Morgunblaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 22

22 B SUNNUDAGUR 15. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Guðmund Guðjónsson
Guðmundur Guðjónsson
yfirlögregluþjónn varð í
vetur annar íslenski lög-
regluþjónninn sem
bauðst að sitja kennslu
í lögregluskóla banda-
rísku alríkislögreglunn-
ar FBI. Árið 1985 fór Ómar Smári
Ármannsson. Námskeið það sem
Guðmundur sat stóð frá 3. október
til 17. desember og allar götur
síðan hefur hann unnið úr þar
fenginni reynslu. Vinsað úr það
sem hann telur að heimfæra megi
upp á lögreglustörf hér á landi
þannig að til bóta horfi. Að sögn
Guðmundar byggist skólinn ekki
einungis á tilteknum námsfögum,
heldur komi þama saman fjöldi
lögreglumanna frá hinum ýmsu
ríkjum Bandaríkjanna, auk þess
7,sem þess sé jafnan gætt að 10
prósent þátttakenda séu boðsgest-
ir frá ýmsum þjóðlöndum. „Þessir
lögreglumenn miðla af reynslu
sinni og hver lærir af öðrum. Þá
er hluti námsins að byggja upp
traust tengsl milli hinna ýmsu
landa og lögregluliða, sem í fram-
tíðinni geta leitað hvert til ann-
ars. FBI gefur út bók með nöfnum
og þjóðernum þeirra sem námið
hafa stundað. Þá er hægt, ef þurfa
þykir, að hafa samband lögreglul-
iða í millum og lögreglumennirnir
sem í bókinni eru kallaðir tengilið-
ir sjá um það,“ segir Guðmundur.
„í lögregluskóla FBI upplifði ég
nokkuð sem ég hef ekki upplifað
fyrr. Nokkuð sem ég finn að er
ómetanlegt," segir Guðmundur og
heldur svo áfram: „Þá veitti þessi
skóli mér mikla þjálfun í að vinna
undir miklu álagi. Eitt það fyrsta sem
nemendur fá að heyra er námið hefst
er, að miklum mun færri en vilja
komist að og biðlistinn sé langur.
Menn þurfi að bíða í alit að 12 ár
eftir því að komast í skólann. Því
eru miklar kröfur gerðar og grannt
fylgst með frammistöðu okkar. Þeg-
ar ég sá alit námsefnið sem ég þurfti
að skila lá við að mér féllust hend-
ur. En það er hins vegar svo, að þó
að miklar kröfur hafí verið gerðar
og í upphafi hafi mér þótt verkefnin
yfirþyrmandi að umfangi, þá kom
fljótt í ljós að þetta þurfti ekki að
vera svo erfitt í jafn vinalegu og já-
kvæðu umhverfi. Þetta var spurning
um rétta skipulagningu og að vinna
heimavinnuna. Með því móti var
hægt að komast vel frá þessu og
þegar ég lít til baka undrast ég hvað
ég kom miklu í verk á stuttum tíma.
í raun upplifði ég þetta ekki sem
erfitt tímabil, heldur sem vinnu sem
ég naut í hvívetna. Einhvern veginn
var ég rekinn áfram af heilbrigðum
metnaði í að gera mitt besta, enda
eru kennaramir frábærir og sérstak-
lega lagnir að skapa hvatningu og
áhuga á námsefninu. Lykillinn að
velgengni er að skapa sér áhuga á
öllu sem maður gerir og eitt af meg-
inmarkmiðum FBI er einmitt að
skapa starfsmönnum sínum umhverfí
sem hvetur til góðra verka.“
Að miðla vitneskju ...
En hvað gerir þú svo við þessa
nýju gagnmerku þekkingu Guð-
mundur? „Það sem ég lærði nýtist
ekki bara mér, heldur hef ég tekið
saman í bók helstu atriðin, sem aðal-
lega varða stjórnun og skipulag lög-
reglu. Þessi bók verður gefin út fljót-
lega og samhliða henni munu verða
haldin námskeið fyrir yfírmenn í lög-
■ reglunni í Reykjavík. Reyndar hefur
hluti af efninu verið notaður á svo-
kölluðum varðstjóranámskeiðum hjá
lögreglunni í Reykjavík að undan-
förnu. í bókinni eru skilgreindir hin-
ir ýmsu þættir stjórnunar og reynt
að nálgast sem mest það sem leiðir
til árangursríkrar nálgunar mark-
miða lögreglunnar. Ekki er eingöngu
byggt á því sem kennt er hjá FBI,
heldur er það samofið niðurstöðum
um ýmis stjórnunarleg atriði, sem
dregin hafa verið fram á ýmsum
námskeiðum og vinnufundum lög-
reglumanna í Reykjavík," segir Guð-
mundur og heldur svo áfram:
„Þá er í undirbúningi að nýta
ákveðna þætti úr náminu, sem snerta
afbrotafræði. Nefna má, að afla þarf
betri upplýsinga varðandi afbrot og
afbrotamenn, ekki einungis eftir
tölum lögreglu heldur einnig að
reyna að sjá ástandið eins og það |
raunverulega er, enda fjarri því að
tilkynnt séu til lögreglu öll afbrot.
