Morgunblaðið - 24.04.1994, Qupperneq 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. APRIL 1994
Jón í hátíðarbúningi
sýslumanna
Jón ekur mér áleiðis að sýslu-
mannssetrinu og sýnir mér í leið-
inni nýbyggt hús sem hann flyst
senn í ásamt konu sinni, Þórhiidi
Guðjónsdóttur. „Ég vil ekki flytja
suður, mér finnst gott að vera hér.
Það eiga menn kannski erfítt með
að skilja fyrir sunnan. Þeir líta á
okkur út á landsbyggðinni sem núll
og nix og taka fáu vel sem við sting-
um upp á. Ég vildi t.d. fá hingað
sjúkraliðabraut þegar Kvennaskólinn
var kominn á fallanda fót. En það
var ekki um að tala og þó höfum
við hér gott sjúkrahús. Hins vegar
var komið á fót sjúkraliðabraut á
Núpi þar sem enginn spítali er, svona
er þetta, þeir sem koma frá minni
stöðum eru álitnir asnar.“ Jón beyg-
ir nú heim að sýslumannshúsinu.
„Þetta litla hús við hliðina er gamla
F.v. Árnína, Ásta, Guðrún, Gerður og Arni. Efstur stendur Guð-
brandur ísberg með Jón son sinn
Það lá í loftinu að ég myndi ganga
menntaveginn. Talað var um að
senda mig norður á Akureyri tólf ára
gamlan til náms en horfið frá því
sakir þess hve ungur ég var. Faðir
minn kenndi okkur dönsku, ensku
og reikning. Hann keypti Hjemmet,
það var arfur frá Kaupmannahafn-
arárum hans. Blaðinu var alltaf hald-
ið saman og ég á þetta ennþá. Marg-
ur fróðleiksmolinn hraut til mín það-
an. Stuttu fyrir stríð sá ég m.a.
mynd af dráttarvél með sláttugreiðu
út frá. Ég man að ég talaði um hve
langt myndi líða þar við fengjum
þetta á íslandi. Þegar jeppamir komu
þá slóum við með hestasiáttuvél aft-
an í jeppunum.
Vorið 1943 fór ég norður til náms
við Menntaskólann á Akureyri. Run-
ólfur Þórarinsson sem lengi var í
menntamálaráðuneytinu fór vel með
mér í íslenskuna og stærðfræðina
kenndi mér Karl Guðmundssonar
verkfræðingur með ágætum. Ég á
þeim að þakka að ég flaut í gegn.
Ég ætlaði mér upphaflega að verða
gagnfræðingur en þegar ég var kom-
in í skólann á ákvað ég að halda
áfram og tók stúdentspróf vorið
1946. Ég lét upphaflega skrá mig í
stærðfræði, því mér finnst hún
skemmtileg, en þegar ég kom heim
benti faðir minn mér á að engin lat-
ína væri kenndi í stærðfræðideild og
það væri enginn menntaður maður
sem ekki kynni latínu. Ég „verter-
aði“ sem kallað er og sé ekki neitt
eftir því. Ég fékk næsthæstu einkunn
í latínu á stúdentsprófí. Krakkamir
sem ég var með voru skemmtilegir
en ég tók aldrei þátt í neinum
prakkarastrikum í skóla, ég næstum
skammast mín fyrir hve löghlýðinn
ég var. Það kom ekki bara til af því
að ég var alinn upp við slíkt á sýslu-
mannsheimili, heldur líka hitt að ég
vandist því snemma að ef ég var
einhvers staðar nálægt einhveijum
prakkarastrikum þá var mér kennt
um þau, þótt ég ætti enga sök. Einu
sinni brutust út slagsmál þar sem
ég var staddur. Ég kom þar hvergi
nærri heldur hélt mig í útjaðri hóps-
ins sem fylgdist með átganginum.
Þá kom kona sem hafði eitthvað með
staðinn að gera. Hún sneri sér um-
svifalaust að mér og spurði hvemig
ég leyfði mér að vera þama viðstadd-
ur og horfa upp á þessa ómenningu
og svínarí.
Tók lögfræðina á fjórum árum
Ég ætlaði mér sannarlega ekki að
verða lögfræðingur og sýslumaður.
En þegar ég valdi mér námsbraut
var Evrópa í sárum eftir stríðið. Ég
hefði gjarnan viljað læra náttúru-
fræði en það kom ekki til greina.
Ég stóð frammi fyrir því að velja hér
í háskólanum og þá var lögfræðin
einna skást, ég var ekki með neinar
læknishendur og langaði ekki þá að
verða prestur. Seinna hef ég oft
Þórhildur og Jón ísberg með
barnahóp sinn. F.v. Guðbrand-
ur Magnús, Arngrímur, Guð-
jón, Eggert Þór, Jón Ólafur og
Nína Rós
hugsað um að það hafi kannski ver-
ið bölvuð vitleysa að verða það ekki.
