Morgunblaðið - 05.12.1993, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. DESEMBER 1993
37
„Nú dugar ekk-
ert minna en
mikill flótti“
Bókmenntir
Soffía Auður Birgisdóttir
Steinunn Sigurðardóttir:
Ástin fiskanna. Skáldsaga,
Iðunn 1993, 107 bls.
Ástin fiskanna er stutt frásögn
rúmlega þrítugrar konu af lífí sínu
síðustu þrjú ár. Ýmislegt hefur gerst
á þeim tíma hjá henni, hún hefur
ferðast til útlanda nokkrum sinnum,
hafið sambúð með manni, og hún
hefur kynnst ástinni í öllu sínu veldi.
Það er ástarsagan sem er miðpunkt-
ur frásagnarinnar. Þetta er ást í
meinum, saga af elskendum sem var
ekki skapað nema að skilja. Að þessu
leyti minnir og sagan á Tímaþjófinn
en samt eru þetta mjög ólíkar sögur
— bæði hvað varðar stíl og efnistök.
Alda í Tímaþjófnum átti hundrað
daga með Antoni og eyddi siðan
restinni af ævinni í því að rækta
sorgina og ástunda söknuðinn. Sam-
anta í Astin fiskanna á aðeins ör-
skotsstundir með Hans Örlygssyni,
stundir sem dreifast yfir þrjú ár og
á þeim tíma hefur hún sambúð með
öðrum manni og elskhuginn giftist
og eignast barn með annarri konu.
Samanta ætlar ekki að láta söknuð-
inn yfirbuga sig líkt og Alda, reynd-
ar virðist sem hún forðist alla
reynslu sem krefst þess að hún gefi
sig að fullu. Þetta er mesta ráðgáta
frásagnarinnar: Hvers vegna ná þau
Samanta og Hans ekki saman? Ekki
fer á milli mála að Samöntu er annt
um Hans, henni stendur hreint ekki
á sama um hann.
Framan af sögu lætur Samanta
reyndar að því liggja að fátt snerti
hana djúpt. Hún lifir sínu lífi „hægt
og rólega og beint af augum“, hún
staðhæfir að hún sé „ekki að leita
að neinu sérstöku", líf hennar sé
„kannski ekki beint skemmtilegt,
enda (sé) ekkert eftirsóknarvert að
eiga skemmtilegt líf“ (26). Hún er
í góðri stöðu hjá útgáfufyrirtæki,
gæti ekki annað en orðið útgáfu-
stjóri einn dag, en „því mundi hún
ekki nenna“ (46). Ekki nennir hún
heldur að „stumra yfir“ fjölskyldu.
Síst af öllu þykist Samanta vera að
leita að manni: „mér hefur alltaf
þótt best að mega sofa ein í rúmi.
Það leit satt að segja út fyrir að
einlífi ætti við mig og ég saknaði
þess ekki að vera í samúð“ (26). Og
í sambandinu vð Hans virðist Sam-
anta samkvæm sjálfri sér í þessu,
því hún leggur sig eftir því að forð-
ast manninn; hún felur sig, þykist
ekki vera heima, tekur síma úr sam-
bandi og svarar ekki dyrasímum.
En þetta eru látalæti hjá konunni
sem er kolfallin fyrir manninum
strax frá fyrsta degi.
Samanta og Hans hittast af tilvilj-
un í útlöndum. Hann er á tölvunám-
skeiði og hún „dundar við að þýða
ljóð“. Hún býr í „útibúi“ frá kastala
og þegar á líður söguna fær maður
á tilfinninguna að hún búi í „útibúi"
frá lífínu sjálfu. Að vissu leyti er
hún lífsnautnakona, hún ferðast,
liggur í sólbaði, borðar góðan mat,
drekkur góð vín, kaupir sér dýra
skartgripi. En hinar sönnu nautnir
Steinunn Sigurðardóttir
lífsins neitar hún sér um; þær nautn-
ir sem spretta af djúpu sambandi
við aðra og eru vísust leið til lífsham-
ingju. Samanta afneitar hamingj-
unni. Hún segir það „leikaraskap"
hjá fólki að þykjast eiga skemmti-
legt líf og vera hamingjusamt:
„Kannski var leikaraskapurinn The
Real Thing, kannski var ekki hægt
að komast nær kjarna málsins, og
þegar best léti yrði leikaraskapurinn
að því sem hann leit út fyrir að vera“
(31). En andstætt þessu lífviðhorfi
sögukonu er teflt fram lífí annarra
persóna sögunnar og þar fara fremst
í flokki foreldrar Samöntu. Lýsingin
á hjónabandi þeirra er falleg lýsing
á tveimur einstaklingum sem eru
hamingjusamir, lífsglaðir og kunna
að njóta lífsins og samvista við hvort
annað. Þau halda dýrðlegar veislur
fyrir sig tvö í sumarbústað sínum,
en dóttirin lýsir því yfir að ekki
myndi hún nenna að standa í elda-
mennsku í sumarbústað — frekar
myndi hún naga epli. Foreldrarnir
ferðast til útlanda, fara þar á tón-
leika, skoða söfn og eru himinlif-
andi. Dóttirin nennir ekki að skoða
sig um í útlöndum, en sér þó eftir
því þegar heim er komið. Reyndar
langar Samöntu heim þegar hún er
í útlöndum og til útlanda þegar hún
er heima. í augum hennar virðist
lífið vera annars staðar og hún horf-
ir jafnvel með tortryggni á ást og
samheldni foreldra sinna. Annað par
bókarinanr er andstæða við þessa
„fullkomnu" mynd af foreldrunum:
Erlingur sambýlismaður Samöntu
og fyrrverandi kona hans, Halla.
