Morgunblaðið - 10.02.1994, Síða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1994
Samningur um sundrun
eftirÞóri
Kjartansson
Á nýju ári — ári fjölskyldunnar
— ári sem engum datt í hug að
íbúar höfuðborgar lýðveldisins Is-
lands þyrftu að kvíða — ári sem
að öllu jöfnu hefði átt að bera með
sér í bijósti sér góða tíma þrátt
fyrir erfiðan róður þjóðarinnar í
landsmálum, þá virðist nú framtíðin
bera boð um óvissu og óstöðug-
leika. Þetta gerist einmitt á þeim
- xímum þegar mest ríður á að þjóðin
standi saman. Þrátt fyrir það hvað
nútíminn lofar góðu virðist nú ógn-
argríma stjórnleysis, glundroða og
þokukennds málflutnings vinstri
flokkana vera að leggjast yfir borg-
arbúa á þann hátt að ekki er hægt
að komast hjá því að hugsa stutta
stund aftur til tímabilsins 1978-
1982 þegar vinstri flokkarnir
stjórnuðu borginni. Á þessum tíma
ríkti alger glundroði í fjármálum
og stjómun borgarinnar og
óánægja borgarbúa var alger og
augljós á þeim tíma því í kjölfar
þessa stjómleysis veittu kjósendur
Sjálfstæðisflokknum óumdeilt vald
til að stjórna borginni og hafa gert
það tvisvar síðan með sífellt skýr-
ari skilaboðum um styrka stjóm
sjálfstæðismanna.
Sameiginlegt framboð vinstri
flokkanna
Sameiginlegur listi vinstri flokk-
anna sem nú hefur verið kynntur
sem hugsanlegt framboð í næstu
borgarstjómarkosningum hefur
komið skemmtilega á óvart þrátt
fyrir að uppi hafí verið umræður í
, nokkum tíma um að sameiginlegur
^listi væri hugsanlegur frá vinstri
flokkunum. Veiku hliðarnar á sam-
eiginlegu framboði vinstri flokk-
anna eru hins vegar þijár að mínu
mati. Skoðanaárekstrar, málefna-
fátækt og skortur á frambærilegum
frambjóðendum með reynslu í
borgarmálum. Málefni og hugsjónir
hafa allir vinstri flokkarnir tekið
sameiginlega ákvörðun um að
leggja til hliðar enda kannski ekki
skrýtið þar sem það myndi hvort
sem er ekki verða trúverðugt að
þessi samsuða vinstri flokkanna
gæti nokkurn tímann orðið sam-
mála um málefni, hugsjónir eða
framkvæmdir. Flokkunum hefur þó
að einhveiju marki tekist að kom-
ast að samkomulagi um eitt mark-
mið og það er að koma Sjálfstæðis-
flokknum frá völdum í borgarstjórn.
Þrátt fyrir það að flokkarnir virðast
vera orðnir sammála um þetta
markmið er langt frá því að þeir
séu sammála um það hvers vegna
það sé heppilegt fyrir borgina áð
Sjálfstæðisflokkurinn víki. Það er
dálítið einkennilegt að hópur fólks
sem kemur úr mörgum vinstri
flokkum skuli vera jafn ákveðinn í
því að koma Sjálfstæðisflokknum
frá völdum í borgarstjórn án þess
að hafa sett fram neinar skýrar lín-
ur um það hvað skal koma í stað-
inn. Það væri fróðlegt að fá skýring-
ar á því hveiju vinstri flokkarnir
ætli að breyta í borginni og þá í
kjölfar þess að fá upplýsingar um
það hvað frambjóðendur vinstri list-
ans hafí til að bera eigi borgarbúar
að geta treyst þeim fyrir hagsmun-
um sínum. Sjálfstæðismenn hefðu
áreiðanlega mikinn áhuga á því að
skoða slíkan lista því af þeim fram-
bjóðendum sem nú er líklegt að
skipi framboðslista vinstri flokk-
anna þá er erfitt að finna einstakl-
inga sem hafa einhveija haldbæra
reynslu af ákvarðanatöku og
ábyrgð í borgarmálum.
