Morgunblaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR15. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
Menn eru fangar markaðsaflanna, þannig skilið að þeir þurfa sífellt að endurnýja, jafnt þótt hinn efnis-
legi hlutur sem fyrir er fullnægi öllum þörfum.
TÆKNIÆr tceknin óþarfif_____________________________
Tækni oggemþatfir
SPURNINGIN að ofan er vitaskuld sjaldan sett fram nema í ögrunar-
skyni. Fáir efast um að sigurför mannskepnunnar um jörðina alla
byggist á greind mannins og beitingu hennar til að sigrast með flókn-
um aðferðum á efnislegu umhverfi sínu, sem sé á náttúrunni. Án vís-
inda og þar með tækni stæði manneskjan í sporum Neanderdalsmanns-
ins. Segja má að fyrsta tækniþróunin hafi orðið um það leyti sem
mannskepnan fer að setjast að um kyrrt, þ.e. ástunda landbúnað á
sama stað árið um kring. Forsenda hátækni er þéttbýli, þ.e. borgarsam-
félag með mikilli verkaskiptingu manna ámeðal. Með siðmenningunni
sem ríkir nú er tæknin að mestu leyti lífsnauðsy.n mannkyni. Því að
ekki gæti nema örtlítill hluti jarðarbúa þrifist á jörðinni án tækninnar.
Hitt er svo annað mál, hvort
hvert smáatriði hins tækni-
lega umhverfis okkar Vestur-
landabúa er nauðsyn. Sú spuming
hefur orðið æ áleitnari er við höfum
farið að nálgast
þau mörk sem
náttúrun setur
okkur hvað varðar
nýtingu. Dálítill
hluti uppreisnar
unga fólksins sem
hófst um 1968
snerist um það að
meðal Vestur-
landabúinn lifði gervilífi munaðar á
kostnað náttúru og á kostnað íbúa
Þriðja heimsins. Þá hlýtur að vakna
sú spurning hveijar séu grundvallar-
þarfir mannins. Hvað þarf að upp-
fylla til að hann lifi heilbrigðu lífi í
sálarlegu jafnvægi? Nokkrar líkam-
legar þarfir eru auðsæjar, heilbrigt
fæði, hlýja og húsaskjól. Sálrænu
þarfirnar eru nokkru óátækari. Eng-
inn verður nýtur þjóðgfélagsþegn
nema vera í stöðugum tengslum við
einhveijar örfáar fullorðnar 'mann-
eskjur í bernsku sinni. Sálrænar
þaifir hins fullorðna eru flóknari og
óijúfanlega tengdar þjóðfélagsstöðu
og atvinnu. Maðurinn hefur m.a.
þörf fyrir að finna að hann hafí eitt-
hvert gildi með lífi sínu, bæði í aug-
um annarra og sjálfs sín. Með afar
sérhæfðri atvinnuskiptingu er mis-
brestur á að svo sé. Hin dæmigerða
mynd gildisleysisins er að standa við
færiband átta tíma á dag og fram-
kvæma sömu hreyfinguna við fram-
leiðslu bíls. Þessi verknaður hefur
gildi, m.a. efnahagslegt, en sá sem
stendur við bandið finnur ekki til
þess. Gildisleysið veldur að menn
fara að bæta sér það upp sem þeim
fínnst á skorta. Þetta nota markaðs-
öfl sér. Dæmigerð uppbótarþörf hér
á landi er hið mikla sælgætisát
æskufólks, þar sem það er að bæta
sér upp vanræktar þarfir, m.a. hvað
varðar umgengni við fullorðið fólk.
Hjá hinum fullorðna ber mjög á
kaupum á vöru frá bíla- og rafiðnað-
inum. Heimilisbíllinn hefur öðlast
stöðu langt umfram það að vera
tæki til að flytja fjölskylduna á milli
staða. Hann er hið efnislega tákn
um hag fjölskyldunnar. Hann er
þegar verst lætur uppbót eigandans
fyrir magnleysi hans í samfélaginu.
