Morgunblaðið - 12.01.1994, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. JANUAR 1994
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. JANÚAR 1994
27

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. I lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Heljudáð í Vöðlavík
Frækilegt björgunarafrek,
sem lengi verður í minn-
um haft, var unnið í Vöðlavík
eystra í fyrradag. Áhafnir
tveggja þyrlna björgunar-
sveita varnarliðsins björguðu
sex skipverjum af brúarþaki
björgunarskipsins Goðans,
sem var strandað og hálf-
sokkið undan ströndinni.
. Þegar þyrlurnar bar að
stóð stýrishúsið eitt upp úr
sjónum. Veðurfarslegar að-
stæður voru ógnvekjandi.
Himinháar öldur gengu yfir
skipið, sem lá í briminu um
150 metra frá ströndinni, og
skipveija, sem héldu til á
brúarþaki þess. Þar bundu
þeir sig við reykháf, handrið
og annað, sem festu hafði.
Sýnt þykir, að þyrlurnar
máttu ekki vera seinna á
ferð, ef ekki átti verr að fara.
Sex skipveijum var bjargað
á elleftu stundu. Einn úr sjö
manna áhöfn skipsins
drukknaði eftir að brotsjórinn
hreif hann með sér.
Rétt fyrir klukkan ellefu í
fyrradag barst varnarliðinu
beiðni frá stjórnstöð Land-
helgisgæzlunnar um aðstoð
vegna strandsins í Vöðlavík.
Tvær Sikorsky-þyrlur varn-
arliðsins héldu af stað hálf-
tíma síðar ásamt Herkúles-
eldneytisvél. Um svipað leyti
hélt þyrla Landhelgisgæzl-
unnar, TF-SIF, af stað, en
hún varð að snúa við vegna
veðurskilyrða og ísingar.
Eldsneytisvélin sneri einnig
við vegna tæknilegra erfið-
leika. Af þeim sökum þurftu
Sikorsky-þyrlurnar að milli-
lenda á Höfn í Hornafirði til
eldsneytistöku. Tóku þær
eldsneyti með allar vélar og
hreyfla í gangi til að spara
tíma, sem skipt getur öllu
máli í tilfellum sem þessu.
Þyrlurnar tvær voru yfir
strandstað um þijúleytið.
Veðrahamur var mikill. Onn-
ur þeirra lét tvo menn síga
niður á brúarþakið til aðstoð-
ar skipverjum, sem bjargað
var upp í þyrlurnar og fluttir
til lands. Búið var að bjarga
skipveijum, sex talsins,
klukkan 15.40. Þyrla fór síð-
an með tvo þrekaða skipveija
til Neskaupstaðar.
Ekki fer á milli mála að
björgunarsveit varnarliðsins
vann frækilegt afrek við erf-
iðustu aðstæður í Vöðlavík
eystra í fyrradag. Tíu manna
flugsveit, sem þarna var að
verki, vann hetjudáð, sem
skráð verður gullnu letri í
björgunarsögu þjóðarinnar.
Björgunarsveit vamarliðsins
hefur oft verið kölluð til
gegnum tíðina, þegar slys
hefur borið að höndum, bæði
á sjó og landi, og bjargað
mörgu mannslífinu. Björgun-
arafrekið í Vöðlavík er meðal
hinna mestu á farsælum
björgunarferli hennar. Björg-
unarbúnaður hennar hefur
og reynzt vel við hinar erfið-
ustu aðstæður. Löng og
stundum bitur reynslan hefur
fært okkur heim sanninn um
mikilvægi og nauðsyn öflugs
björgunarstarfs hér á landi,
þrautþjálfaðs björgunarliðs
og öflugs björgunarbúnaðar.
Við stöndum í mikilli þakk-.
arskuld við björgunarsveit
varnarliðsins fyrir áratuga
farsælt starf, sem mörgu
mannslífinu hefur bjargað.