Þá hefði maður getað fengið stöðu
og unnið jafnframt við allt annað.
Grúskari er ég ekki og fannst ég
eiga lítið erindi í norræn fræði. Lög-
fræðin varð því fyrir valinu. Ég hafði
gaman að henni þegar til kom og tók
hana á fjórum árum. Ég byijaði sama
haustið og Rannveig Þorsteinsdóttir.
Hún var þá í kringum fertugt og
okkur þótti hún ævagömul enda nán-
ast óþekkt þá að konur á þeim aldri
færu í háskólanám. Núna þykir ekk-
ert athugavert við það. Við vorum
nokkrir skólabræðurnir sem tókum
henni eins og hún væri ein af okk-
ur. Við stunduðum öll námið af kapp
og sameinuðumst í andanum. Hún
var voðalega hrifln af okkur fyrir
þetta.
Ég var á Garði á háskólaárum
mínum. Þá lá það orð á að ekki
væri hægt að læra neitt að gagni
þar. Þegar ég hafði lokið lögfræði-
prófí á fjórum árum kom garðpró-
fastur, dr. Matthías Jónasson, til mín
og þakkað mér fyrir að hafa sýnt
að þetta væri hægt. Það var sukk-
samt oft á Garði á þessum árum og
lítið næði til vinnu. En raunar varð
hugarfarsbreyting meðan ég var
þarna og ekki veitti af. Síðasta vetur-
inn las ég mikið upp á Háskólabóka-
safni. Ég fékk þar sæti strax og sat
þar síðan. Einu sinni dottaði ég fram
á bókina og hinir sex sem líka voru
þarna sváfu allir. „Það er bara
svona,“ sagði Bjöms Sigfússon há-
skólabókavörður þegar hann kom inn
- og leist ekki á. Mér fannst flest
skemmtilegt í lögfræðinni nema það
sem snerti gjaldþrotaskipti og las það
ekki, enda lá það orð á að það kæmi
aldrei til prófs. En svo kom það til
prófs bæði í skriflegu og munnlegu.
Þá var til siðs í kennslunni að
þeir sem vildu láta taka sig upp sett-
ust fremstir, hinir aftar. Ólafur Jó-
hannesson prófessor gekk í salinn.
Ég sat á þriðja bekk og veit enn í
dag ekki af hveiju hann tók mig
þarna upp. Þetta var í réttarfari og
ég slampaðist til að vera nokkuð
góður í því. Ég hafði ekki lesið þetta
vel, en ég hafði oft verið með föður
mínum í þinghöldum svo þetta hafði
svona síast inn. Ég var eiginlega
uppi hjá Ólafi allan veturinn og hann
fékk þá tilfínningu að ég væri bara
ansi góður. Hann var því óhress með
frammistöðu mína í gjaldþrotaskipt-
unum, hann sagði við mig: „Ég er
svo aldeilis hissa hvað yður gekk
illa.“ Ólafur var ágætur maður, þeg-
ar verið var að mótmæla aðför sem
gerð var að honum í kringum Geirf-
innsmálið þá skrifaði ég mig fyrstur
á blaðið, það var óhætt, þetta var
svívirðileg aðför.“ Þótt Jóni hafí ekki
gengið vel með gjaldþrotaskiptin út-
Það er
aðkoma
vor
sýslumannshúsið. Þar bjó ég meðan
ég var bam í föðurhúsum. Þegar
nýja húsið var reist voru sendar þijár
teikningar sem valið var úr. Sýslu-
mannshúsið í Vík í Mýrdal er byggt
eftir sömu teikningu og þetta hús.“
Við stígum út úr bílnum.„Hér áður
var sýslumannsskrifstofan í húsinu,
ég byijaði í einu herbergi með tveim-
ur öðrum mönnum. Síðast voru her-
bergin þijú sem embættið hafði og
svo var skjalageymsla í kjallaranum.
Einu sinni vorum við að taka til í
þeirri geymslu. Þá var ég orðinn
sýslumaður og hjá mér var í vinnu
auk annarra sonardóttir Páls Kolka.
