Morgunblaðið - 16.01.1994, Blaðsíða 22

Lisbeth Bang átti stóran þátt í að
skipuleggja neyðarmóttöku vegna
nauðgunar á Læknavaktinni í Osló
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
HÚN var í ræðustól þegar ég kom inn. Framganga hennar þar
var traust og rómur hennar skýr. Frá henni stafaði jafnframt
þöglum myndugleika þess, sem þekkir og skilur en dæmir ekki.
Um þetta sannfærðist ég enn betur þegar við vorum sestar afsíð-
is til að ræða um þau málefni sem erindi hennar hafði fjallað
um. Danski læknirinn Lisbeth Bang var aðalfyrirlesari á nám-
stefnu þeirri sem haldin var 3. desember sl. á Hótel Sögu í
Reykjavík um neyðarmóttöku vegna nauðgunar, fyrstu hjálp og
meðferð; hlutverk og ábyrgð þeirra sem sinna slíkri neyðarþjón-
ustu. Lisbeth Bang átti stóran þátt í að skipuleggja neyðar-
móttöku vegna nauðgunar á Læknavaktinni í Ósló sem opnuð var
árið 1986 og var sú eina af því tagi á Norðurlöndum þar til íslend-
ingar opnuðu slíka neyðarmóttöku á slysadeild Borgarspítalans
8. mars sl. Starfsemi neyðarmóttöku hér á landi er einmitt skipu-
lögð með hliðsjón af þeirri reynslu sem fengist hefur í Ósló.
Námstefnan á Hótel Sögu er liður I endurmenntun starfsfólks
Hún var opin öllum sem vildu
neyðarmóttökunnar hér á landi.
fræðast um þessi mál.
Verði fólk fyrir kynferðislegu
ofbeldi getur það snúið sér
beint til Læknavaktarinnar
í Ósló, sem er ein sú
stærsta sinnar tegundar.
„Þangað komu á síðasta
ári um 500 þúsund manns af marg-
víslegu tilefni. Til hennar getur fólk
leitað á nóttu sem degi og þarf
ekki tilvísun frá einum eða neinum.
Komumenn hitta þar fyrst fyrir
hjúkrunarfræðing, því við teljum
mikilvægt að ekki sé byijað á neins
konar skýrslutöku," segir Lisbeth
þegar spurst er fyrir um skipulag
neyðarmóttökunnar í Ósló, þar sem
hún er yfirlæknir nú.
„Þeir sem aðstoðar leita þurfa
ekki að geta um nafn eða annan
persónulegan fróðleik. Hjúkrunar-
fræðingur grennslast í upphafi að-
eins fyrir um hvort málið snúist um
nauðgun eða annars konar kynferð-
islegt ofbeldi. Sé svo þarf viðkom-
andi ekki að bíða eftir að röðin
komi að honum heldur er sinnt strax
á stað þar sem ekki er ónæðis að
vænta og umhverfið er vinalega
heimilislegt. Með blómum og nota-
legum húsbúnaði reynum við að
skapa aðstæður sem hafa róandi
áhrif. Þar spyr hjúkrunarfræðing-
urinn varlega út í líðan þess að-
komna, hvað sé honum mikilvægt,
hver har.n sé og hvaða þjónusta
standi tii boða á neyðarmóttökunni.
Komumanneskja getur þá valið þá
kosti sem henni henta og í þeirri
röð sem hún telur heppilegasta. Til
boða stendur læknisrannsókn og
læknismeðferð, athugun á lífsýn-
um, t.d. sæði, blóði, hári og þess
háttar, sem notuð eru við réttar-
læknisfræðilega rannsókn, fagleg
neyðarráðgjöf, hvort heldur sem er
fyrir þann sem fyrir ofbeldinu hefur
orðið eða aðstandendur hans og
þeir kallaðir á vettvang ef óskað
er, t.d. foreldrar ef um ungling er
að ræða. Til okkar kemur fólk allt
frá fjórtán ára aldri. Einnig eru
veittar upplýsingar um gang hugs-
anlegrar kæru á hendur ofbeldis-
manninum og dómsmáls þess sem
í kjölfar slíkrar kæru kynni að
fylgja.