Nú síðast fyrir björgunaraf-
rekið í Vöðlavík. Sú hetjudáð
þarf að vekja okkur íslend-
inga til meiri árvekni og fyr-
irhyggju um hvers konar
björgunarstarf í landi okkar,
ekki sízt þyrlubjörgunar-
starfið. __
Við íslendingar höfum á
löngum tíma byggt upp
öflugt slysavarnastarf, ekki
sízt til þess að bjarga mönn-
um úr sjávarháska. Fengin
reynsla sýnir svo ekki verður
um villzt, að björgunarsveitir,
sem ráða yfir fullkomnum
þyrlum, geta bjargað manns-
lífum, sem ella yrði ekki
bjargað. Það hefur komið í
ljós bæði nú og fyrr. Þegar
við horfum til baka fer ekki
á milli mála, að hvað eftir
annað hafa orðið hörmuleg
slys á sjó, þar sem nútíma-
tækni hefði komið í veg fyrir
mannskaða.
Þess vegna er alveg ljóst,
að við eigum að stefna að
því að byggja upp sterka
björgunarsveit með full-
komnum þyrlum, hvort sem
við gerum það á eigin vegum
eða í samvinnu við Banda-
ríkjamenn. Það kostar mikla
fjármuni en sannleíkurinn er
sá, að við setjum mikla fjár-
muni í aðrar þarfir, sem ekki
eru jafn nauðsynlegar og
þær, sem hér er um að ræða.
Þyrlurnar hafa sannað gildi
sitt. Við hljótum að haga
ákvörðunum okkar og ráð-
stöfun fjármuna í samræmi
við það.
Utanríkisstefna
á lýðveldisafmæli
eftir Björn Bjarnason
BJÖRN Bjarnason, formaður utanríkismálanefndar Alþingis,
hefur ritað greinaflokk undir samheitinu „Utanríkismál á
lýðveldisafmæli“. Greinarnar munu birtast næstu daga og
fer sú fyrsta hér á eftir:
Hinn 1. desember var þess minnst,
að 75 ár voru liðin frá gerð samband-
slagasáttmálans við Dani frá 1918.
Með honum fengu íslendingar rétt til
að láta rödd sína heyrast á alþjóða-
vettvangi, en framkvæmd utanríkis-
stefnunnar var í höndum ríkisstjórn-
arinnar í Kaupmannahöfn. Eftir að
Danmörk var hernumin vorið 1940
tóku íslendingar utanríkismálin alfar-
ið í sínar hendur. Strax árið eftir eða
um sumarið 1941 gerðist íslenska rík-
isstjórnin aðili að þríhliða samningi
við Bandaríkjamenn og Breta um að
bandarískir hermenn skyldu taka að
sér að veija landið í stað breska
hernámsliðsins. Herverndarsamning-
urinn var sögulegur í mörgu tilliti.
Hann var fyrsta formlega skref
Bandaríkjamanna í stríðsátökin á
Norður-Atlantshafi, hann styrkti
stöðu íslands í alþjóðlegu samstarfí
og síðast en ekki síst tóku íslending-
ar afstöðu með cflugustu ríkjunum
við Norður-Atlantshaf gegn evrópsku
meginlandsveldi, sem var að sækjast
eftir yfirráðum á hafínu.
Sambandslagasáttmálinn gerði ráð
fyrir ævarandi hlutleysi íslands. Eftir
að lýðveldi var stofnað 17. júní 1944
og við lyktir síðari heimsstyijaldar-
innar lifðu íslendingar enn í þeirri
von, að óvopnað hlutleysi gæti áfram
dugað þeim, sem hornsteinn utanríks-
stefnunnar. Þetta reyndist tálvon og
þegar ísland gerðist eitt af stofnríkj-
um Atlantshafsbandalagsins (NATO)
í apríl 1949 var hlutleysisdraumurinn
endanlega úr sögunni og þjóðin skip-
aði sér með friðsömum vina- og ná-
grannaríkjum. Þessi ákvörðun hefur
reynst þjóðinni heilladijúg. Það varð
síðan enn til þess að auka gildi aðild-
arinnar að NATO, að í grundvelli
hennar var gerður tvíhliða varnar-
samningur við Bandaríkin árið 1951.