Styrk stjórn
Sjálfstæðisflokksins
Sjálfstæðisflokkurinn hefur á
undanförnum árum stórbætt allt
ytra umhverfí borgarinnar með
öflugu átaki í umhverfismálum. Þar
má nefna stórfelldar aðgerðir í end-
urgerð skolpræsakerfís borgarinnar
og uppbyggingu dælustöðva sem
hefur orðið til þess að strendur
borgarinnar eru orðnar margfalt
hreinni en fyrir nokkrum árum.
Einnig hefur verið varið miklum
ijármunum til svokallaðra grænna
svæða en markmiðið með því átaki
hefur alltaf verið að gera borgina
hreinni og fallegri. í þessu sam-
bandi má nefna Laugardalinn, þar
sem risið hafa skemmtigarður og
húsdýragarður, hafnarsvæðið við
miðbæinn, endurnýjun torgsins fyr-
ir framan gamla Morgunblaðshúsið,
uppbyggingu nýrra hverfa og
margt fleira.
Menntamál hafa einnig verið of-
arlega á baugi hjá Sjálfstæðis-
flokknum og auk þess var komið
fyrir heilsdagsþjónustu í flestum
grunnskólum borgarinnar. Margir
nýir skólar hafa verið reistir og
aðstaða almennt mikið bætt. Jafn-
framt þessu hefur borgin unnið
ötullega að uppbyggingu nýrra
hverfa og reynt hefur verið að veita
alla almenna þjónustu sem er á
höndum borgarinnar sem fyrst í
þessum nýju hverfum. Dagvistar-
plássum hefur fjölgað um 1.250 og
stefnt er að því að öll böm yfir
tveggja ára aldri hafí dagvistar-
pláss óháð hjúskaparstöðu foreldra
í framtíðinni. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur einnig lagt ríka áherslu á að
byggja upp íþróttaaðstöðuna í borg-
inni og hefur borgin aðstoðað
íþróttafélögin eftir fremsta megni
í þeim efnum.
Enn er mörgu ólokið, en til þess
að hægt sé að ljúka verkinu og
styrkja stöðu borgarinnar þarf
Sjálfstæðisflokkurinn áframhald-
andi umboð borgarbúa í borgar-
stjómarkosningunum í maí 1994.
Aðfarir að góðum verkum
Á sama tíma og þessi öfluga
uppbygging borgarinnar heldur
áfram eru vinstri flokkarnir að
reyna að sjóða saman sameiginleg-
an lista til að bjóða fram í næstu
borgarstjórnarkosningum. Fyrir
mörgum virðist í fyrstu sem þessir
„fersku“ vindar séu spennandi kost-
ur fyrir næstu kosningar. En ljóm-
inn hverfur fljótt af þessu nýja sam-
eiginlega framboði þegar menn fara
að velta málunum betur fyrir sér.
Upp koma spurningar eins og: Hver
á að vera borgarstjóri? Hver á að
vera forseti borgarstjórnar? Hver á
að vera formaður borgarráðs?
Hvaða málefnastefnu á að fylgja?
o.fl. o.fl. Svörin við þessum spurn-
ingum eru ekki einföld og alls ekki
á hvers manns vörum. Hvers vegna
ættu vinstri flokkarnir allt í einu
að verða sammála um það sem
gera þarf í borgarmálum þegar
þeir hafa í mörg ár rifist eins og
hundur og köttur og átt í érfiðleik-
um með að koma sér saman um
flest annað en að vera í fylu út í
Sjálfstæðisflokkinn fyrir að vera í
meirihluta? Enn þá furðulegra er
að skoða þá einstaklinga sem sitja
væntanlegan sameiginlegan lista
vinstri flokkanna. Ekki virðist
frambjóðendahópur vinstri flokk-
anna vera sannfærandi og nægjan-
Þórir Kjartansson
„Málefni og hugsjónir
hafa allir vinstri flokk-
arnir tekið sameigin-
lega ákvörðun um að
leggja til hliðar enda
kannski ekki skrýtið
þar sem það myndi
hvort sem er ekki verða
trúverðugt að þessi
samsuða vinstri flokk-
anna gæti nokkurn tím-
ann orðið sammála um
málefni, hugsjónir eða
framkvæmdir. “
lega traustverðugur til að borg-
arbúar geti átt von á góðu ef þessi
sameiginlegi listi nær meirihluta.
