Morgunblaðið - 27.10.1993, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. OKTÓBER 1993
Að verkalokum
Bókmenntir
Sigurjón Björnsson
Islenskar þjóðsögur og sagnir,
safnað hefur og skráð Sigfús
Sigfússon.
Ný útgáfa XI.
Helgi Grímsson bjó til prentun-
ar.
Jón Hnefill Aðalsteinsson um
ævi og starf Sigfúsar Sigfússon-
ar.
Eiríkur Eiríksson: nafnaskrá.
Knútur Hafsteinsson: atriða-
skrá.
Reykjavík. Þjóðsaga hf. 1993.
XV + 731 bls.
Þetta er lokabindi hins mikla
þjóðsagnasafns Sigfúsar Sigfús-
sonar frá Eyvindará. Fyrsta bindið
af ellefu kom út árið 1982 og hef-
ur því að jafnaði komið út eitt bindi
á ári. Er það ekki vonum lengra
um svo mikið ritverk þar sem sér-
staklega vel er vandað til útgáf-
unnar. Tii fróðleiks má nefna að
fyrri útgáfa þessa verks hófst árið
1922 og lauk ekki fyrr en 1958.
Höfðu þá þrír útgefendur komið
við_ sögu.
í þessu lokabindi er texti Sigfús-
ar minnstur hlutinn eða einungis
116 bls. Það er sextándi flokkur
safnsins sem nefnist ljóðþrautir og
er í þremur hópum. Sá fyrsti gát-
ur, flestar í bundnu máli er lang-
stærstur. Annar hópur er Vina-
minni eða mótkveðlingar. Þá kváð-
ust menn á eftir ákveðnum reglum
og fóru þá með vísur annarra.
Þriðji hópurinn nefnist Kappyrkjur.
Þá kváðust menn á, orktu ýmist
vísuhelming á móti öðrum eða
kváðu heilar vísur. Þótti þetta list
góð og sá maður að meiri sem þar
var hlutgengur og hraðkvæður.
Allt heyrir þetta nú til liðinni tíð.
Jón Hnefill Aðalsteinsson pró-
fessor og þjóðfræðingur ritar ljóm-
andi góða og vandaða ritgerð (75
bls.) um ævi og störf Sigfúsar Sig-
fússonar. Þar er brugðið upp skýrri
mynd af uppvexti, æviferli og kjör-
um þessa eftirminnilega manns.
Innsýn fæst í hina óþreytandi söfn-
unarelju hans, baráttu hans.við að
fá hið mikla safn gefið út. Góðar
lýsingar eru á Sigfúsi, andlegu
atgervi hans, lundarfari, líkams-
búnaði og háttum. Mikill fengur
er að þessari ágætu ritgerð.
Þá er eftir mestur hluti bókar,
á sjötta hundrað blaðsíður. Má
segja að það sé meiriháttar fræði-
verk út af fyrir sig og ómetanlegt
fyrir þá sem vinna að þjóðfræðum
eða skyldum greinum.
Fyrsta skráin er skýringar, at-
hugasemdir og leiðréttingar við
fyrri bindin. Það er ekki langt mál
því að vel var til alls vandað.
Skrá er yfir heimildamenn Sig-
fúsar og hafa þeir verið býsna
MENNING/LISTIR
Myndlist
Offset grafík í Gallerí-
inu „Hjá þeim“
Rúna Þorkelsdóttir opnar sýn-
ingu á offset grafík í Galleríinu
„Hjá þeim“ Skólavör'ðustíg 6b, í
dag miðvikudaginn 27. október.
Myndirnar sem Rúna sýnir eru
offset grafík úr myndröðinni Is-
land. Myndröðina tileinkaði hún
Jóni Gunnari Árnasyni, mynd-
höggvara. Rúna er fædd í Hafnar-
firði árið 1954, hún stundaði nám
við Myndiista- og handíðaskóla ís-
lands 1971-76, Konstfacskolen í
Stokkhólmi 1976 og við Gerrit Ri-
etveld Academie Amsterdam 1977.
Rúna hefur búið í Hollandi í 15
ár og starfað þar að list sinni og
rekur nú ásamt fleirum Listagall-
eríið Boeke Woekie í Amsterdam.
Rúna hefur haldið fjölda einka-
sýninga og tekið þátt í samsýning-
um, aðallega erlendis.
Galleríið er opið mán,—fös. kl.
12-18 og laug. kl. 10—14, en lokað
á sunnudögum. Sýningin stendur
til 10. nóv.