Þá þarf að skilgreina það betur hveij-
ir það eru sem fremja hin ýmsu af-
brot og reyna að sjá fram á þróunina
á næstu árum. Þá þarf að meta bet-
ur hvemig hægt er að bregðast við,
bæði miðað við ástandið eins og það
er á hveijum tíma og eins með lang-
tímaaðgerðum. Sveiflur, svo sem
fjölgun eða fækkun afbrota, frá ein-
um tíma til annars þarf að kanna
náið. Merkir til dæmis íjölgun af-
brota tilkynntra til lögreglu að
ástandið sé að versna eða er það
jafnvel að lagast, en skýringin sé að
lögreglan hafi betri yfirsýn yfír af-
brotin en áður? Getur t.d. fækkun
afbrota á einum tíma eingöngu merkt
það að þeir aldurshópar, sem virkast-
ir eru í viðkomandi brotum, eru sér-
staklega fámennir en merkir í reynd
ekki betri árangur í forvarnarstarfí."
Forvarnarstarfið ...
Guðmundur heldur áfram og fer út
í áherslur í forvarnarstarfí: „Mikla
áherslu þarf að leggja á að stöðva
brotastarfsemi ungmenna í byijun
og því mjög nauðsynlegt að taka
strax á málum þeirra. Mesta hættan
á aukningu afbrota, svo sem auðg-
unar- og ofbeldisbrota er í tengslum
við neyslu fíkniefna. Á þetta þarf
því að leggja aðaláhersluna í forvarn-
arstarfi lögreglunnar. Fíkn fíkniefna-
| neytandans í eitrið er mikil og það
er dýrt að fjármagna neysluna. Á
meðan fíknin er fyrir hendi og afla
parf mikils fjár til kaupa á fíkniefn-
um þá er erfítt að fækka afbrotum
svo um munar.
En forvarnirnar verður ávallt að
miða að því að nálgast það mein sem
er orsök afbrotanna og taka mið af
heildinni. Það má ekki leggja ofur-
áherslu á einn sérstakan þátt for-
vama og telja að þar með sé allur
vandinn leystur, vegna þess að það
getur dregið úr öðrum nauðsynlegum
úrræðum sem gera þarf og skapað
vanmat á ástandi afbrotamála. Þá
verður að varast að horfa eingöngu
á skammtímaárangur, sýna fordóma
eða dæma hlutiria fyrirfram.
í löggæslumálum síðustu áratugi
hafa ýmsar þjóðir talið sig vera
komnar með einhver áhrifarík úrræði
í löggæslumálum. Þær vonir sem
bundnar hafa verið við þetta hafa
oftar en ekki brugðist. Það átti t.d.
einu sinni að ná mikilli hagræðingu
bæði á Norðurlöndum og víðar með
töfraorðunum miðstýring, sérhæfing
og stórrekstur, sem m.a. leiddi til
þess að ákveðinn hópur lögreglu-
manna rannsakaði bara málin, annar
sinnti útköllum og þjónustu við borg-
arana. Síðar, þegar þetta dæmi gekk
ekki upp og mönnum varð ljóst að
eitthvað hafði farið úrskeiðis, var
búinn til einn hópurinn í viðbót til
að vinna forvarnarstarfið. Nú er hins
vegar að vakna skilningur á því að
Guðmundur
Guðjónsson
yfirlögregluþjónn
nam
lögreglufræði í
hóskóla
bandarísku
alríkislögregl-
unnar FBI
í mörgum tilvikum er árangursríkara
að fjölæfa lögreglumenn en sérhæfa
og skapa þeim síðan möguleika á
meiri þekkingu á ákveðnum svæðum
eða hverfum þar sem þeir hafa góða
heildaryfirsýn yfir afbrot þess svæð-
is, brotamennina og vandamál sem
þar eru og geta jöfnum höndum tek-
ið þátt í forvörnum, almennum rann-
sóknum mála og sinnt kalli íbúanna
þegar þeir þurfa á þjónustu lögregl-
unnar að halda, enda snertast þessir
þræðir allir með einum eða öðrum
hætti og skapa því sameiginlega
meiri möguleika á hámarksárangri.
Þannig fá íbúarnir einnig sem mesta
þjónustu frá „sínum“ lögreglumönn-
um sem þeir þekkja og treysta. Allt
starf slíkra lögreglumanna felur í sér
forvarnir gegn afbrotum og óförum,
sem leiðir til heilbrigðara og betra
mannlífs, þar sem hægt er að halda
afbrotum í lágmarki. Með þessu fá
viðkomandi lögreglumenn einnig
fjölbreyttara og áhugaverðara starf,
sem veitir þeim meiri fullnægju í
starfi sem jafnframt skapar með
þeim aukinn metnað til góðra verka.