Hún var þá unglingsstúlka og hafði
brugðið sér í gallabuxur til þess að
óhreinka ekki betri fötin sín í tiltekt-
unum í kjallaranum. Klukkan fimm
fór starfsfólkið heim á leið en ég tók
mér smá hlé og fór inn í stofu. Ég
stóð vð gluggann og horfði á eftir
fólkinu. Þegar umrædd stúlka var
komin nokkuð frá húsinu snýr hún
sér allt í einu við og kallar hátt: „Jón,
á ég að koma í buxum á morgun“.“
Þórhildur sýslumannsfrú fagnar
okkur í dyrunum. Hún er ekki óvön
að taka á móti gestum, á heimili
þeirra Jóns hefur ævinlega verið
gestkvæmt. „Það var bæði gift og
talað á milli hjóna í stofunum hérna
hjá mér,“ segir hún um leið og hún
vísar mér til stofu. Ég tek mér sæti
í sófa til hiðar við stórt málverk af
Jóni ísberg sem sveitungar hans létu
Baltasar mála og færðu sýslumanni
sínum þegar hann var sextugur.
„Þeir báðu mig bara að ánafna það
sýslunni," segir Jón og sest í stól á
móti mér. „Hvað viltu svo vita vina
mín,“ spyr hann allt í einu og horfír
beint á mig svo sólargeislarnir frá
glugganum endurspeglast í brúnum
augum hans. Ótrúlegt virðist það
vera að þessi maður sé að verða sjö-
tugur, svo unglegur og fullur af
starfsorku sem hann virðist vera.
„Ég læt það sama ganga yfir mig
og aðra, ég skrifaði og sagði starfí
mínu lausu við þessi tímamót, þetta
verða aðrir að gera og þá er ekki
spurt hvort fólk sé vel á sig komið
eða ekki,“ segir hann þegar ég orða
þessi mál við hann.
Jón ísberg.er fæddur 24. apríl
1924 í Möðrufelli í Eyjafirði, þriðji í
röð níu bama hjónanna Ámínu H.
Jónsdóttur frá Möðrufelli og Guð-
brandar ísbergs frá Snóksdal í Miðd-
ölum. Jón ólst upp í Möðrufeili til
ársins 1931, þá flutti fjölslyldan í
Litla-Hvamm í Hrafnagilshreppi.
„Faðir minn gerði jarðarskipti við
mág sinn og hóf jafnframt störf sem
fulltrúi hjá bæjarfógetanum á Akur-
eyri. Árið síðar var hann skipaður
sýslumaður Húnvetninga og þá flutt-
um við á Blöndós," segir Jón. „Faðir
minn hafði verið í Kaupmannahöfn
á sínum yngri árum, hann lærði þar
hagfræði í tvö ár og vann jafnframt
á skrifstofu íslandsmála. Hann fór
m.a. með sambandslagasáttmálann
til konungs til undirskrifar. Svo fór
hann heim til íslands og lauk laga-
prófí frá Háskóla íslands. Faðir minn
var þingmaður Akureyringa fyrir
Sjálfstæðisflokkinn frá 1931 til
1937.
Hélt sláturhúsið menntaskóla
Ég man vel eftir flutningunum frá
Akureyri á Blöndós. Dótið okkar var
flutt á tveimur bflum. Annar bilaði
upp á heiði svo megnið af dótinu var
tekið af pallinum og skilið eftir þar
eftir. Þorsteinn Jónsson var fenginn
til að sælq'a dótið, hann var þá bóndi
í Bólstaðahlíðinni en varð seinna
sýsluskrifari á Blöndósi. Ég var far-
inn að sofa þegar dótið kom í myrki
seint um kvöldið. Morguninn eftir
var besta veður og ég fór út að skoða
mig um. Fólk var þá enn í fasta
svefni en ég rölti um og leit á stað-
inn. M.a. sá ég byggingar sem ég
taldi víst aðværu hús Menntaskólans
á staðnum, þetta var þá sláturhúsið
á Blöndósi.
Faðir minn hafði verið með þriðja
stærsta kúabúið í Eyjafírði þegar
hann var í Möðrufelli. í Litla-
Hvammi var hann líka með kýr og
þegar við komum á Blöndós fengum
við fljótlega eina kú til þess að fá
mjólk fyrir heimilið. Um vorið var
henni hleypt út. Hún var alein og
henni leiddist heil ósköp. Tárin runnu
úr augum hennar þegar hún kom til
móður minnar í einmanaleik sínum.
Svo fjölgaði kúm og kindum og við
heyjuðum fyrír skepnumar á sumrin.
Faðir minn ræktaði land hinu megin
við ána, ég og bróðir minn ókum
gori í flagið til þess að fá góðan
áburð. Mér fannst ekkert athugavert
við þetta en ég heyrði utan að mér
að verið var að aumkva strákagreyin
sýslumannsins fyrir að þurfa að
standa í þessu. Eg var þrettán ára
farinn að segja fyrir verkum. Þá var
faðir minn í önnum og með menn í
vinnu sem ekki vildu taka ákvarðan-
ir sjálfir, ég fór snemma að stjóma.