Morgunblaðið - 16.01.1994, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. JANÚAR 1994
Sálfræðihjálp
vié niðurskurð
eftir Elínu Pálmadóttur
ÞEGAR rekstrarbreyting á sér stað á vinnustað, þarf að fara
með varúð og vissri gætni og undirbúa allt mjög vel, var um
daginn haft eftir formanni stórs verkalýðsfélags hér á landi.
í Svíþjóð hafa menn áttað sig á mikilvægi þessa á erfiðum
tímum niðurskurðar og samdráttar og reynt að bregðast við.
Halldóra Gunnarsdóttir er sálfræðingur í Gautaborg. Hún
hefur að undanförnu unnið ásamt fleiri sálfræðingum borgar-
innar með starfsfólki og stjórnendum stofnana, þar sem fram
fer niðurskurður, fækkun á starfsfólki og breytingar á starf-
seminni áður en allt er farið úr böndunum. Þegar Halldóra
var hér heima í jólafríi ásamt manni sínum, Bjarna Arngríms-
syni geðlækni, gripum við tækifærið til að fræðast um hvern-
ig menn bera sig til við þetta viðkvæma verkefni.
Halldóra Gunnarsdóttir
starfar sem sálfræðingur
í Gautaborg. „Við erum
100 sálfræðingar hjá
borginni og veitum þjón-
ustu skólum, bamaheimilum,
þroskaheftum og allri félagslegri
starfsemi,“ segir Halldóra. I upp-
hafi starfaði hún með barnaheimil-
unura og þá sérstaklega með böm-
um sem eiga í einhverjum erfíðleik-
um eða búa við erfíðar heimilisað-
stæður. En fyrir nokkru var hún
flutt yfír í annan geira, sem snýr
að breytingum sem gerðar em innan
stofnana borgarinnar. „í Svíþjóð er
niðurskurður og miklar breytingar
í gangi. Og fólk kann ekki að tak-
ast á við það. Samfara breytingum
á störfum verður fækkun á starfs-
fólki. Sumir stjómendur em látnir
fara. Margir kunna ekki að segja
upp fólki eða að búa við breyttar
aðstæður. Starfsfólk þarf kannski
að gera eitthvað sem það hefur aldr-
ei gert áður og verður reitt. Þetta
eru aðstæður sem það hefur ekki
valið sér sjálft. Maður velur sér
vinnu, maka, búsetu og hvemig
maður ver sínum peningum. Starfíð
gengur sinn vanagang sem ævi-
starf. Svo allt í einu verður breyting
á og_ það vilþ fólk ekki sætta sig
við. Eg var alls ekki ráðin til þessa,
segir það ævareitt, ég var ráðin til
að sjá um matinn og svo þarf ég allt
í einu að fara að skúra líka. I Sví-
þjóð hefur t.d. verið fækkað starfs-
fólki á dagvistarstofnunum og lagð-
ir niður skólar. Eftir að skólamir
vom fluttir frá ríkinu til sveitarfé-
laga hafa bekkir stækkað og kenn-
umm hefur fækkað mjög mikið,“
útskýrir Halldóra.
Álag og kvíði
„Allt þetta umrót verður erfitt
fyrir þá sem fara og líka fyrir þá
sem verða eftir. Það skapar kvíða
á vinnustaðnum og hópurinn verður
ósamstæður. Álagið verður mikið.
Nú er lagt meira að stjómendum
og öllu starfsfólki um að stofnunin
beri sig. Það þýðir að fólk verður
að setjast niður og fínna leið til
þess að hægt verði að veita sömu
þjónustu með færra fólki. Og þar
kem ég oftast inn í sem umræðu-
stjóri, til að reyna að stuðla að því
að allt fari ekki úr böndunum," seg-
ir Halldóra. „Þá er hægt að veita
fólkinu nauðsynlegt tækifæri til að
tjá sig um kvíða sinn og hræðslu.
Til að viðra spurningarnar sem
sækja á það: Hvenær kemur röðin
að mér, hvað verður um mig og
hvað um vini mína sem fara? Þessu
fylgir samviskubit og allar möguleg-
ar tilfínningar. Eiginlega ekki hægt
að byija að vinna úr málinu fyrr
en búið er að greina og lægja tilfinn-
ingaöldurnar."
Geríst það? Já, segir Halldóra.