Sýningum á verkum
Braga og safni Mark-
úsar að ljúka
Sýningum á grafíkverkum
Braga Ásgeirssonar og safni Mark-
úsar ívarssonar sem nú standa yfir
í Listasafni Islands lýkur sunnu-
daginn 31. október.
Margir hafa nýtt sér kynningu
félaga í Islenskri grafík, samtökum
íslenskra grafíklistamanna, sem
annast sýnikennslu á hinum ýmsu
hliðum grafíklistarinnar í fyrir-
lestrarsal safnsins á sunnudögum.
í veitingastofu safnsins hefur
verið komið fyrir nýjum grafíkverk-
um eftir Braga.
Listasafn íslands, sýningarsalir
og veitingastofa er opið kl. 12—18
alla daga nema mánudaga. Bóka-
safn Listasafnsins er opið frá
þriðjudegi til föstudags kl. 13—16.
Tónlist
Tónleikar Trio
Borealis
Trio Borealis heldur tónleika í
Borgarneskirkju á morgun,
fimmtudaginn 28. október kl.
20.30.
Flutt verður tríó op. 11 eftir
Beethoven, klarínettusónata eftir
Francis Poulenc, Adagio og allegro
fyrir selló og píanó eftir Schumann
og tríó op. 115 eftir Brahms.
Trio Borealis skipa Einar Jó-
hannesson klarínettuleikari, Ric-
hard Talkowsky sellóleikari og
Beth Levin píanóleikari. Þau hafa
nú leikið saman í þrjú ár og haldið
tónleika á íslandi, meginlandi Evr-
ópu og í Bandaríkjum Norður-
Ameríku.
Tónleikar í Víðihlíð
Tónlistarfélag Vestur-Húnvetn-
inga verður í fyrsta sinn með tón-
leika í Félagsheimilinu Víðihlíð,
Víðidal, í kvöld kl. 21. _
Það eru Aðalsteinn Ásberg og
Anna Pálína Árnadóttir ásamt
djasstríóinu Skipað þeim frá Akur-
eyri sem spila í kvöld. Djasstríóið
er skipað Gunnari Gunnarssyni á
píanó, Jóni Rafnssyni á kontra-
bassa og Árna Katli á trommur.
Tríóið og dúóið hafa víða komið
saman. Kaffiveitingar verða í hönd-
um kirkjukórs Víðidalstungukirkju.
Aðgangseyrir er 900 kr., 500 kr.
fyrir börn 14 ára og yngri og aðil-
ar að Tónlistarfélaginu fá ókeypis
aðgang svo og börn þeirra að 15
ára aldri.
Bergstaðastræti
Einbhús um 250 fm, ásamt 20 fm bílskúr. Húsið er tvær
hæðir og kjallari. Mjög góð staðsetning í nágrenni Landspítal-
ans. Gæti losnað fljótlega.
Keilugrandi
Falleg 85 fm 3ja herbergja íbúð á 3. hæð. Svalir í norður og
suður ásamt stæði í bílskýli. Húsið er nýuppgert að utan.
Laus fljótlega. Skipti möguleg.
Lögmannsstofan Síðumúla 1, Reykjavík, sími 688444.
Hrund Hafsteinsdóttir hdl. Kolbrún Sævarsdóttir hdl.
Sigfús Sigfússon
margir, einhvers staðar á sjötta
hundraðinu. Tæpur helmingur
heimildamanna er konur, en hlut-
deild þeirra í safninu er þó áreiðan-
lega mun meiri, því að sumar kon-
ur eru heimildamenn að miklum
fjölda sagna. Myndir eru af nokkr-
um heimildamönnum og söguhetj-
um.
Geysimikil skrá er yfir manna-
nöfn, drauga og vætta gerð af
Eiríki Eiríkssyni. Höfundur segir:
„gerð er grein fyrir þeim sem skrá-
in tekur .til með því að tilgreina
eftir föngum stöðu, heimilisfang
og fæðingar- og dánarár“. Öll nöfn
sem koma fyrir í safninu eru tekin
nema safnandans Sigfúsar Sigfús-
sonar, umsjónarmanna útgáfunnar
og aðstoðarfólks þeirra. Skrá þessi
er hálft þriðja hundrað blaðsíður
og hlýtur að hafa verið óhemju
tímafrekt verk og tafsamt.
Skrá er yfir staðanöfn tæpar
100 bls., yfir ýmis nöfn og að lok-
um atriðaskrá í samantekt Knúts
Hafsteinssonar, rúmar 100 bls,
flokkaskrá safnsins og að lokum
skrá yfir styttingar í I.-XI. bindi.