Mikilvæg stefnumótun
Um sama leyti og íslendingar voru
að segja skilið við hlutleysisstefnuna
á lokaárum fímmta áratugarins sam-
þykkti Alþingi landgrunnslögin. Með
þeim var lagður hornsteinn að fram-
tíðarstefnu þjóðarinnar varðandi fis-
kvernd og hagnýtingu fiskimiðanna
við landið. Útfærslur landhelginnar í
4 mílur 1952, 12 mílur 1958, 50 míl-
ur 1972 og200 mílur 1975 voru fram-
kvæmdar á grundvelli þessara laga.
Vegna löndunarbanns Breta á ís-
lenskan fisk í fyrstu landhelgisdeil-
unni tókust á árinu 1953 viðskipta-
samningar við Sovétstjórnina. Lögðu
þeir grundvöllinn að samskiptum Is-
lands og Sovétríkjanna um áratuga-
Björn Bjarnason
„Staða íslands á alþjóða-
vettvangi hefur breyst
verulega vegna umbylt-
ingarinnar, sem þar hef-
ur orðið. Hugmynda-
fræðin í alþjóðlegu sam-
starfi er einnig að breyt-
ast.“
skeið. Of lengi var þó haldið í úrelta
viðskiptahætti með vísan til þessara
samninga.
Á sjöunda áratugnum var opnað
fyrir erlent áhættufé í íslensku at-
vinnulífí með samningnum við sviss-
neska fyrirtækið Alusuisse um að það
reisti álver í Straumsvík. Smíði álvers-
ins var forsenda þess að gengið yrði
til stórvirkjana á íslenskum fallvötn-
um.
1970 gerðust íslendingar aðilar að
Fríverslunarsamtökum Evrópu
(EFTA). Þá hafði efnahagsstarfsemin
í landinu þróast þannig, að tímabært
þótti að taka upp nánara samstarf
við aðrar þjóðir í verslun og viðskipt-
um. Með EFTA-ríkjunum höfum við
nú gerst aðilar að evrópska efnahags-
svæðinu (EES).
Þeir höfuðþættir íslenskra utanrík-
ismála, sem hér hafa verið nefndir,
ollu meiri sviptingum innanlands og
út á við en aðrar mikilvægar ákvarð-
anir um utanríkismál á undanförnum
áratugum eins og þátttakan í sam-
starfí Norðurlandanna, aðildin að
Sameinuðu þjóðunum 1946, Evrópur-
áðinu 1951 og Ráðstefnunni um ör-
yggi og samvinnu í Evrópu (RÖSE)
1975.
Ný viðfangsefni
Fram á árið 1991 má segja, að
mótun og framkvæmd ísienskrar
utanríkisstefnu hafí verið í föstum
farvegi. Hún tók eðlilega mið af
aðstæðum í heiminum en þar snerust
mál einkum um austur-vestur öxulinn
og spennuna á milli lýðræðisríkjanna
og þeirra ríkja, sem . lutu
einræðisstjórnum kommúnista. Við
hrun Sovétríkjanna og hins kommún-
íska valdakerfís í Evrópu urðu þátta-
skil. Staða íslands á alþjóðavettvangi
hefur breyst verulega vegna umbylt-
ingarinnar, sem þar hefur orðið.
Hugmyndafræðin í alþjóðlegu sam-
starfí er einnig að breytast.
Stór og smá ríki sjá sér meiri hag
af því en áður að taka höndum sam-
an á sem flestum sviðum. Þótt sér-
hver þjóð og hvert einstakt byggðar-
lag þurfi áfram að gæta sinna hags-
muna, fjölgar þeim hættum, sem tal-
ið er, að geti ógnað öllu lífi á jörð-
unni. Alþjóðasamstarf tekur mið af
þessu og þróast inn á ný svið.
Kröfurnar sem gerðar eru til al-
þjóðlegrar samhjálpar eru einnig
meiri en áður. Ákvarðanir hafa verið
teknar um að auka hlut Islands í frið-
argæslu á vegum Sameinuðu þjóð-
anna. Knúið er á um að ísiendingar
taki við fleiri flóttamönnum en nokkru
sinni fyrr.