„Að tala saman hefur svo mikinn
lækningamátt. En því miður gerist
það svo oft þegar á að breyta að
hlaupið er yfír þann þáttinn. Spurn-
ingin er samt þarna, hvað gerist
þegar veröld manns hrynur, maður
er neyddur til að breyta starfsað-
stöðu sinni?“ Halldóra kveðst að
undanfömu hafa verið að vinna á
sjúkrahúsi þar sem átta hjúkrunar-
konur voru látnar fara. „Þetta var
30 manna deild og 22 starfsmenn
voru þá eftir. Á þessari skurðdeild
var samvinna, hver hafði haft sitt
handtak. Þegar svo Lena átti
kannski að gera eitthvað, þá var
hún ekki lengur þar. Ef maður fest-
ist í þvi að tala bara um ranglætið
og hvað ráðamenn eru miklir asnar,
þá virkar vinnuhópurinn ekki leng-
ur.“
Halldóra segir að í Svíþjóð sé
þetta alveg nýtt verksvið fyrir sál-
fræðinga, en sé fyrir hendi í öðmm
löndum sem hafa búið við atvinnu-
leysi. Ekki sé þó hægt að nýta ann-
arra aðferðir óbreyttar. „Við verðum
því að fínna okkar eigin aðferðir til
þess að takast á við þetta hjá okk-
ur. Við erum átta manna hópur sem
hefur verið að hittast til að reyna
að finna og móta nýjar aðferðir.
Við hittumst reglulega og bemm
saman bækur okkar. Segjum frá
því hvað hefur gefíst vel og hvað
miður vel.“
Þarf að lægja öldurnar
í ljósi þess að það sama er að
gerast á Islandi sem í Svíþjóð og
víðast annars staðar á tímum niður-
skurðar, gæti verið fróðlegt að
heyra hvemig sálfræðingamir
ganga til verks. Halldóra segir að
þeir byrji á því að hitta alla starfs-
menn á viðkomandi vinnustað. „Við
viljum helst hitta þá áður en þetta
dynur yfir, en því miður verður það
oft ekki fyrr en allt er komið í gang.
Þá em komnir inn í hópana kraftar
með neikvæð áhrif, sem þarf að
lægja. Þegar málið fer niður í nei-
kvæðum spíral, þá getur það bara
endað á einn veg. Eftir að hafa hitt
alla saman og síðan sérhópana reyn-
ir maður að vinna að greiningu á
málinu og hvemig sé best að takast
í Gautaborg
aðstoðar Halldóra
Gunnarsdóttir
sólfræðingur við
breytingar ó
starfsemi og
uppsagnir ó
stofnunum
borgarinnar ó
samdróttartímum.
á við það á þessari ákveðnu stofn-
un. Óllum stjómendum er boðin
handleiðsla. Sumir veigra sér við
því, telja sig geta ráðið við þetta á
eigin spýtur, en flestir þiggja hana
og koma. Þá em þarna yfirleitt tveir
hópar, þeir sem verða eftir og þeir
sem sagt er upp. Sú regla gildir að
þeir sem hafa unnið styst era látnir
fara fyrst. Það hefur orðið til þess
að t.d. í vissum skólum og sjúkra-
stofnunum urðu aðeins eftir gamlir
kennarar og rosknar hjúkrunarkon-
ur og vakna spurningar um hvort
það sé rétt. Eg man sérstaklega
eftir einum skóla þar sem kennar-
arnir vom allir um og yfir sextugt.
Foreldrarnir voru sáróánægðir með
það, sérstaklega í yngstu bekkjun-
um.“
Við ræðum um þennan vanda og
Halldóra segir að eftir að hún fór
að vinna við þetta virðist henni á
sumum stofnunum engin leið vera
til að eldast með reisn, þ.e. smám
saman að draga saman seglin. Fólk
verði að vera á fullu í vinnu og verði
það of mikið álag sé bara skorið
alveg á starfið. „Þegar kraftarnir
þverra fömm við sálfræðingarnir
yfír í handleiðslu, sem ekki er eins
erfítt og að vera í skotlínunni. Þeir
eldri geta þá leiðbeint þeim yngri,
sem leggja til kraftinn. Ekki er gert
ráð fyrir slíku hjá kennurum eða
hjúkmnarfólki, svo dæmi sé tekið.“
Niðurskurður alls staðar
í Svíþjóð er niðurskurðurinn alls
staðar, að sögn Halldóru. Mestur í
opinbera geiranum. Þar hefur verið
svo mikil yfírbygging. Sænska vel-
ferðin er orðin of dýr. Líka er sneitt
af allri þjónustu, m.a. verulega af
þjónustunni við aldraða. Öll þjón-
usta er hækkuð, annaðhvort hækk-
að verð eða sett á hana verð. „Þetta
er alveg nýtt í Svíþjóð. Gautaborg
hefur verið í fararbroddi við að taka
á málum hvað snertir breytingar og
uppsagnir á opinberam stofnunum.