Konur eru í miklum meirihluta
þeirra sem til okkar leita. Sumir
sem aðstoðar leita vilja halda nafni
sínu leyndu, aðrir segja til nafns
en vilja halda ofbeldisverkinu
leyndu fyrir fjölskyldu sinni. Slíkar
óskir eru ævinlega virtar. Það fer
auðvitað eftir fjölskyldu viðkomandi
hvort hún er þess megnug að veita
aðstoð í slíkum erfiðleikum. Sé
brugðist við með skömmum og
ásökunum er verr farið en heima
setið.
Eiginmenn eiga t.d. oft erfitt
með að horfast í augu við að konu
þeirra hafi verið nauðgað. Þá kann
að grípa reiði og afbrýðisemi, í slík-
um tilvikum er fagleg ráðgjöf mjög
nauðsynleg. Þá er farið vandlega í
hvað nauðgun sé og hve langan
tíma það taki að komast yfir slíkt
áfall o.s.frv."
Lisbeth Bang er fædd og uppalin
í Kaupmannahöfn og við háskólann
þar hlaut hún læknismenntun sína.
„Aðstoð við fómarlömb nauðgunar
er þó nokkuð sem ég lærði ekki í
háskóla, það er ný starfsemi sem
fólk hefur orðið að prófa sig áfram
með. Fyrir tilviljun komst ég að því
að_ verið var að vinna við þessi mál
í Ósló. Mér var þá sem lækni orðið
ljóst hve lítil aðstoð fórnarlömbum
kynferðislegs ofbeldis stóð í raun
til boða og hafði áhuga á að bæta
úr því. Sjálf hafði ég aldrei komist
í tæri við kynferðisglæpamann,
áhugi minn var fyrst og fremst
faglegur og einnig sprottinn af
löngun til að hjálpa fólki sem varð
fyrir þessari erfiðu reynslu. Einkum
ýtti við mér mál ungrar stúlku sem
kastaði sér fyrir lestarvagn. Hún
hafði þegið far í flutningabíl þar
sem íjórir menn voru fyrir, þeir
réðust á hana og ætluðu að nauðga
henni. í skelfingu sinni stökk hún
út úr bílnum og dó undir lestarvagn-
inum. Um þetta mál var mikið skrif-
að og af lítilli þekkingu.
Neyðarmóttaka vegna nauð-
ganga, sem sett var á laggirnar hjá
Læknavaktinni í Ósló, var mikið
spor fram á við í þessum málum,
ekki síst sú umQ'öllun sem slík mál
fengu í framhaldi af því. Þá var
einnig stórt spor í framfaraátt þeg-
ar farið var að viðurkenna og tala
um sifjaspell sem áður hafði verið
þögult samkomulag um í samfélag-
inu að þegja sem mest yfir. Nú er
tekið á slíkum á málum af festu
og þeim fylgt eftir eins og mögu-
legt er. Sifjaspell á að tala í hel en
ekki þegja í hel. Nú gerir fólk sér
betur grein fyrir þeim hræðilega
glæp sem sifjaspell eru og er meira
á varðbergi gegn slíku. Sifjaspell
hafa vafalaust viðgengist í einhveij-
um mæli í þúsundir ára en opin
umræða mun vinna gegn þessu
glæpsamlega framferði.
Það mikilvægasta fyrir þá sem
sætt hafa nauðgun, er að fá al-
mennilega meðhöndlun sem ein-
kennist að virðingu og mannkær-
leika. Sjálf reyni ég að láta slíkt
sitja í fyrirrúmi þegar ég með-
höndla þá sem til mín leita. Stund-
um hef ég verið spurð hvað væri
það erfiðasta sem ég hafi staðið
andspænis í starfi mínu. Fyrir fimm
árum hefði ég gefið annað svar en
í dag, þá hafði ég unnið svo skamm-
an tíma við þessi störf. Nú hef ég
séð svo margt. Þetta er eins og í
stríði, maður sér margt hræðilegt,
verður vitni að miklum hörmungum.
Þess vegna verður erfiðara og erfið-
ara að ákveða hvað sé það versta
sem maður hafi séð.