Skuldbindingar, sem íslenska ríkið
hefur undirgengist með aðild að al-
þjóðlegum mannréttindasáttmálum,
hafa öðlast nýtt vægi með málskoti
til Mannréttindadómstóls Evrópu.
Nauðsynlegt er að huga gaumgæfí-
lega að réttindum íslenskra ríkisborg-
ara í ljósi þessara þjóðréttarlegu
skyldna.
Tryggja þarf íslenskum skipum
rétt til úthafsveiða um leið og gætt
er hagsmuna íslands sem strandríkis.
Móta verður skynsamlega hvalveiði-
stefnu án þess að stofna hagsmunum
á fískmörkuðum í hættu. Auðvelda
þarf íslenskum fyrirtækjum að heíja
starfsemi erlendis. Verði ekki staðið
vel að menntun, rannsóknum og vís-
indastarfsemi stenst íslenska þjóðfé-
lagið ekki þær kröfur, sem gerðar eru
á hinum alþjóðlega starfsvettvangi
mennta-, fræði- og vísindamanna.
Hvað sem líður þessum nýju við-
fangsefnum hefur ekki 'orðið nein
gjörbreyting á því, að hveiju íslend-
ingar þurfa helst að hyggja við gæslu
hagsmuna sinna á alþjóðavettvangi.
Að þessu verður nánar hugað í nokkr-
um greinum hér í blaðinu á næstunni.
Stórtjón á fjölmörgum húsum á Siglufirði eftir aftakaveður í gær og fyrradag
Mbl/Rúnar Þór
HÚS í grennd við Siglufjarðarkirkju sem eigendur þess, íslendingar búsettir í Bandaríkjunum, nýta sem
sumarbústað, stórskemmdist og er jafnvel talið ónýtt eftir skemmdir af völdum veðursins. Björgunarmenn
unnu að því í gær að Ioka húsinu og tryggja að það þyldi veður.
Tjón á 31 húsi nem-
ur tugum mílljóna
TJÓN í norðaustan óveðrinu á Siglufirði í gær og fyrradag
nemur tugum milljóna króna, að sögn Björns Valdimarsson-
ar, bæjarstjóra Siglfirðinga. Alls sinntu 55 björgunarmenn
í bænum útköllum vegna skemmda á 31 húsi, að sögn Sigurð-
ar Stefánssonar formanns björgunarsveitarinnar Stráka. Þar
af var um að ræða stórfelldar skemmdir á þökum fimm
húsa og er óttast að tvö þeirra séu ónýt en stóran hluta tjóns-
ins má rekja til rakaskemmda af völdum vatnsveðurs í þeim
húsum þar sem vindur svipti af þökum eða braut rúður.
Nokkur hluti tjónþolanna hafði ekki tryggingar. I öðrum
tilvkum sem talin voru fauk þakjárn eða rúður brotnuðu en
að auki voru björgunarmenn sífellt í því að hirða upp laus-
lega hluti og brak og aftra því að það ylli skemmdum.
um skemmdir og tjón. Milli þess
sem björgunarmenn bundu niður
það sem ella hefði fokið og byrgðu
brotna glugga var tíma þeirra varið
til þess að reyna að koma í veg
fyrir frekara tjón vegna bleytu.
Samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins hefur verið rætt um það
á Siglufirði að kanna þurfi hvort
unnt verði að bæta einhvern hluta
tjónsins með viðlagatryggingu eða
öðrum hætti en Björn Valdimarsson
sagði að honum virtist sem lög
stæðu ekki til þess að .það væri
mögulegt.
