun á
Laxárdal í Austur-Húnavatns-
sýslu um helgina og er enn
hægt að bæta við fólki. Ferða-
málafélagið og bændur í sýsl-
unni hafa boðið almenningi að
taka þátt í smöluninni þijú und-
anfarin haust.
Lagt verður upp um níu leytið
á laugardagsmorgun og riðið' á
móti gangnamönnum og aðstoðað
við reksturinn. Um kvöldið verður
sameiginlegur kvöldverður á Hótel
Blönduósi og dansleikur að því
loknu á sama stað. Réttarstörf
hefjast um tíu leytið og verður
gestum gefínn kostur á að taka
þátt í þeim.
»

i
i
»
i:
i
i
f
i
[
l
l
f