Eitt þess er einkennir kaup af
þessu tagi er að menn eru fangar
markaðsaflanna, þannig skilið að
þeir þurfa sífellt að endurnýja, jafnt
þótt hinn efnislegi hlutur sem fyrir
er fullnægi öllum þörfum. Góð dæmi
þessa eru heimilistölvur og sjón-
varpstæki. Sá sem vill fara sér hægt
og vera á eftir með sína eigin tækni-
þróun fær það ekki. Ég tel mig
sæmilega settan með mitt gamla
ritkerfí orðsnilldar og „gömlu“ plast-
disklingana. Þetta kerfí sér fyrir öllu
sem þarf að gera í tengslum við rit-
störf. Spurningin er hvort ég fæ
disklingana öllu lengur. Stýrikerfið
er úrelt og það endurnýja ég ekki
nema gegn nokkru gjaldi. Auk þess
sé ég mig tilneyddan til að eyða tíma
í að læra nýja tækni, þegar kringum-
stæðurnar (þ.e. markaðurinn) hafa
neytt mig til að kaupa eitthvað
nýrra. Þeim tíma sé ég eftir, en á
líklega einskis völ þegar þar að kem-
ur.
Þegar kemur að .sjónvarpstækni
heimilisins, eru flestar fjölskyldur
gerðar fangar aðstæðnanna gegnum
börnin. Myndbandstæki og afruglari
eru löngu orðin „nauðsyn“ á hveiju
heimili með ung börn, hver sem
skoðun foreldranna kann að vera á
þeim tækjum. En fyrirsjáanlegt er
að „gamla“ Finlux-litsjónvarpið gef-
ist upp á því heimili þar sem þetta
er skrifað. Á ég þá nokkurs annars
kost en að kaupa eins fermetra há-
gæða-háskerpiskjá með víðóm?
Þannig er neytandinn fangi márk-
aðsaflanna, svo fremi sem hann er
alvöru þátttakandi samfélagsins en
hefur ekki tilkynnt sig úr því.
eftir Egil
Egilsson
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR Gr////// við
kastad hœkjunnif_
Afforynjum
ogfinum sálum
HANN fer að verða þungbær allur þessi draugafans sem dul-
hyggjutrú íslendinga hefur lagt okkur á herðar. Ekki aðeins
drögumst við með skottur og móra frá þeim tíma sem landið var
ekki raflýst, heldur ríða nýmóðins draugar líka húsum hér, jafnt
einbýlum sem margra hæða fjölbýlishúsum og magnast atgangur-
inn fremur en hitt. Það er engu líkara en ótrúlega mörgu fólki
sé fyrirmunað að lifa hér lífi sínu án einhvers konar hækju, ef
það leggst ekki í dryklquskap leggst það í dulræna trú - nema
að hvort tveggja sé.
að er beinlínis furðulegt að
lesa frásagnir manna sem
teljast upplýstir og með fullu viti,
þar sem þeir lýsa hátíðlegir alls
kyns sýnum, fyrirbærum og yfir-
skilvitlegum
uppákomum
sem helst minna
á ofskynjanir
vegna lyfja eða
geðveiki.
Kannski er fæð-
ingartíðnin -hér
eftir Guðrúnu of lág og framl-
Guðlaugsdóttur ígnar sálir fá
hvergi inni, samkvæmt einni
kenningunni eiga þær sjálfar að
velja sér líkama til þess að taka
sér bólfestu í. Frekar fyndist
manni þó að það ætti að vera á
hinn veginn þar sem sálir þurfa
samkvæmt þessari kenningu að
fínna sér nýjan bólstað aftur og
aftur og heldur fjölgar nú fólki
heldur en hitt. í þessum fræðum
þykir að sögn fínast að hafa eldg-
amla sál í sínum kroppi, það
merkir víst að viðkomandi sé
kominn langt á þroskabrautinni.
Því miður virðist viðkomandi þó
sjaldnast kominn nógu langt til
þess að hefja sig upp úr þessum
hégiljum öllum og sætta sig við
að maðurinn lifir lífi sínu hér og
nú, veit fátt um uppruna sinn og
alls ekki neitt um það sem við
tekur eftir dauðann, trú er annað
en sannanleg vitneskja. Hannes
Pétursson skáld segir í einu
kvæða sinna eitthvað á þessa leið:
Jörðin er nóg og miklu meira en
nóg, aðeins ef mennirnir kynnu
að lifa. Ég er viss um að ef fólk
eyddi almennt eins miklum tíma
í að hlú að meðbræðrum sínum
og sinu umhverfi hér á jörðu eins
og það eyðir í ófijóar hugleiðing-
ar, námskeið og lestur um það
sem við taki eftir dauðann þá
yrði jarðlífíð á skömmum tíma sú
himnaríkisvist sem annars hefur
verið talið ómögulegt að öðlast
fyrr en í Paradís. Og sé sú vist
á annað borð fyrir hendi eiga
menn hana ábyggilega fremur
vísa ef þeir eyða tíma sínum í
kærleiksverk en í sjálfhverfar
íhuganir og draugatrú.