Eigandinn fékk
tilboð í trygg-
ingu á föstudag
Otryggt hús Magnúsar Þórs Jónssonar
stórskemmdist 1 veðrinu í fyrradag
„ÉG TALAÐI við tryggingafulltrúann fyrir helgina og fékk hjá honum
tilboð og ætlaði að ganga frá tryggingunni nú í vikunni. Þegar ég sá í
morgun hvað það var orðið hvasst reyndi ég að hringja en það var
ekki opnað fyrr en eftir hádegi svo ég ákvað að vera ekkert að hringja
suður heldur bíða bara og sjá til. Maður átti ekki von á þessu,“ sagði
Magnús Þór Jónsson á Siglufirði. í hádeginu í fyrradag stórskemmdist
hús hans og fjölskyldu hans við Þormóðsgötu þegar hluti þaks fauk af
því í norðaustan fárviðri og hefur það legið undir frekari skemmdum
af völdum bleytu sem átt hefur greiða leið inn í hluta hússins í stórrign-
ingum sem fylgt hafa veðrinu.
Þegar þakið tók af var Magnús
heima ásamt konu sinni og ungu
barni en fjölskyldan er tiltölulega
nýflutt inn í húsið eftir að hafa keypt
það og ráðist í talsverðar endurbætur
á því innanstokks. „Norðan- og norð-
vestanvert þakið fauk af eins og það
lagði sig,“ sagði Magnús. Hann sagði
að fjölskyldan hefði verið niðri þegar
hann heyrði að eitthvað var að fara
af stað á háaloftinu en plata er milli
hæðar og rissins. Magnús sagði að
hleri upp á háaloft hefði slegist til í
sífellu. „Upp um hlerann sá ég í ber-
an himin og sá einangrunarflygsur
fjúka um, svo að við klæddum barnið
bara í yfirhafnir í skyndingu og flýtt-
um okkur í næsta hús.“
Þakið hafði fokið a.m.k. 50 metra
í loftlínu upp í hlíðina. Magnús sagði
að hús hans hefði skemmst í fyrsta
áhlaupinu og því hefði hann strax
fengið allan þorra björgunarsveitar-
manna á staðinn með efni og segl til
þess að tjalda yfir og koma í veg
fyrir að vatn kæmist inn. Það hefði
þó ekki tekist og mikil bleyta hefði
komist inn í eitt herbergi hússins og
borist þaðan um húsið.
Tjón Magnúsar og fjölskyldu hans
er verulegt. Hann kvaðst telja að einn
til tvo daga tæki aðeins að loka þak-
inu og einangra að nýju en auk þess
þyrfti að rífa upp teppi og pússa upp
veggi vegna bleytu. Þrátt fyrir að
Magnús hafí ekki verið búinn að
ganga frá tryggingamálum nefndi
hann að það væri lán í óláni að þetta
áhlaup hefði skollið á í miðju sjó-
mannaverkfalli. „Það gerir það að
verkum að það eru margir í landi og
því getur maður búist við því að fá
góða hjálp,“ sagði Magnús Þór Jóns-
son.
Magnús Þór Jónsson og eiginkona hans, Arndís, í húsi sínu við Þor-
móðsgötu í gær. Eftir að viðgerðum á þakinu lýkur bíður þeirra mik-
il vinna við að pússa upp veggi, endurnýja gólfefni og fleira vegna
vatns og raka sem valdið hefur Ijóni innanhúss.
Almannavarnanefnd Siglufjarð-
arbæjar kom saman til fundar síð-
degis í gær og þar var farið yfir
það tjón sem af veðrinu hafði hlot-
ist og safnað saman upplýsingum
Misstí aleigrma öðru sinni
Tveir menn veðurtepptir
í sextán tíma á Slórfelli
Vaðbrekku, Jökuldal.
TVEIR menn voru veðurtepptir í sextán
klukkustundir á Slórfelli skammt frá Möðrud-
al í gær og fyrradag. Voru þeir innilokaðir í
húsi, sem þar er, hurðin opnast út og ekki
viðlit að opna hana vegna veðurhamsins.
Það var klukkan tíu á mánudagsmorgun sem
Vilhjálmur Vernharðsson og Stefán Ólason lögðu
af stað frá Möðrudal til að freista þess að gera
við símaendurvarpa Pósts og síma á Slórfelli, en
símasambandslaust hafði verið í Möðrudal í tæpan
sólarhring. Ekki hafði verið hægt að komast til
viðgerðar vegna veðurs. Það var svo seint á mánu-
dag sem veðrinu slotaði svo hægt var að leggja
á Slórfellið.