Þessi upptalning ætti að nægja
til að sýna hversu metnaðarfull
þessi útgáfa er. Er þá ógetið hins
mikla fjjölda skýringargreina neð-
anmáls í bókunum ellefu.
Margir hafa komið við sögu að
undirbúningi á handriti til prentun-
ar. Óskar Halldórsson dósent bjó
fyrstu fjögur bindin til prentunar.
Oskar lést árið 1983 og tóku þá
Grímur Helgason cand. mag. og
Helgi Grímsson cand. mag. við og
önnuðust V.-IX. bindi. Grímur and-
aðist 1989 og hefur Helgi séð um
undirbúning að prentun síðustu
tveggja bindanna.
Eg ætla ekki að fjölyrða um
þjóðsagnasafnið sjálft. Það hafa
aðrir mér færari menn gert og
munu gera. Meginhluti sagnanna
er af Austurlandi. Eitt sinn þótti
það ókostur hversu héraðsbundnar
sagnirnar voru. En ég held að
menn hljóti að sjá nú að það er
einmitt einn af stærri kostum þess.
Þegar einnig er á það litið hversu
ungar sumar sagnanna eru, frá
samtíð safnandans, fæst einstæð
innsýn inn í hugarheim fólks í
heilum landsfjórðungi allt fram á
byijun þessarar aldar. Er mér til
efs að nokkru sinni hafa verið
brugðið upp jafn björtum spegli.
Sigfús var mikill sagnamaður
og kunni vel að segja sögu. Þetta
er augljóst við lestur. Málfarið er
lipurt, tært og fagurt, stundum
fremur sérkennilegt, svo að það
fær sterkan svip. Hollur lestur er
þetta öllum.
Bókaútgáfan Þjóðsaga gefur
þetta ritverk út. Það fyrirtæki hef-
ur þar til síðastliðinn vetur verið
í eigu og undir stjórn Hafsteins
Guðmundssonar. Hafsteinn hefur
nú selt Þjóðsögu í hendur öðrum.
Þá var vinnu að þessu lokabindi
langt komið, en nýir eigendur luku |
verkinu. En Hafsteinn hefur ekki
aðeins stjórnað fyrirtæki sínu held-
ur verið lifið og sálin bak við útgáf- j
una. Hönnun verksins er hans og
hann er sá mikli eldhugi sem öllu
ýtti af stað og fylgdi áfram. }
Þjóðsagnasafn Sigfúsar Sigfús-
sonar er langstærsta íslenska þjóð-
sagnasafnið, tvöfalt stærra en safn
Jóns Árnasonar. Textinn er um 4
þúsund blaðsíður. Sigfús hefur því
verið öðrum mikilvirkari.
En útgefandinn, Hafsteinn, ber
einnig höfuð og herðar yfir aðra
útgefendur þessara fræða hér á
landi og er án efa mestur velgerða-
maður þessarar bókmenntagrein-
ar. Enginn kemst í námunda við
hann. Hann hefur endurútgefið öll
helstu söfn íslensk í glæsilegum
og vönduðum fræðilegum útgáf-
um: Þjóðsögur Jóns Árnasonar,
Ólafs Davíðssonar, Sigfúsar Sig- ||
fússonar, Gráskinnu, Grímu, Rauð-
skinnu og sjálfsagt ýmislegt fleira.
Þetta er á fjórða tug binda. Þá ||
skyldi síst gleyma hinni miklu
Þjóðmenningarsögu, sem út eru
komin ijögur bindi af. )
Nú þegar Hafsteinn, aldraður
maður, hefur lagt upp árar að lokn-
um löngum og farsælum róðri vil
ég fyrir hönd allra þeirra mörgu
sem þjóðlegum menntum unna,
þakka honum af heilum hug hið
mikla og góða starf hans, sem
minnst mun verða um langan aldur
ef íslensk tunga og iðkun þjóðlegra
fræða eiga sér einhveija framtíð.
Harka og samhljómur
________Myndlist
Bragi Ásgeirsson
.1 Listaskála ASI kynnir fram
til 7 nóvember Sigrid Valtingojer
nýleg grafísk verk sem saman-
standa af 13 litætingum af stærri
gerðinni og 18 litlum einþrykkjum
í bkndaðri tækni.
Óþarfi ætti að vera að kynna
listakonuna, sem er einn okkar
þekktasti grafíklistamaður og
sennilega sá sem mesta viðurkenn-
ingu hefur hlotið fyrir verk sín
erlendis, enda hefur Sigrid verið
dugleg við að sýna á alþjóðlegum
grafíkstefnum. Sumir hafa vafalít-
ið sýnt á fleiri stöðum og uppskor-
ið jafn margar eða jafnvel fleiri
viðurkenningar, en verk hennar
hafa dreifst víðar í hirslur lista-
safna (arkiv) um allan heim en
nokkurs annars að mér vitandi.