Okkur berast miklar fyrirspurnir frá
öðmm stöðum á landinu um það
hvemig við snúum okkur í þessu.
Svíar hafa aldrei fyrr haft atvinnu-
leysi að talist geti. Bara verið bætt
á fólki í vinnu til þess að losna við
atvinnuleysisbæturnar. En það
gengur ekki lengur."
Hvernig taka Svíar þessu í gósen-
landi félagsmálanna? Halldóra segir
að Svíar beri sig mjög illa. Mikið
sé skrifað í blöðin um versnandi (
kjör borgaranna. Þegar að þrengir
eru að koma upp alls kyns hneyksl-
ismál. Blaðamenn hafa í ríkara
mæli en áður dregið fram spillingu.
„Mest hefur borið á hjá æðstu yfír-
mönnum ýmissa opinberra stofnana
svokölluðum „fallhlífum", sem þeir
hafa sjálfir komið sér upp sem ör-
yggistæki þegar þeir hætta störfum
af ýmsum ástæðum. Þar er ekki um
nokkrar krónur að ræða. Þetta eru
auðæfi. Þegar forstjóri BPA, Félags
byggingamanna, var t.d. látinn fara
eftir sex ára starf, þá fékk hann
með sér 43 milljónir sænskra króna
í sárabætur, sem hann hafði samið
um sjálfur. Forustumaður lands- i
samtaka verkalýðsfélaganna hafði
skrifað upp á þetta og var látinn
fara. Ekki er enn komið fram hvaða .
„fallhlíf" hann hefur og hve háa j ’
upphæð hann fer með. Þegar þreng-
ir að öllum öðrum hefur fólki ofboð- .
ið þegar forustumenn verða uppvís- *
ir að því að hafa dregið til sín fjárf-
úlgur. Ekki Ieikur vafi á að farið
er að halla undan fæti vegna van-
stjórnunar og komin spilling í topp-
inn, og reyndar niður eftir öllu kerf-
inu. Fólki blöskrar þegar trúnaðar-
menn alþýðunnar eru farnir að
hugsa og haga sér eins og aðallinn
áður fyrr. Auðvitað er þetta eitthvað
sveiflukennt, en það verður meira
áberandi þegar þrengir að fólki.“
Er þá farið að taka á þessu? Hall-
dóra segir að verið sé að endurskoða
alla eftirlaunasamninga, sem hafa
verið gerðir við stjómendur og yfír-
menn í opinbera kerfínu. í einkageir-
anum hafí þetta lengi viðgengist.
Sjálf vinnur Halldóra á samningi
hjá borginni og hægt að færa hana
milli starfa eftir þörfum. Aðspurð
um hvort það verði ekki óskaplega
þrúgandi að vera í svo erfiðu málum
segir hún það alls ekki vera, það |
sé einmitt mjög áhugavert og fjöl-
breytt. Taki yfirleitt þrjá mánuði á
hverri stofnun meðan breytingarnar
ganga yfir. Hún sé þar þó ekki dag-
lega og annist jafnframt áfram
handleiðslu starfsfólks á stofnunum,
einkum þar sem eru mæður sem
ekki geta tengst börnum sínum af
einhveijum ástæðum.
„Ég held mig utan við alla stjóm-
un” Mitt verkefni er að gera vinnu-
umhverfíð viðunandi við þessar að-
stæður. Ef einhveijar deilur eru í
gangi um starfsemina, þá verður
maður að taka á því. Ekkert fer
eins illa með eina stofnun og deilur
milli fólks, ráðamanna og starfs-
fólks eða innan starfsmannahóps- i
ins. Það getur orðið að hrikalegum
átökum, sem fara úr öllum böndum.
Fólk talast ekki við, reynir að
skemma fyrir öðrum o.s.frv. Þess-
vegna er svo mikilvægt að hafa ein-
hvern stað þar sem fólk er leitt sam- I
an og talað er um hlutina undir
utanaðkomandi handleiðslu,“ sagði
Halldóra að lokum.