Vilhjálmur og Stefán fóru á tveimur snjósleðum
og gekk ferðin vel upp undir topp Slórfells en þá
rak saman með snælduvitlausu veðri svo ekki var
stætt og var auk þess mjög ísað á fjallinu og flug-
hált. Sleðamir fuku til og frá undir þeim félögum
og ekki var viðlit að snúa við því alófært var á
móti veðrinu. Komu þeir því sleðunum í var við
stóra vörðu sem skammt er frá húsinu, sem endur-
varpinn er í, og skriðu þaðan með nokkrum erfið-
leikum vegna veðurofsans. Fljótlega gekk að koma
endurvarpanum í lag en þá var ekki hægt að
komast út vegna veðurs.
Að sögn Stefáns var veðurhæðin svo mikil að
vart var hægt að opna hurðina þar sem hún opn-
ast út. Þarna í húsinu létu þeir fyrirberast í sext-
án tíma þar til klukkan eitt í gær, en þá hafði
lægt svo mikið, að hægt var að komast út. Þeir
gátu látið vita af sér heim í Möðrudal gegnum
handtalstöð sem þeir voru með.
Stefán sagði vistina hafa verið góða og að þeir
hefðu getað rennt sér á kaffi upp úr eimuðu vatni
en þarna er aðstaða til þess að hella upp á kaffi
en ekki neyðarkostur að öðru leyti. Kvað Stefán
þá hafa haft einna mestar áhyggjur af snjósleðun-
um því veðurhæðin hafi verið svo mikil að þeir
bjuggust alveg eins við að þeir hefðu fokið ofan
af fjallinu. Létti þeim félögum því mikið er veðr-
inu slotaði og þeir fundu sleðana á sínum stað
undir vörðunni. Þá var haldið heim í Möðrudal
þó enn væri varla stætt.
- Sig. Að.
Þakið á húsi Ingibjargar Steinars-
dóttur og Þorgríms Guðnasonar
fauk um 400 metra í hvassviðrinu
„ÉG VAR í stofunni á efri hæðinni en maðurinn var niðri þegar það
kom skyndilega snörp hviða og þakið fór af fauk burt með einangruninni.
Ég hrópaði á manninn minn og það er óhætt að segja að þetta liafi
fengið svo á mig að ég hafi orðið næstum því frávita," sagði Ingibjörg
Steinarsdóttir en hús hennar og eiginmanns hennar, Þorgríms Guðnason-
ar, stórskemmdist og er jafnvel talið ónýtt eftir að þak fauk af því og
sveif yfir hús 4-500 metra leið áður en það skall til jarðar. Hluti braks-
ins lenti við gaflinn á stórskemmdu húsi Magnúsar Þórs Jónssonar og
fjölskyldu sem þak hafði fokið af fyrr um daginn. „Björgunarmennirnir
komu skömmu síðar og vildu að við færum burt en ég var ekki á því
í fyrstu og sagði: Þetta eru mínar eigur. Ég hef nefnilega áður lent í því
að missa allt mitt,“ sagði Ingibjörg og sagðist hafa misst aleigu sína í
bruna á Isafirði fyrir 12-13 árum.
Björgunarsveitarmenn björguðu
innbúi hjónanna úr húsinu í gær en
að mati þeirra er húsið, sem stendur
við Eyrargötu 18 og er á tveimur
hæðum, algjörlega ónýtt eftir.
Þorgrímur og Ingibjörg keyptu
húsið í maí í vor og hafa síðan unnið
mikið við það að standsetja það að
sögn Ingibjargar. Þau dveljast nú á
heimili kunningjafólks en í gær var
óráðið hvort ráðist yrði í viðgerðir á
húsinu eða endurbyggingu eða hvern-
ig yrði brugðist við tjóninu. Ingibjörg
sagði þó ljóst að þeirra tryggingar
hefðu verið í lagi ólíkt því sem var
þegar aleiga hennar brann á Isafirði
fyrir um 13 árum.
Ingibjörg Steinarsdóttir.
Morgunbladið/Rúnar Þór