Það er mjög misjafnt hvaða
möguleika fólk hefur til að jafna
sig eftir að hafa sætt kynferðislegu
ofbeldi. Það fer m.a. eftir því hvaða
stuðning viðkomandi manneskja
fær og hvers konar net fjölskyldu
og vina hún á í kringum sig. Rann-
sóknir sýna að konur úr öllum stétt-
um þjóðfélagsins sæta kynferðis-
legu ofbeldi. Hins vegar leita þær
ekki allar til okkar eða kæra það
ofbeldi sem þær hafa sætt. Við
höfum stundum átt þess kost að fá
fregnir að þeim sem til okkar hafa
leitað og það er gleðiefni að margar
þeirra hafa náð sér og lifað ham-
ingjusömu lífi. Rannsóknir sýna þó
að þær konur sem lifað hafa við
sifjaspell eða í ofbeldissambandi í
langan tíma eiga erfiðara með að
komast yfir reynslu sína. Við getum
hugsað okkur að því lengri sem
hörmungarsagan er því meira sé
að horfast í augu við og gera upp.
Þetta er þó auðvitað einstaklings-
bundið, það sem ein manneskja
megnar að þola er annarri kannski
ofraun."
Þegar neyðarmóttakan vegna
nauðgunar tók til starfa í Ósló voru
menn helst á því, að karlmenn,
myndu ekki eiga þangað mikið er-
indi. Menn héldu að það gerðist
bara í Bandaríkjunum að karlmönn-
um væri nauðgað. En svo kom í
ljós er frá leið að æ fleiri karlmenn
sem höfðu orðið fyrir kynferðislegu
ofbeldi frá hendi annarra karl-
manna, komu til okkar. Oft er um
að ræða hópnauðganir, margir karl-
menn sem nauðga einum manni,
oft eru notuð vopn í slíkum tilvik-
um. Sá, sem fyrir slíku verður, þjá-
ist mikið og finnur sárt til niðurlæg-
ingar sinnar. Konur, sem verða fyr-
ir nauðgun, eiga erfitt með að tala
um þá reynslu sína, en karlmenn
virðast eiga enn erfiðara með að
ræða um sína reynslu. Þeim finnst
þeir hafa verið sviptir manndómi
sínum.
Starfsemi neyðarmóttöku fyrir
nauðganir er vissulega stórt spor í
framfaraátt og sýnir að samfélag-
inu er full alvara með að taka á
kynferðislegu ofbeldi og reyna að
bæta þann skaða sem orðinn er.
En skyldi Lisabeth Bang sjá ein-
hveija von til þess að draga megi
úr slíkum ofbeldisverkum?
Kynferðislegt ofbeldi er samfé-
lagslegt vandamál sem á sér rætur
bæði í menningu og trúarbrögðum.
Það tengist einnig valdabaráttu en
er yfirleitt ekki tengt geðveiki. Það
snýst um misnotkun á valdi. Fólk
sem misnotar aðstöðu sína gagn-
vart þeim sem eru minnimáttar, t.d.
börnum, gömlu fólki eða dýrum eða
einhverjum sem óttast þá aðstöðu
sem hinn sterkari er í, þarf ekki
að vera veikt til þess að gera slíkt.
Þetta snertir fyrst og fremst af-
stöðu viðkomandi einstaklings til
annars fólks. Það þarf að innræta
fólki að misnota ekki aðstöðu sína
gagnvart þeim sem eru minni mátt-
ar og ala fólk upp í að gera það
ekki. Þetta er mikilvægt samfélags-
legt hlutverk, sem er brýnt að sinna.
Allir þeir sem eru í valdaaðstöðu
þurfa að gera sér ábyrgð sína ljósa,
hún felst í því að misnota ekki vald
sitt til að beita annað fólk ofbeldi
heldur á að sýna þeim sem eru
minni máttar virðingu og kærleika.
Kynferðislegt ofbeldi er afar
sársaukafull reynsla þeim sem fyrir
verður. En þeir sem ná að komast
í gegnum þann sársauka og vinna
úr honum á fullnægjandi hátt verða
oft betri og kærleiksfyllri mann-
eskjur sem eru skilningsríkar á
þjáningar annarra. Manneskjur sem
gott er að vera samvistum við og
geta gefið öðru fólki mikið, en okk-
ur finnst öllum þýðingarmikið að
njóta skilnings og kærleika."