Sigrid sem er fædd í Teplice í
Tékklandi eins og það_ heitir í dag,
hefur verið búsett á íslandi í yfir
þijá áratugi og menn eru fyrir
löngu farnir að líta á hana sem
alíslenzka listakonu. Og þótt hún
sé upprunalega menntuð sem aug-
lýsingahönnuður í Frankfurt/Main
hlaut hún eldskírn sína í grafík
hérlendis, en hún útskrifaðist úr
grafíkdeild MHI 1979, og var upp-
gangur hennar á níunda áratugn-
um mikill. Samtals hefur hún hald-
ið 10 einkasýningar á tímabilinu
og þaraf tvær erlendis, í Kraká,
Póllandi og Kampen, Þýskalandi.
Það er óhætt að slá því föstu
að Sigrid telst til þeirra sem vinna
hvað hreinast í miðlinum, enda er
tækniþekkingin dijúg á sérsviði
hennar, sem er málmæting. Jafn-
framt hefur hún ekki einangrað
sig við neitt afmarkað sérsvið hvað
myndefni snertir, en er sífellt að
reyna að finna nýjar leiðir við
sköpun samræmdra myndheilda.
Hún er líka ein af þeim listamönn-
um sem hafa komið sér upp full-
komnu grafíkverkstæði og til
gamans má geta að þessi verk-
stæði eru yfirleitt mun fullkomn-
Sigrid Valtingojer
ari en í MHÍ, þótt auðvitað séu
þau minni. En stærðin er aldrei
aðalatriði'heldur möguleikarnir á
fjölþættri vinnslu mynda.
Það má segja, að viðkomandi
séu húsbændur á eigin heimili og
engum háð nema glímunni við
efniviðinn, en um leið missir hver
og einn tengslin sem óhjákvæmi-
lega myndast þar sem margir
vinna saman í einu, eða einn tekur
við af öðrum. Við það framkallast
meiri spenna og betur sjá augu
en auga eins og sagt er.
Þetta hefur lengi staðið íslenzk-
um grafíklistamönnum fyrir þrif-
um því að nóg er einangrun okkar
fyrir, þrátt fyrir allt tal um að við
séum á alþjóðabraut.
Ég minnist á þetta vegna þess
að það kemur fram í verkum ís-
lenzkra grafíklistamanna hve ein-
angraðir þeir eru við útfærslu
mynda sinna og telst Sigrid Valt-
ingojer í þeim hópi, þótt hún kunni
betur en flestir félagar
hennar að tileinka sér
nýjungar.
Þannig eru sýningar
hennar jafnan athyglis-
verðar og er sú sem nú
er í gangi í sölum lista-
skálans engin utantekn-
ing. Segja má að hún
skiptist í tvo flokka ann-
arsvegar af hörðum,
kaldranalegum formum
og hins vegar af mjúku
ferli skyldra lita og
forma. Einkennandi fyrir
hörðu formin eru t.d.
myndirnar Stef I og II,
en fyrir mjúku formin
„Samhljómar" (7) og
„Sædýr“ (12).
Sérstaka athygli mín
vakti einnig myndin
„Skýjastafir“ (I) þar sem
þessir tveir þættir eins
og bítast á og mikið er
neðri og samræmdari
hlutinn áhrifaríkur.
Leikurinn með hörðu
formin var allmikið iðk-
aður hér áður fyrr og
kunni ég satt að segja aldrei að
meta hann og er hér í engri fram-
för. Hins vegar er ég mun frekar
með á nótunum um mýkri formin
og hvað Sigrid áhrærir þykja mér
myndir af þeirri gerð sterkasta
framlag hennar til grafíklistar
bæði það sem hún hefur áður gert
og á þessari sýningu.
Þetta kemur líka fram í ein-
þrykkjunum, sem eru ákaflega
hreint og vel útfærð, en þau inni-
halda einmitt þann safa og vaxt-
armagn sem er svo mikilvægt við
gerð slíkra mynda svo og grafík-
verka yfirleitt.
Sum einþrykkin eru sem slípað-
ar perlur og er einsýnt að Sigrid
Valtingojer á erindi inn á þetta
óformlega svið og gæti hægast
útfært slílkar myndir í markviss-
um litætingum.
Hvað listræn vinnubrögð snertir
er þetta sýning í háum gæðaflokki.
Í
>
í
»
í
>
I
I
>
b