Sem borgarstjóraefni bera vinstri
flokkarnir á borð fyrir borgarbúa
Ingibjörgu Sólrúnu alþingismann
fyrir Kvennalistann. Borgarbúar
hafa misjafnar skoðanir á Ingi-
Þróiin íslensks skipaiðn-
aðar og sjávarútvegur
eftirÞorberg
Ólafsson
Meðal algengustu frétta í fjölmiðl-
um um margra ára skeið eru frá-
•^■sagnir af nýjum fískiskipum, bæði
stórum og smáum, sem keypt eru
til landsins með stuttu millibili frá
erlendum skipasmíðastöðvum til
sóknar á íslensk mið, svo og til flutn-
inga landa á milli. Mikil gleðitíðindi
hefðu þetta verið íslenskri þjóð hér
fyrr á öldum, þegar íslendingar
höfðu engin tök á að smíða skip sín
sjálfír og iíf og framtíð þjóðarinnar
byggðist á því að siglingar til lands-
ins legðust ekki niður. Þeim þjóðar-
voða var þá leitast við að bægja frá
með því að gera samning við Noregs-
konung um að hann léti íslendingum
í té siglingar til landsins, en þeir
gengjust undir að greiða konungin-
um skatt. Samningurinn var Gamli
' sáttmáli, svo sem kunnugt er.
Milljarða skuldasöfnun
Eftir þeim fréttum sem berast af
skipainnflutningi mætti ætla, að
þetta aldagamla vandamál sé að
stærstum hluta óleyst og að við
búum ennþá við Gamla sáttmála.
Þótt undarlegt kunni að virðast, nú
á öld tækni og vísinda, þá stöndum
við nú í svipuðum sporum og ný-
lenduþjóð og vanþróuð ríki er byggja
afkomu sína að stærstum hluta á
hráefnisöflun, flytja inn þróaðri iðn-
-að. Með því að við kaupum erlent
vinnuafl til skipaiðnaðar er safnað
upp milljarða skuldum til þess að
við höfum þann stóra togaraflota
sem sóst er eftir og virðist vera langt
umfram þörf, miðað við veiðiþol
fiskistofna, enda þótt íslenskt vinnu-
afl skipasmíðastöðva og tækni-
menntun sé fyrir hendi og geti nýst,
ef stjórnvöld og sjóðakerfi hefðu
leyft innlenda smíði.
Má því segja að íslendingar haidi
Þorbergur Ólafsson.
„Með því að við kaupum
erlent vinnuafl til
skipaiðnaðar er safnað
upp milljarða skuld-
um.“
áfram að borga útlendingum skatt
vegna flotans, líkt og á dögum
Gamla sáttmála, og hefur þetta kost-
að margra tuga milljarða skulda-
söfnun, sem hefur verið ört vaxandi
í þjóðfélaginu í meira en áratug.
Þessi ömurlega þróun virðist benda
til þess að íslendingar eigi nú ekki
annarra kosta völ, eins og margir
stjórnmálamenn okkar benda á, en
að ganga í evrópskt bandalag og
lúta erlendri stjórn nú þegar þjóðar-
gjaldþrot virðist blasa við, eftir mik-
inn efnahagsuppgang á nær hálfrar
aldar sjálfstjórnartímabili.
Eftir lok seinni heimsstyijaldar
og útfærslu landhelginnar virðist
margt benda til þess að þjóðin ætti
bjarta framtíð. Allmargar skipa-
smíðastöðvar voru byggðar upp víðs-
vegar á landinu og átti þetta stóran
þátt í aukningu og viðhaldi fiski-
skipaflotans og varð starfsmanna-
fjöldi fljótt á annað þúsund manns.
Gjörbreytti þetta því atvinnuástandi
sem var hér í iðnaði fyrir stríð og
þessi þróun var því mjög jákvæð
fyrir mörg byggðarlög í landinu og
afkomu þjóðarinnar í heild.