Þannig myndast hvetjandi starfsum-
hverfi sem leiðir til hámarksárang-
urs.“
Guðmundur tínir til atriði sem
betur mega fara í skipulaginu og
segir: „Það er t.d. mikilvægt að
breyta starfsemi RLR með þeim
hætti að þeir sinni eingöngu sérhæfð-
um störfum svo sem tækni- og
skjalarannsóknum, skatta- og efna-
hagsbrotum og að öðru leyti málum
sem kalla á mikla sérfræðiþekkingu.
Öll brot sem kreijast staðarþekking-
ar og þar sem beita þarf skilvirkum
forvörnum eiga að vera hjá staðar-
lögreglu. Það er óhæft að eitt emb-
ætti rannsaki bara málin og síðan
eigi annað embætti að sinna forvörn-
um. Þessir þættir eru of nátengdir
til að aðskilja þá með þeim hætti sem
gert er. Þá þurfa stjórnvöld betur
en nú er, að meta árangur lögreglu
bæði varðandi afbrotalega þættina
og þjónustu."
I ljósi þessarar stefnu kemur æ
betur í ljós að nauðsynlegt sé að
peningum sé vel varið og lögreglan
sé ekki svelt í þeim efnum. Guðn-
mundur segir: „Löggæsla er dýr og
því verður að meta þá íjármuni sem
til hennar er veitt á faglegum grunni.
Lögregluembættin eiga að geta sýnt
fram á að fjármunum sé skynsam-
lega varið. Þá eiga stjórnvöld ekki
að beita blindum niðurskurði eða að
láta vel rekin embætti gjalda fyrir
þá hagræðingu, sem þau hafa náð,
með sífellt meiri niðurskurði, stund-
um bersýnilega umfram aðra. Það
er til að drepa niður þá hvatningu
sem er lykillinn að velgengni lög-
gæslustofnana bæði varðandi lög-
gæslulegan árangur og hagkvæman
og ódýran rekstur. Það er heldur
ekki skynsamlegur niðurskurður sem
eyðileggur mikla uppbyggingu og
menn þurfi sífellt í miðjum klíðum
að draga saman seglin í forvarnar-
starfi og búa síðan við sífellda óvissu
um framvindu mála. Þannig glatast
fjárfesting, sem gerir löggæsluna
enn dýrari en hún þarf að vera þeg-
ar til framtíðar er litið."
Niðurstaðan ...
Þegar Guðmundur Guðjónsson
dregur saman punkta sína og hug-
renningar, þá fær skóli bandarísku
alríkislögreglunnar eftirfarandi eink-
un: „Það sem hefur gert bandarísku
alríkislögregluna FBI að stórveldi á
sviði löggæslu er hvað mikil áhersla
er lögð á gæði starfsmannanna og
að skapa þeim hvetjandi og agað
starfsumhverfi, sem veitir hámarks-
gæði, hámarks afköst og hámarks-
þjónustu. Starfið virðist mikið byggt
upp með hvatningu og jákvæðni. Auk
skilvirkrar og góðrar starfsmanna-
stefnu er allt skipulag hjá FBI til
mikillar fyrirmyndar. Þeir byggja
mikið á svokölluðu „feedbaek", sem
er að lesa út viðbrögðin við öllu sem
þeir gera. Þetta sést t.d. mjög vel á
lögregluskóla FBI, en þar er ekki
eingöngu lögð mikii áhersla á það
sem verið er að kenna, heldur er einn
stór þáttur hjá skólanum að fínna
út hvað þeir geti lært af nemendun-
um og sífellt virðist vera litið um öxl
til að reyna að bæta kennsluna. Þá
er áberandi að þeir ganga ekki út
frá hlutunum sem gefnum, heldur
reikna ávallt með hinu óþekkta og
ófyrirséða. Dæmi um þetta eru við-
bragðsáætlanir við óvæntum atburð-
um, sem eru mjög ítarlegar en jafn-
framt mjög einfaldar og vel leiðbein-
andi. Þeir skipuleggja allt fyrirfram,
sem hægt er að skipuleggja og skapa
sér þannig aukið svigrúm og meiri
tíma þegar virkja þarf skipulagið.
Aðaláhersluna leggja þeir þó á það,
að sama sé hversu gott skipulegið
sé, þá sé það aðeins verkfæri til að
ná markmiðinu, skipulagið sem slíkt
bjargi ekki málunum. Þá er öll upp-
lýsingasöfnun FBI stórkostleg og
aðdáunarvert hvernig þeir vinna úr
upplýsingunum varðandi afbrot,
brotamennina, aðferðir þeirra og ein-
kenni.“