Það er líka sannarlega þjóð-
hagslega óhagkvæmt ef stór hluti
þjóðarinnar lifir lífi sínu með ann-
an fótinn í öðrum heimi, löngu
áður en önd þess skreppur úr lík-
amanum. Viðutan þjóð veit lítið
hvað gerist fyrir framan nefið á
henni, ef menn þurfa að halda
vöku sinni í lífinu þurfa þjóðir það
ekki síður. Halldór Laxnes segir
í ritgerð 3 um Mýramenn í bók
sinni: Seiseijú mikil ósköp, að þar
sem kaþólska kirkjan hafi lýst
forynjutrú útlæga og viðurkenni
ekki afturgöngur hafi ekki orðið
vart við afturgöngur þau 500 ár
sem landið var kaþólskt. Sé þetta
svo sýnist mér að tímabært sé
að við íslendingar tökum aftur
upp kaþólska trú til þess að losa
okkur við þessa þungbæru
drauga- og dulhyggjutrú nútím-
ans, og er ég þó persónulega
ekki osátt við lúterstrúna. Land-
anum væri líka hollt að ganga til
skrifta jafnaðarlega, það gæti
kannski losað okkur við annan
ófögnuð sem er drykkjuskapur-
inn. Hinir þunglyndu íslendingar
gætu þá opnað hjarta sinn við
aðrar aðstæður en við barborðið.
Mér fínnst með öðrum orðum
tímabært að menn kasti hækjunni
og gangi óstuddir.
SifÐiTYUEX)\/Hvemig sigrum vib
óttannf ______
Gtiman við hfið
ALLT sem á sér stað hefur gildi. Allt sem maður gerir hefur gildi,
hvort sem það tekst eða mistekst. Allt sem maður segir hefur gildi.
Þögnin hefur líka gildi. Allt hefur áhrif á mann sjálfan og aðra. Það er
á okkar valdi að hryggja og gleðja, elska, hata eða skeyta ekki um aðra.
Koma þarf auga á hina jákvæðu hlið lífsins og einblína á hana eins
og vitaljós í fjarska.
lætur á sér kræla, þó seint og um
Lífið hefur gildi og það skiptir
meginmáli hvað við tökum
okkur fyrir hendur. Allt hefur áhrif
og tilgang. Þó ástæða persónulegrar
tilvistar sé hulin, þá er tilvistin stað-
reynd og mögu-
leikamir óþijót-
andi. Hver persóna
hefur áhrif og gildi
og tilgang í sjálfum
sér.
Ég stend ávallt
frammi fyrir vali.
Ég fyllist angist
vegna þess að ég
veit að ekkert verður endprtekið.
Orð verða ekki aftur tekin. Ég vona
að ég geri rétt. Lífíð er togstreita
milli möguleika, milli hvata. Það sem
ég geri verður óafmáanlegur hluti
af mér. Það sem ég geri núna, það
er aðalatriðið.
Við vitum ekki hvort það sé til
guðleg áætlun um lífíð á jörðinni.
Við vitum ekki um hvað mannkyns-
sagan er. Við þekkjum ekki fyrstu
kaflana, né heldur hvemig hún sag-
an endar. Við vitum ekki hvort við
túlkum hana rétt. Það eina sem við
getum verið viss um, er að við erum
hér og nú. Allt annað er sem skáld-
skapur. Núna er okkar tækifæri til
að taka þátt í sögu lífsins á jörðinni
og skapa sögu einstaklinganna. Og
það sem við gerum er gjaldgengt
einfaldlega vegna þess að það verður
ekki aftur tekið. Það hefur gildi. Ef
ég set mér markmið og stefni að
því, þá hefur það merkingu fyrir
mig og líf mitt hefur tilgang. Það
sem hvert og eitt okkar gerir verður
síðan merkingin í sögu mannsins.