Hjónabandi þeirra lauk vegna
drykkjuskapar og framhjáhalds —
en engu að síður lifir ennþá í glæðun-
um: „sambýlismórar elska draugfull-
ar skottur úti í bæ“ (100). Samanta
er alls staðar utanveltu, hún dæmir
sjálfa sig úr leik á einhvern illútskýr-
anlegan hátt. Tvennt langar hana
mikið til að gera, að fara í Skafta-
fell og vera með Hans Örlygssyni —
hvorugu kemur hún í verk. Það er
kannski út af þessari afstöðu hennar
sem henni fínnst sem „ekkert gerist
um leið og það gerist. Allt gerist
eftir á... (56).
Þessi saga er vitanlega átakanleg.
Þetta er saga af manneskju sem
lætur lífið renna sér úr greipum, sem
kann ekki að nýta sér þau tækifæri
sem lífið hefur að bjóða henni þó
hún hafi þann grunn sem flestum
þykir eftirsóknarverðastur: hún er
falleg, efnuð og í góðri stöðu. En
þó sagan sé í eðli sínu átakanleg,
er yfir stíl Steinunnar léttur hálfkær-
ingur; þetta er stíll sem dregur úr,
gefur í skyn og gantast með alvarleg
mál. Þetta er hrífandi stíll, margræð-
ur og magnaður. Einnig eru í þess-
ari bók kaflar sem elnkennast af
ljóðrænu. Ég bendi sérstaklega á
náttúrulýsingar sem eru með þeim
skemmtilegri sem ég hef lesið lengi.
Lýsingin á sumarbústaðavist for-
eldranna er ein þeirra, þar jaðrar
stíllinn reyndar við að vera paródísk-
ur, slík er sveitasælan, þó fer hanh
ekki yfir markið. Lýsingin á heimþrá
Samöntu þegar hún er í útlöndum
er fögur og frumleg lýsing á náttúru
íslands. Kannski er þetta fyrst og
fremst bók um náttúruna í fólkinu
og íslenska náttúru. Og þá er vert
að geta þess að bókin er fagurgræn
á litinn, falleg og fer vel í hendi og
huga.
Listasafn Sigur-
jóns Ólafssonar
Arbók safns-
ins komin út
ÚT ER komin Árbók Listasafns
Sigurjóns Ólafssonar fyrir árin
1991 og 1992. Eins og fyrri
árbækur safnsins er þetta
tvíæringur og sá fjórði í röðinni.
Meðal efnis er: Myndir í fjalli,
grein eftir Auði Ólafsdóttur list-
fræðing um lágmyndir Siguijóns
Ólafssonar á framhlið stöðvarhúss
Búrfellsvirkjunar sem hann vann
á árunum 1966-69. Er þetta í
fyrsta sinn sem gerð er listfræðileg
rannsókn á verkinu. Saltfískstöfl-
un — veggmynd án veggjar heitir
grein eftir Sólveigu Georgsdóttur
safnvörð um tilurð þessa verks,
sem Siguijón vann 1934-35 með-
an hann enn var nemandi við Kon-
unglega listaháskólann í Kaup-
mannahöfn. Inga Lára Baldvins-
dóttir safnvörður segir frá Agnesi
Lunn, sérstæðri myndlistarkonu
sem dvaldi á Eyrarbakka flest
bernskusumur Siguijóns og nefnist
grein hennar Við myndlistarstörf
á Eyrarbakka. í ritgerðinni Byggð-
arlag sem varð borgarhverfi rekur
Þorgrímur Gestsson þúsund ára
sögu Laugarness. Birt er ljóð eftir
Susanne Jorn, Spor í sandi, við
samnefnt verk Siguijóns í íslenskri
þýðingu Steinunnar Sigurðardótt-
ur. Öllum greinum fylgir útdráttur
á ensku.
Árbókin er í sama broti og fyrri
rit safnsins, 120 blaðsíður og prýdd
fjölda ljósmynda. Ritstjóri er Birg-
itta Spur. Bókin er unnin í prent-
smiðjunni Odda hf. og kostar 1.714
krónur.