Utrýming íslensks
skipaiðnaðar
Nokkru fyrir Iok áttunda áratug-
arins fóru stjórnvöld að beita sér
fyrir því að draga úr fjölgun ný-
smíða í innlendum skipasmíðastöðv-
um, þrátt fyrir mikla eftirspurn á
innlendri nýsmíði, á þeim forsendum
að fiskiflotinn væri að verða of stór
miðað við það magn sem mætti fiska
án skerðingar fiskistofna, og kom
margsinnis á árunum 1974-80 alger
neitun frá stjórnvöldum og sjóða-
kerfi um að smíða innanlands upp í
gerða samninga. Kom þetta hart
niður á Bátalóni hf. og fleiri skipa-
smíðastöðvum eins og ég hef greint
frá í blöðum og á fundum.
Árið 1980 settu stjórnvöld á fót
nefnd til að gera könnun á stærð
fiskiflotans og komst nefndin að
þeirri niðurstöðu að hagkvæm stærð
flotans væri u.þ.b. 75.000 rúmlestir
vegna minnkandi fískistofna, en
nefndin taldi að flotinn væri þá um
104.000 rúmlestir miðað við 10 rúm-
lesta skip og stærri. Hagkvæmt
væri að fækka togurum en fjölga
minni bátum. Þessi niðurstaða var
hliðstæð afstöðu norskra stjórnvalda
frá 1978, eftir því sem ég best man.
Af hálfu stjórnvalda og sjóðakerf-
is fór að koma fram sú furðulega
Bátar sem Bátalón smíðaði fyrir Indverja.
afstaða til viðhalds flotans, þegar
nýsmíði hafði dregist verulega sam-
an, að bæði skipasmíðastöðvar og
skipseigendur áttu í miklum erfið-
leikum að fá íjármagnsfyrirgreiðslu
þegar verkið átti að framkvæma hér
heima. Þetta tafði marg oft fyrir
framkvæmdum og gerði þær dýrari
en ella. En þegar skipseigendur fóru
til erlendra stöðva með skipin, þá
fengu þær íslenskar bankaábyrgðir,
svo engar tafir komu þar til. Var
þetta réttlætt með því að erlend til-
boð væru ódýrari, en verðmunur var
oft lítill eða enginn þegar við bætt-
ist ferð skips með skipshöfn til út-
landa, og stundum breytingar og
endurbætur þegar skipið var komið
heim.
160 ársverk á móti 25
Á níunda áratugnum, eftir að öll
nýsmíði hafði verið stöðvuð hér inn-
anlands með valdboði sjávarútvegs-
ráðherra 1983, er einnig farið að
greiða meira niður nýsmíði erlendis,
sem olli gífurlegri stækkun íslenskra
togaraflotans, þrátt fyrir túlkun
stjórnvalda á of hraðri stækkun flot-
ans fyrir og eftir 1980, og voru það
einkum þeir sem höfðu mestan
áhuga á að kaupa stóra togara, sem
nú fengu leyfi stjórnvalda fyrir er-
lendum lántökum, svo að heildar-
stærð flotans var komin upp í rúmar
120.000 rúmlestir árið 1991. Mun
þessi gífurlega stækkun flotans og
viðhald með erlendum lántökum og
kaup á erlendu vinnuafli vera ein
helsta ástæðan fyrir hinni hrikalegu
erlendu skuldasöfnun þjóðarinnar.
Þessi stjórnarstefna hefur komið
hart niður á skipaiðnaðinum sem nú
er að mestu horfinn úr landinu, en
öllum íslendingum ætti að vera Ijóst
að ávallt ætti að vera stærsta iðn-
grein þessarar eyþjóðar, sem á
stærstan skipaflota heims miðað við
þjóðarstærð.
Nýsmíði og viðhald fískiflotans,
eins og hann er nú, væri ársverk
fyrir 5-6 þúsund manns með öllum
þeim fjölmörgu störfum sem myndu
tilheyra þessari iðngrein, bæði í
skipasmíðastöðvum og vélsmiðjum
og á öðrum sviðum þjóðfélagsins.
v