Ef ég næ ekki markmiði mínu,
get ég fallið í þunglyndi. Ég þjáist,
en þjáningin hefur líka gildi. Hún
er upphaf nýs skilnings. Eg læri af
þjáningunni og það voru ekki nauð-
synleg mistök að reyna að ná mark-
miði sem ég náði svo ekki. Áhrifín
leiða mig eitthvert annað. Þunglynd-
ið endar á nýrri og óvæntri braut.
Jafnvel heillavænlegri. Ánægjan
siðar verði.
Lífíð er verkefni sem ekki verður
leyst í einu vetfangi. Enginn hefur
alltaf rétt fyrir sér. Mistök eru hluti
af sögunni, einfaldlega vegna þess
að þau eru gerð. Við eigum ekki að
láta fall, jafnvel þó það sé mikið,
hafa úrslitaáhrif á okkur. Það er
bara að klífa lífsins fjall aftur, á
öðrum stað. Fara aðra leið, jafnvel
ótroðna. Til hvers að hjakka í sama
farinu ef það veitir enga ánægju?
Mikilvægt er að reyna að finna
sér farveg í lífínu sem skapar
ánægju og fullnægingu. Óánægjan
hefur þó gildi. Hún leiðbeinir okkur
um hvað við eigum að forðast. Það
er engin ástæða til að gefast upp
þó á móti blási um stundarsakir.
Við verðum hrædd og kvíðin þegar
við höfum ekki meðbyr. Það er logn
eða mótvindur. Þó er ástæðulaust
að kasta sér í sjóinn, því fyrr eða
síðar hlýtur vindurinn að snúast í
hagstæða átt. Þolinmæðin er gulls
ígildi. Þegar við sjáum ekki til lands,
er kvíðinn skiljanlegur. Landið er í
nánd og bíður okkar. Kvíðinn á ekki
að buga okkur. Hann eigum við að
sigra, þó festuna vanti í augnablik-
inu og leitin að landinu fagra drag-
ist á langinn.
Þegar kvíðinn er mikill, byrgir
hann okkur sýn. Hann verður sem
þoka. Eina ráðið við honum er að
ákveða stefnu og draga upp seglin
og sigla. Við setjum okkur markmið
sem liggur út úr þoku kvíðans. Það
skiptir meginmáli, hversu smátt sem
markmiðið kann að vera. Vonin um
að markmiðinu verði náð gerir
skyggnið ágætt. En við verðum að
muna að hin kvíðvænlega þoka skell-
ur alltaf á aftur. En það er bara
ábending um að tími sé til kominn
að marka sér nýja stefnu. Þrátt fyr-
ir allt — í hvaða ógöngur sem við
kunnum að rata, er alltaf til jákvæð
hlið. Listin felst í því að koma auga
á hana — einblína á hana sem vita-
ljós í fjarska.
Sá sem sér engan tilgang með
lífi sínu og finnst sem ekkert hafi
lengur gildi, verður að byrja á því
að slaka á. Hann dregur sig í hlé á
kyrrlátum stað og íhugar. Þó allt
virðist í ijúkandi rúst, þá er framtíð-
in ólifuð og möguleikarnir standa
enn til boða. Og fyrst hið góða hef-
ur átt sér stað í fortíðinni, þá hlýtur
það að geta birst aftur. Það er sjálfs-
blekking að telja að lífið geti ekki
batnað. Það er sjálfsvorkunnin sem
viðheldur kvíðanum, en minningin
um ást, von og huggun eyðir hon-
um.
Hver dagur iðar af möguleikum
og tækifærum sem við getum grip-
ið. En það eru innri hindranir sem
leiða til þess að dagarnir verða sjald-
an að ævintýrum. Ekki ytri! Hlekkir
sálarinnar eru margir, m.a. óttinn
við aðra, óttinn við öryggisleysi, ótt-
inn við mistök o.fl., o.fl. með
sjálfsvorkunina í broddi fylking-
ar. Bijótum þá!
Speki: Sá sem breytir sjálfum
sér, breytir öðrum áreynslulaust.